Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / “Το χτες που μεταβάλλει το σήμερα με ταχύτητα φωτός”
15/03/2023, 9:00 πμ

“Το χτες που μεταβάλλει το σήμερα με ταχύτητα φωτός”

Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα // *

 

«Κάποτε στην Ελλάδα», Συλλογικός τόμος ιστορικού διηγήματος 1900-1930, εκδόσεις Γράφημα, 2022

 

Ο συλλογικός τόμος ιστορικού διηγήματος 1900-1930 «Κάποτε στην Ελλάδα», είναι αποκύημα των θεωρητικών εργασιών του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης, που έχει συσταθεί εδώ και λίγα χρόνια. Μέλη του προσκλήθηκαν να συγγράψουν διηγήματα που να αναφέρονται στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο της Ελλάδας, αρχές του 20ου αιώνα, αποτυπώνοντας τα ιδιαίτερα γνωρίσματα εκείνης της εποχής και αναδεικνύοντας τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές μέσα από μικρές και καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που έζησαν τότε. Πιστοί οι συμμετέχοντες συγγραφείς στις αρχές της ρεαλιστικής απεικόνισης του λόγου και των εικόνων, που ευαγγελίζεται ο Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης, κατέγραψαν με ιστορική ορθότητα αλλά και με ευαισθησία και ενσυναίσθηση δεκαεπτά διηγήματα με φόντο μια ιστορική περίοδο, πολύ δύσκολη για το νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, δύσκολη για τους Έλληνες πολιτικούς που θέλανε να θεμελιώσουν τις στέρεες βάσεις ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους, αλλά κυρίως δύσκολη για τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους που βιώνανε μέσα και έξω των τειχών της οικείας τους, τα μικρά και τα μεγάλα γεγονότα της δικής τους ζωής. Η πολιτική αστάθεια, τα ανυπέρβλητα οικονομικά προβλήματα, οι βασιλόφρονες και οι εκσυγχρονιστές πολιτικοί, οι κοινωνικές αναταραχές, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Η Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, H Μεγάλη Ιδέα, ο Εθνικός διχασμός, η Μικρασιατική εκστρατεία και η επακόλουθη Μικρασιατική Καταστροφή με τις προσφυγικές ροές, αποτελούν τον ιστορικό καμβά του εν λόγω τόμου. Ένας ιστορικός καμβάς όπου διαδραματίζονται και πρωταγωνιστούν οι καθημερινές ιστορίες μιας πρώιμης αστικής τάξης και όπου αρχίζουν να διακρίνονται τα ανώριμα χαρακτηριστικά της εργατικής τάξης.

Η ανάγνωση των δεκαεπτά διηγημάτων αποτελεί μια απολαυστική αναγνωστική εμπειρία, καθώς οι συγγραφείς τους, συνδυάζοντας περίτεχνα τα ιστορικά γεγονότα με τις αθέατες όψεις της καθημερινότητας, παραθέτουν σημαντικά λαογραφικά και αστικά ηθογραφικά στοιχεία της εποχής, με διαφορετικό αφηγηματικό τρόπο ο καθένας | η καθεμία, και ευδιάκριτο προσωπικό ύφος. Και είναι απολαυστική η αναγνωστική αυτή εμπειρία, επειδή ακριβώς οι δημιουργοί δημιουργούν αυτό το πολύχρωμο ψηφιδωτό αποτελούμενο από τις μικρές προσωπικές διαδρομές των καθημερινών ανθρώπων μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων και μεταβολών, αρχές του 20ου αιώνα, όπου την επικαιρότητα της εποχής μονοπωλούν οι αστικοί κώδικες συμπεριφοράς, το γλωσσικό ζήτημα, οι πολιτικές πεποιθήσεις, ο πρώιμος συνδικαλισμός και η απαγόρευση του με τον νόμο του Βενιζέλου Ιδιώνυμο, οι διεκδικήσεις και οι απεργιακές κινητοποιήσεις των εργατών, η πολιτική αφύπνιση της εργατικής τάξης, ο Κομμουνισμός, οι αναρχικοί του Βόλου και η καπνοβιομηχανία του Ματσάγγου (που σήμερα τελεί υπό μόνιμη κατάληψη), η δολοφονία του Βασιλέως Γεώργιου Α’ στη Θεσσαλονίκη αλλά και του πρωθυπουργού Θεόδωρου Δηλιγιάννη και τα πρώτα σκιρτήματα του φεμινισμού. Εντυπωσιακή είναι επίσης και η πλούσια αναφορά πραγματολογικών στοιχείων, όπως οι εφημερίδες που κυκλοφορούσαν τότε (Ριζοσπάστης, Εμπρός, Η Πατρίς, Εφημερίδα των Κυριών και Ακρόπολις), τα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής (πρώτα αμάξια, αεροπλάνα), η ανατρεπτική θεατρική παράσταση Ορέστεια, ο γυναικείος πρωταθλητισμός κ.α., στοιχεία που αποδεικνύουν την εκ βαθέως έρευνα των πηγών, εκ μέρους των συγγραφέων, για την ορθή παράθεση του ιστορικού περιβάλλοντος.

 

 

Η νοσταλγική πάντως διάθεση που αναδύεται από την φωτογραφία εποχής του εξωφύλλου καθώς και από τον τίτλο αυτού του καλαίσθητου τόμου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γράφημα, είναι η διάθεση που διατρέχει -κατά την άποψη μου- και όλα τα διηγήματα της συλλογής. Ναι, νοσταλγική είναι η διάθεση των συντελεστών, όχι όμως με την έννοια της προσκόλλησης σε παρελθόντα χρόνο, αλλά με την πρόθεση το παρελθόν να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο και να συμβάλλει στην διαμόρφωση της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μπορεί να έχουν περάσει σχεδόν εκατό χρόνια από την συγκεκριμένη τριακονταετία (1900-1930), ωστόσο μοιάζουν πολύ πρόσφατα όλα όσα πραγματεύονται στις αφηγήσεις τους  οι συγγραφείς. Και μοιάζουν πρόσφατα, όχι επειδή τα θυμόμαστε από τα σχολικά εγχειρίδια και τα ιστορικά ντοκιμαντέρ, ή από τα πανεπιστημιακά συγγράμματα, αλλά επειδή η Ιστορία ενός τόπου, η Ιστορία ενός λαού, είναι κάτι ζωντανό και έκρυθμο, κάτι που μεταβάλλεται και επηρεάζει τις σκέψεις και τις πράξεις των ανθρώπων, άσχετα αν αυτοί αποτελούν μέρος των όσων διαδραματίζονται ή είναι σιωπηλοί παρατηρητές από ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Και η Ιστορία του εν λόγω συλλογικού τόμου έχει μια αμεσότητα ως προς τη σύλληψη και την καταγραφή, καθώς πρόκειται για τις μικρές ανθρώπινες καθημερινές ιστορίες του καθενός και της καθεμιάς μας. Και αυτή η αμεσότητα και η εγγύτητα με το ιστορικό παρελθόν της Ελλάδας είναι -κατά την ταπεινή μου άποψη- το στοίχημα που κέρδισαν οι συμμετέχοντες συγγραφείς, καθώς κατάφεραν μέσα από τα διηγήματα τους να [επανα]δημιουργήσουν τις γόνιμες εκείνες συνθήκες, ώστε να [επανα]τεθούν ερωτήματα σχετικά με το ταχύτατα μεταβαλλόμενο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ουσιαστική εξάλλου η διαπίστωση που αναγράφεται και στο οπισθόφυλλο της συλλογής: “Οι πολιτικές του παρελθόντος δεν ανταποκρίνονται, πλέον, στις ανάγκες του εκάστοτε “σήμερα”, που μεταβάλλεται σε ταχύτητα φωτός.” ή μήπως ανταποκρίνονται;

 

 

* H Κατερίνα Λιάτζουρα είναι ποιήτρια και μεταφράστρια

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top