Το μη αναμενόμενο είναι το αναμενόμενο

Γράφει ο Τάσος Αγγελίδης Γκέντζος //

 

Πέτρος Κυρίμης «Κάποτε στον Πειραιά», Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2019

Ο λόγος για το νέο μυθιστόρημα του Πέτρου Κυρίμη «Κάποτε στον Πειραιά», το οποίο κυκλοφόρησε το 2019 από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Σας μεταφέρω αυτά που αναγράφονται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Τη στιγμή που ο Αντώνης ο Τσίχλας, δεκαεφτά χρονών, Σάββατο τον Ιούλιο του 1958, γλίστραγε και έσκαγε αθόρυβα κάτω στα αμπάρια του πλοίου “Πανορμίτης” που βρισκότανε στα ναυπηγεία του Περάματος για γενική επισκευή, ο Λουκάς είχε και πάλι επίσκεψη από τη κυρά-Ζωζώ και την άκουγε για άλλη μια φορά να του λέει για το παιδί που είχε χάσει στη γέννα και που τώρα θα ‘χε τη δικιά του ηλικία, ο Νικόλας ανακάτευε μπογιές προσπαθώντας να δώσει χρώμα στα χείλη της Βίβιαν Λι στο “Όσα παίρνει ο Άνεμος”, ο Νάσος, δεκαοκτώ χρονών, μέσα στον “Πορτοκαλή Ήλιο” ξέγνοιαστος και χαρούμενος ταξίδευε για την Αίγινα, η Ελένη, δεκατεσσάρων χρονών, δάγκωνε ένα μήλο καθισμένη στη θέση της πάνω στον μαντρότοιχο του ορφανοτροφείου, καθώς ο επιστάτης πότιζε τον κήπο και κοίταζε προς το μέρος της, και η κυρά-Δέσποινα, ήσυχη μα ξένη προς τα μελλούμενα, καθότανε μπροστά στη ραπτομηχανή “Σίγγερ” και κάτι έραβε.

Μία περίοδος, μία η τελεία και μάλιστα μετά από δεκαπέντε σειρές. Γιατί επιλέγει ο συγγραφέας στο οπισθόφυλλο του μυθιστορήματος -σίγουρα είναι επιλογή του- να μας δώσει μια περίοδο τόσων σειρών με πολλές προτάσεις και δεν προσπαθεί να “πουλήσει πιο εύκολα” το βιβλίο του μέσα από μικρότερες προτάσεις και δοκιμασμένες λεπτομέρειες που σίγουρα θα τραβήξουν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού;

Γιατί να μην επιλέξει ένα οπισθόφυλλο το οποίο να υμνεί μιαν ερωτική σχέση;

Δεν υπάρχουν ερωτικές σχέσεις μέσα στο μυθιστόρημα του Πέτρου Κυρίμη;

Απαντώ: Υπάρχουν και μάλιστα δοσμένες με τρόπο αριστοτεχνικό!

Γιατί να μην επιλέξει να προβάλει μια δραματική στιγμή της αφήγησης; Απουσιάζουν οι στιγμές κορύφωσης -κάποιες θελκτικές περιγραφές έστω- τις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει;

Φόνος;

Απάτη;

Προδοσία;

Παράλληλες σχέσεις;

Μυστικά;

Βιασμοί;

Παιδεραστία;

Πορνεία;

Και πολλά περισσότερα από τα παραπάνω υπάρχουν. Δε θα αποκαλύψω όμως την ιστορία που πλάθει με τόσο όμορφο τρόπο ο συγγραφέας Πέτρος Κυρίμης. Θα προσπαθήσω να ιεραρχήσω τις αξίες του και να ισορροπήσω με αυτές, θα προβληματιστώ με την ευαισθησία του και θα σκεφτώ για εκείνα που υπάρχουν δίπλα, κάτω και πάνω από την μυθοπλασία του -την πλοκή και τη δράση της αφήγησης- χωρίς να ασχοληθώ ιδιαίτερα με το “εσωτερικό” της ιστορίας του, με όσα δηλαδή φιλοξενεί ο συγκεκριμένος μύθος και υπηρετούν εξαιρετικά οι εμπνευσμένοι πρωταγωνιστές του.

Ο χρόνος των σκέψεών μου δηλαδή κοιτά προς το μέλλον…

Θεωρώ πως στα κριτικά μας σημειώματα δεν είναι απαραίτητο -το αντίθετο θα έλεγα μάλιστα- να παραθέτουμε στοιχεία από το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Στην περίπτωση όμως του “Κάποτε στον Πειραιά” παραβαίνω αυτόν τον άτυπο “κανόνα” μου, καθώς θεωρώ πως το συγκεκριμένο οπισθόφυλλο έχει πολλές διαφορετικές αναγνώσεις και πως κρύβει μια ξεχωριστή φιλοσοφία την οποία προσπάθησα να προσεγγίσω. Δε γράφτηκε στο πόδι! Αλλιώς το αντιλαμβάνεται αυτός/ή που έχει διαβάσει το βιβλίο και διαφορετικά αυτός/ή που σκέφτεται να ξεκινήσει την ανάγνωση.

Συνήθως τα οπισθόφυλλα μάς “εξαπατούν” με τα γραφόμενά τους. Άλλο πράγμα περιμένεις να διαβάσεις και όταν τελειώνεις με την ανάγνωση του βιβλίου αντιλαμβάνεσαι πως έχεις διαβάσει κάτι άλλο. Το ξέρουν οι αναγνώστες, το ξέρουν οι συγγραφείς το ξέρουν εκδότες και βιβλιοπώλες. Άτυπη η συμφωνία τους; Μέσα στα τόσα βιβλία που κυκλοφορούν κάθε χρόνο “λογικό” φαντάζει στους περισσότερους ο κάθε δημιουργός να θέλει να στρέψει τα φώτα πάνω στο πνευματικό του δημιούργημα. Και “κατανοητό” μέχρι έναν βαθμό είναι το κίνητρο και “αποδεκτό”, εφόσον οι αναγνώστες γνωρίζουν την πρόθεση των δημιουργών και παρόλα αυτά ομολογούν πως επιλέγουν τα βιβλία που θα αγοράσουν από τα αναγραφόμενα στο οπισθόφυλλο.

Πέτρος Κυρίμης

Ο Πέτρος Κυρίμης θέλει σίγουρα να σταθούμε και να ξαναδιαβάσουμε αυτά που έχει γράψει στο τελευταίο φύλλο του βιβλίου του. Αυτός θεωρώ πως είναι ο απώτερος σκοπός του έμπειρου συγγραφέα και αυτόν τον σκοπό του τον πετυχαίνει στο ακέραιο.

Φαίνεται σε μια πρώτη ανάγνωση να συνδέει πρόσωπα και πράγματα ασύνδετα μεταξύ τους καθώς στο οπισθόφυλλο αποφεύγει να μας δώσει λεπτομέρειες για τη σχέση -συγγενική ή μη- που είχαν αυτά τα άτομα μεταξύ τους.

Στην πορεία της ανάγνωσης βγαίνουν στο φως πολλά…

Ξεχωριστή η ζωή του καθενός…

Ο καθένας από εμάς είναι ξεχωριστός!

Και η ζωή μας να δεχθώ πως είναι ξεχωριστή…

Στο εξώφυλλο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία με πέντε αγόρια -οι πέντε φίλοι για τους οποίους κάνει λόγο στο οπισθόφυλλο ο συγγραφέας φαίνονται να είναι- με μια κόκκινη ευθεία γραμμή πάνω από τα μάτια τους.

Μα… αν δε δω τα μάτια κάποιου δεν μπορώ να καταλάβω και πολλά για δαύτον!

Τα μάτια δεν είναι ο καθρέφτης της ψυχής;

Γιατί να είναι σκεπασμένα τα μάτια των παιδιών;

Μήπως γιατί ο καθένας και η καθεμία από εμάς θα μπορούσε να βρίσκεται στη θέση αυτών των παιδιών;

Μήπως το τυχαίο και η μοίρα δεν κοιτούν στα μάτια όταν επιλέγουν… πρόσωπα ή παρέες;

Στο “Κάποτε στον Πειραιά” η μοίρα επέλεξε μια παρέα;

Μήπως θέλησε να μας ταρακουνήσει ο δημιουργός και να μας ταυτίσει με μέρος της ιστορίας του, καθώς προσπαθεί να μας περάσει με έμμεσο τρόπο -και καθόλου διδακτικό- πως το αναμενόμενο είναι τελικά αυτό που δεν περιμένεις, αυτό που δεν είναι σφηνωμένο στο μυαλό σου -πράγμα το οποίο πετυχαίνει με τις συχνές ανατροπές που λαμβάνουν χώρα στην καθημερινότητα των ηρώων του- δηλαδή μήπως θέλει να καταλήξει στη φράση… πως “Κάποτε στον Πειραιά” το αναμενόμενο ήταν το μη αναμενόμενο;

Κι εγώ υπερθεματίζω: “Αναμενόμενο είναι το μη αναμενόμενο ή το μη αναμενόμενο είναι αναμενόμενο”.

Περιμένεις να δημιουργήσεις οικογένεια και τελικά περνούν τα χρόνια…

Γιατί; Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση για το ερώτημα!

Βρίσκεσαι σε αναμονή μέχρι να έρθει ο μεγάλος έρωτας της ζωής σου κι όταν θεωρείς πως ήρθε… η μοίρα αποφασίζει πως αυτό που θεωρείς ιδεατό για σένα, αυτό που περίμενες τόσα χρόνια, δηλαδή το αναμενόμενο… δεν είναι τελικά όπως το έχεις φτιάξει μέσα στο μυαλό σου. Κι αναγκάζεσαι να διώξεις αυτόν τον έρωτα, να απομακρυνθείς από κάτι που αγαπάς…

Ο αναγνώστης μπαίνει στη θέση των ταλαιπωρημένων ηρώων και αρχίζει να ψάχνει για τα μήπως… δίχως να είναι σε θέση να δώσει μια συγκεκριμένη απάντηση.

Πολλά τα μήπως…

Και συνεχίζω με αυτά που γράφει στο οπισθόφυλλο, αυτή τη φορά με μαύρα έντονα γράμματα: Ο Λουκάς, ο Νάσος, ο Αντώνης ο Τσίχλας, ο Νικόλας και ο Βασιλάκης ο Μυταράς μεγαλώνουν μαζί στις φτωχογειτονιές του Πειραιά. Οι δρόμοι τους κάποια στιγμή χωρίζουν με οδυνηρό τρόπο. Όσοι απέμειναν, θα βρεθούν ξανά μετά από χρόνια, όταν η αθωότητα θα έχει πια εκπνεύσει.

Εδώ ο λόγος χρησιμοποιεί τελείες. Τρεις οι τελείες. Είναι φίλοι αυτοί οι πέντε! Δίνεται ο τόπος… οι φτωχογειτονιές του Πειραιά και μετά μπαίνει η πρώτη τελεία. Στη συνέχεια μας αναφέρει ο συγγραφέας πως χωρίζουν οι δρόμοι τους με οδυνηρό τρόπο. Κρατώ το επίθετο οδυνηρός… το οποίο αγκαλιάζει όλους τους ήρωες του μυθιστορήματος. Θα μπορούσα να μιλώ ή να γράφω ώρες ολόκληρες για την οδύνη του καθενός! Η οδύνη του ανθρώπου που περιθωριοποιείται και παίρνει δύναμη μέσα από αυτή του την περιθωριοποίηση, η οδύνη των ανθρώπων που έχουν καλά φυλαγμένα στην ψυχή τους μυστικά, η οδύνη μιας μάνας που έχει χάσει το παιδί της, η οδύνη της αμαρτίας…

Πολλές οι οδύνες! Σταματώ και στρέφω τον φακό στις δικές μας οδύνες… Από αυτές τις οδύνες εύχομαι να βρούμε τον τρόπο και να γλυτώσουμε!

Και στο τέλος, πριν βάλει την τρίτη και τελευταία τελεία, μας υπενθυμίζει πως όταν οι ήρωες αυτού του μυθιστορήματος -ή κάποιοι από τους ήρωες- θα συναντηθούν μετά από χρόνια… η αθωότητα θα έχει εκπνεύσει.

Χωρίζουν οι δρόμοι των ανθρώπων με τρόπο οδυνηρό και η αθωότητα… Με κάποιους φίλους χανόμαστε χωρίς λόγο, με άλλους επειδή το θέλουμε εμείς και με άλλους πάλι, ίσως με τους πιο αγαπημένους μας χανόμαστε… δίχως τη θέλησή μας. Άλλος είναι αυτός που καθορίζει τα πράγματα. Η ανθρώπινη βούληση φτάνει μέχρι ένα σημείο! Δεν είναι Θεός ο άνθρωπος! Ο καθένας από εμάς μπορεί να βαπτίσει αυτόν “τον άλλον” με όποιο όνομα θέλει και να του αποδώσει και τις ιδιότητες που επιθυμεί. Το σημαντικό -σε αυτό το σημείο σταματώ- είναι πως χανόμαστε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα δίχως να το θέλουμε και μάλιστα με τρόπο οδυνηρό.

Και το συμπέρασμα το δικό μου -μετά την ανάγνωση αυτού του πρωτότυπου και μη αναμενόμενου σε πλοκή και δράση βιβλίου- ποιο είναι;

Το “πέταγμα” της αθωότητας;

Να διαπιστώσω πως ο άνθρωπος είναι καμωμένος ώστε να αντέχει πολλά;

Να κάνω λόγο για την ανθρώπινη φύση και για το πόσο μας εκπλήσσει με τις αντοχές της;

Σημαντικά τα προσωπικά οφέλη που αποκόμισα, πολλά και σπουδαία μπορούν να ειπωθούν μετά την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον συγγραφέα Πέτρο Κυρίμη για το δώρο της ανάγνωσης, αλλά και για τον προβληματισμό που μου χάρισε… μετά την ανάγνωση του εξαιρετικού μυθιστορήματός του “Κάποτε στον Πειραιά”. Τον ευχαριστώ για όσα σημαντικά προσπάθησε να μου δώσει, για όλα όσα εγώ άρπαξα από το έργο του -κι ίσως να μη καταλάβει ποτέ ποια είναι- και για εκείνα τα σπουδαία που συνειδητοποίησα…

Στο τέλος του οπισθόφυλλου γραμμένο με κόκκινα έντονα γράμματα το εξής: “Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, από αυτά που μόνο η ζωή μπορεί να συνθέσει”. Συμφωνώ! Και προσθέτω… Ένα μυθιστόρημα δομημένο άρτια από έναν τεχνίτη του λόγου, μια εξαιρετική γραφή, με ήρωες “χτισμένους” με μαεστρία πνεύματος και ψυχής… και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια.