✔ Κώστια Κοντολέων: «Για μένα εκεί κρύβεται ο κίνδυνος να μην αξιολογούμε την τραγικότητα όπως της πρέπει»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

«Νομίζω πως ο τόπος σε συνάρτηση με το χρόνο που συμβαίνει ένα τόσο τραγικό γεγονός δεν μπορεί να αφήνει κανέναν απ’ όσους το βίωσαν ανεπηρέαστο. Και θα τους ακολουθεί ως το τέλος. Πιστεύω ότι η τραγικότητα είναι πάντα τραγικότητα ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου.»

 

Αποδίδοντας, σε ένα ξεχασμένο για τους πολλούς σήμερα γεγονός, τη χαμένη του τραγικότητα, η συγγραφέας και μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων στο καινούργιο της μυθιστόρημα «Άννα, το όνομά της» (εκδ. Κλειδάριθμος 2021), ιχνηλατεί την απώλεια και τη δύναμη που έχει το παρελθόν να εισδύει, συχνά ακόμα και να καθορίζει το μέλλον.

Δικαιώνοντας τον τίτλο της πρώτης της συλλογής «Σιγανά, σιγανά πατώ τη γη», έτσι πορεύεται άοκνα μεταφράζοντας πάνω από 100 βιβλία, έτσι τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης το 1992, με το Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας το 2003, έτσι αναγράφηκε διπλά στον Τιμητικό Πίνακα της Διεθνούς Οργάνωσης για τη Νεότητα (IBBY), έτσι έγραψε και τα μυθιστορήματα «Το κίτρινο φουστάνι», «Φεύγω», «Μέσα από τις ζωές των άλλων», «Το χάρτινο σπέρμα»…

Στο καινούργιο της μυθιστόρημα ο ήρωας βιώνοντας μια μεγάλη και διπλή απώλεια, χάνει ό,τι έχει και δεν έχει, γυναίκα και παιδί σε μια μεγάλη πυρκαγιά, προσπαθεί στο μέλλον να ξανασταθεί στα πόδια του, κουβαλώντας ωστόσο όλο το παρελθόν του και εκείνο-το-μαύρο-της- απώλειας. Στις σελίδες της, με ήσυχο και βαθύ τσεχωφικό τρόπο, ο τελευταίος αιώνας και η ανθρώπινη τραγωδία.

Για την απώλεια, το τραγικό στη ζωή, τον λογοτεχνικό τόπο και τρόπο, μιλήσαμε στο Liberal.gr.

-«Άννα, το όνομά της». Κυρία Κοντολέων, πόσο σημαντικό είναι το όνομα για τη ζωή ενός ανθρώπου και πόσο σημαντικό για το βιβλίο σας;

Θεωρώ πως είναι σημαντικό το όνομα στη ζωή κάθε ανθρώπου. Είναι η ταυτότητα του ακόμη κι αν θέλοντας να το κάνει πιο εύηχο να το παραποιεί λιγάκι ή πολύ. Για μένα και για καθαρά προσωπικούς λόγους το όνομα Άννα θεωρώ πως είναι καρμικό. Υπάρχουν, λοιπόν, τρεις Άννες που παίζουν σημαντικό ρόλο στο μυθιστόρημα μου, εξ ου και ο τίτλος του. Υπάρχει ωστόσο και μια τέταρτη Άννα η νεότερη κι αυτή είναι η κόρη μου που όμως δεν έχει καμιά σχέση με το μυθιστόρημα μου, αλλά προστίθεται κι αυτή ονομαστικά μόνο στις τρεις προηγούμενες.

-Να πούμε πώς γεννήθηκε η Άννα σας;

Ξέρετε υπάρχουν ενέργειες ή λόγια που αρκούν για ν’ ανάψουν την σπίθα της της έμπνευσης κάθε συγγραφέα. Πριν μερικά χρόνια διάβασα σε κάποιο έντυπο που παρουσίαζε υπό μορφή διηγήματος τις εμπειρίες συγγραφέων από τις καλοκαιρινές διακοπές τους. Και ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε μια βέβηλη πράξη, ένας πολύ γνωστός συγγραφέας περιέγραφε την τραγωδία που είχε σφραγίσει το νησί της Λήμνου και πολλές οικογένειες με ένα απαράδεκτο τρόπο. Το δράμα τόσων ανθρώπων που μια πυρκαγιά δημιούργησε, εκείνος το περιέγραφε με μια σαρκαστική διάθεση κριτικής της τάχα μου υψηλής κοινωνίας του νησιού. Και τότε αποφάσισα να γράψω κι εγώ το ίδιο θέμα-με την μορφή που του άξιζε. Ως μυθιστόρημα.

-Το ότι στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα και οικογενειακά αρχεία είναι δεσμευτικό για την ιστορία σας ή αυτά την καθιστούν ουσιαστικότερη και βαθύτερη;

Το έργο μου στηρίχτηκε, λοιπόν, σε ένα αληθινό γεγονός (που για λόγους δομής αναγκάστηκα να το μεταθέσω κατά ένα χρόνο). Χρησιμοποίησα και κάποια ντοκουμέντα από το οικογενειακό αρχείο της οικογένειας του συντρόφου μου. Αλλά ένα μυθιστόρημα μπορεί να αυθαιρετεί -όχι ως προς την ουσία των γεγονότων, αλλά ως προς τα πρόσωπα που ο συγγραφέας του τα κάνει ήρωες του.

-Κατά πόσο ο χρόνος και ο τόπος συμβάλλουν ακόμα και στην αντιμετώπιση της απώλειας; Σε άλλον τόπο και άλλα χρόνια για τον ήρωά σας, θα ήταν ευκολότερα τα πράγματα;

Νομίζω πως ο τόπος σε συνάρτηση με το χρόνο που συμβαίνει ένα τόσο τραγικό γεγονός δεν μπορεί να αφήνει κανέναν απ’ όσους το βίωσαν ανεπηρέαστο. Και θα τους ακολουθεί ως το τέλος. Πιστεύω ότι η τραγικότητα είναι πάντα τραγικότητα ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου.

-Ένας αιώνας, με τους πολέμους, την Κατοχή, και μια διπλή απώλεια. Η εποχή και ο θάνατος είναι τα βαρύτερα στο ανθρώπινο πεπρωμένο που καλείται κάποιος να αντιμετωπίσει;

Δεν θα μπορούσα να παρακάμψω τα μεγάλα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα, που ήταν και πολλά και σημαντικά στον εικοστό αιώνα και κυρίως γιατί άλλαξαν τη μοίρα του λαού και την πορεία της χώρας. Ωστόσο στο μυθιστόρημα μου θέλησα να περιγράψω το πώς διαμόρφωσαν την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων.

-Οι νεκροί μας, κυρία Κοντολέων, είναι αήττητοι τελικά;

Τελικά αυτό που χαρακτηρίζει νομίζω αυτήν την τελευταία μου συγγραφική δουλειά είναι το πώς το παρελθόν μπορεί να επεμβαίνει στο μέλλον, όταν αφήσουμε εκείνους που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν φύγει να στέκονται απέναντι μας και έτσι εμείς-οι εναπομείναντες-αντί να τους ζητήσουμε να μας συντροφεύσουν, τους περιορίζουμε στη λήθη επειδή τους φοβόμαστε.

-Πώς διαχειρίζεται ο ήρωάς σας την δεύτερη ευκαιρία στη ζωή του, πόσο εύκολα μπορεί να ξαναχτίσει κανείς τη ζωή του κουβαλώντας ήδη συντρίμμια;

Η μοίρα παίζει συχνά άσχημα παιχνίδια στις ζωές των ανθρώπων. Τα πάθη του κόσμου αμέτρητα μπορούν να γεμίσουν απίστευτους τόμου βιβλίων αλλά και να επιδράσουν στις ζωές τους. Ο δικός μου ήρωας σημαδεμένος από ένα τραγικό γεγονός βιώνει την επίδραση του όχι μόνο στη δική του ζωή αλλά και στις ζωές των απογόνων του. Η λέξη «Φωτιά» θα σιγοκαίει πάντα μέσα του καψαλίζοντας τις προσπάθειες του να αποδεσμευτεί από το βιωμένο χθες του και να περάσει στο άδηλο αύριο του. Και άθελα του σε μια τέτοια περιδίνηση θα παρασύρει και τους αγαπημένους δικούς του.

-Είχατε εκπλήξεις γράφοντας αυτό το μυθιστόρημα; Ή σε μια αληθινή ιστορία για τον συγγραφέα τα πάντα είναι δεδομένα;

Η ιστορία που θέλησα να αφηγηθώ έχει ως αρχή της το τέλος της δεκαετίας του 30 και ξεκίνησε με μια πυρκαγιά στο νησί της Λήμνου. Χρόνια αργότερα, βρέθηκα να ζω πολύ κοντά με πρόσωπα που είχαν άμεσα ή έμμεσα βιώσει εκείνη την τραγωδία. Το καθένα από αυτά με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Ζώντας δίπλα τους για τόσα χρόνια, κάποια στιγμή αισθάνθηκα κι εγώ ως να ήμουν ένα από εκείνα τα πρόσωπα που η πυρκαγιά της Λήμνου σημάδεψε τη ζωή του. Αλλά γράφοντας την ιστορία τους ήρθαν και κάποιοι άλλοι άγνωστοι που με άγγιξαν στον ώμο και μου ζήτησαν επιτακτικά να τους βάλω στην ιστορία μου και έκπληκτη είδα πως θα μπορούσαν να παίξουν καθοριστικό ρόλο. Μια από αυτούς η Ροζαλία ήρθε και έφερε τη μεγάλη ανατροπή. Κάποια στιγμή λησμόνησα τους ανθρώπους με τους οποίους έζησα και αφέθηκα στην παντοδυναμία του συγγραφέα. Δημιούργησα τα δικά μου πρόσωπα.

-Θα ήθελα να σταθούμε και στην ιδιαίτερη σχεδόν εσωτερική –ώρες ώρες- αφηγηματική τεχνική, η εποχή παντού ως ατμόσφαιρα και φόντο και το τραύμα και τα βάσανα των ηρώων σχεδόν υπόκωφα, με μια δύναμη και διάσταση τσεχωφική, κάθε ιστορία απαιτεί ή υπαγορεύει την δική της αφηγηματική φωνή; Ή αυτή είναι η δική σας αφηγηματική φωνή;

Νομίζω πως συμβαίνουν και τα δυο. Κάθε ιστορία όντως υπαγορεύει τη δική της αφηγηματικά φωνή αλλά όπως είπα και πιο πάνω η παντοδυναμία του συγγραφέα παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των ηρώων και της ιστορίας όπου αυτή ορίζει τελικά τον τρόπο που εκείνος θα την αφηγηθεί. Οι ιστορίες διαφοροποιούνται σύμφωνα με την συγγραφική έμπνευση αλλά και την ιδιοσυγκρασία των ηρώων τους.

-Πόσο εύκολο είναι να γεννιέται ένα παιδί χρεωμένο με ένα ήδη νεκρό παιδί; Δηλαδή με μια ήδη δεδικασμένη ζωή;

Ξέρετε συχνά, κατά τη διάρκεια της συγγραφής, έφερνα στο νου μου τη «Ρεβέκκα» της Δάφνης Ντυμωριέ, προς θεού, όχι βέβαια για να συγκρίνω το έργο μου με το δικό της, αλλά για να πάρω δύναμη από την πρωτοπόρα και αξεπέραστη δική της στάση πάνω στην καταπιεστική σχέση που μπορεί να συνδέει έναν ζωντανό με έναν νεκρό.

-Η βραδύτητα της τότε εποχής (κατά συνέπεια και όσον αφορά τη διαχείριση της απώλειας ή του τραύματος) ή η ταχύτητα της σημερινής (με τους καθημερινούς θανάτους εικονική πραγματικότητα σχεδόν) βρίσκετε ότι είναι πιο επώδυνη και τραυματική;

Την περίοδο που συνέβη η τραγική αυτή πυρκαγιά με τα τόσα πολλά θύματα ήταν μεγάλο γεγονός για την εποχή του-μια εποχή όχι και τόσο συνηθισμένη σε μαζικές καταστροφές όπως είναι πλέον η δική μας-και γι’ αυτό έγινε γνωστή σε όλη την Ελλάδα. Στην δική μας εποχή με τους καθημερινούς θανάτους, όπως πολύ σωστά λέτε, και την εικονική σχεδόν πραγματικότητα. Φοβάμαι πως έχουμε εθιστεί απέναντι σε όλα αυτά και για μένα εκεί κρύβεται ο κίνδυνος να μην αξιολογούμε την τραγικότητα όπως της πρέπει.

 

Δημοσιεύθηκε στο Liberal