Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / «Θεατοί και αθέατοι ακρωτηριασμοί»
12/10/2022, 9:55 πμ

«Θεατοί και αθέατοι ακρωτηριασμοί»

Γράφει η Τζίνα Ψάρρη //

 

Γκράχαμ Γκρην «Καμένο χαρτί» , Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, Εκδόσεις Πόλις

 

«Έρχεται μια στιγμή στη ζωή, όπου κάποιος με ελάχιστο ταλέντο ηθοποιίας μπορεί να ξεγελάσει ακόμα και τον εαυτό του».

 

Ένας και μοναδικός επιβάτης, ο Κερύ, ταξιδεύει με ποταμόπλοιο στο βελγικό Κογκό. Η υγρασία, η αφόρητη ζέστη και τα κουνούπια, ζωγραφίζουν εικόνες που δυσχεραίνουν την ανάσα του αναγνώστη. Ύστερα από μέρες, φτάνουν στο λεπροκομείο ενός καθολικού μοναστηριού, ο Κερύ κατεβαίνει, αν και δεν γνωρίζει τον Κολέν, τον υπεύθυνο γιατρό, ούτε κάποιον από τους μοναχούς, και, ασφαλώς αν και δεν είναι λεπρός. Αρχικά, φαίνεται πως η μεταξύ όλων δυσπιστία, σκοτώνει κάθε ίχνος ειλικρινούς επικοινωνίας.

Στην πραγματικότητα, ο Κερύ, διάσημος αρχιτέκτονας, είχε αποδράσει από το Βέλγιο, εκείνο το μέρος που «αφού δεν ήξερε πώς αλλιώς να το ονομάσει το αποκαλούσε σπίτι του», χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα για το τι θα κάνει σ’ αυτή την δύσμοιρη χώρα όπου κατέφυγε. Βασανισμένος από ένα είδος ηθικής και συναισθηματικής λέπρας, νιώθει ακρωτηριασμένος ψυχικά και χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τη ζωή.

 

«Δεν αρνούμαι ότι, κάποτε, το επάγγελμά μου σήμαινε πολλά για μένα, όπως και οι γυναίκες. Αλλά η χρήση αυτών που δημιουργούσα, δεν είχε πια καμία σημασία για μένα. Δεν ήμουν κατασκευαστής εργατικών κατοικιών ή εργοστασίων. Όταν δημιουργούσα κάτι, ήταν για δική μου ευχαρίστηση…..Το δικό μου ενδιαφέρον ήταν για τον χώρο, το φως, τις αναλογίες, Τα καινούρια υλικά με ενδιέφεραν μόνο στο βαθμό που γινόταν να επηρεάσουν  αυτά τα τρία…. Τα υλικά είναι τα εργαλεία του αρχιτέκτονα, δεν είναι το κίνητρό του για δουλειά…»

 

Ο Κερύ παραμένει στο νοσοκομείο, αδιάφορος για τον ανθρώπινο πόνο, άδειος από συναισθήματα. Το μόνο που νιώθει να αναπτύσσεται  μέσα του είναι μια κάποια εμπιστοσύνη προς τον Ντέο Γκράτιας, τον Αφρικανό υπηρέτη, ίσως γιατί ήταν εμφανές πόσο τον είχε ανάγκη ο «μπόης» του με τα ακρωτηριασμένα πόδια. Κι όταν ο Ντέο Γκράτιας εξαφανίζεται μυστηριωδώς, ο Κερύ ρισκάρει μανιασμένα έως και τη ζωή του για να τον βρει, χωρίς ωστόσο να παραδέχεται πως αυτή του η ενέργεια φανερώνει ψήγματα – έστω – κάποιου συναισθήματος.

Όταν στο νοσοκομείο καταφθάνει ο δημοσιογράφος Πάρκινσον και η ανοικονόμητη μεγαλομανία του, « σαν φερτός από την πλημμυρίδα ύλη», οι ήδη ισχνές ισορροπίες όλων θρυμματίζονται και μια ανεπαίσθητη αλλά υπαρκτή αντιστροφή ρόλων κάνει την εμφάνισή της.

 

Ο ίδιος ο συγγραφέας, δηλώνει στην αφιέρωση αυτού του βιβλίου στον γιατρό Lechat, πως δεν πρόκειται για ένα roman a clef, μυθιστόρημα, δηλαδή, με καλυμμένες αναφορές σε πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα. Περιέχει μόνο ελάχιστα «δανεικά» στοιχεία, συνέπεια των ταξιδιών του σε πολλά λεπροκομείο διαφόρων χωρών, και αυτά πολύ επιφανειακά. Αμείλικτος ωστόσο παραμένει ο Γκράχαμ Γκρην στην πραγματική θρησκευτική κριτική του και σκιαγραφεί με σθένος τις σκέψεις του:

 

«Κι αυτοί που παντρεύονται τον Θεό  μπορεί να γίνουν σπιτόγατοι – είναι ένας γάμος τόσο πληκτικός όσο και όλοι οι άλλοι. Η λέξη «αγάπη» σημαίνει ένα τυπικό άγγιγμα των χειλιών όπως στη Θεία Λειτουργία, και το Ave Maria, όπως το «αγαπημένη μου», είναι μια προσφώνηση επιστολής.  Αυτός ο γάμος, όπως και οι κοσμικοί,  κρατιόταν ζωντανός από συνήθειες και αρέσκειες που μοιράζονταν με τον Θεό – ο Θεός αρεσκόταν να Τον λατρεύουν, κι αυτοί αρέσκονταν να Τον λατρεύουν, αλλά μόνο σε προκαθορισμένες ώρες, σαν τις μικροαστικές περιπτύξεις τα σαββατόβραδα».

 

Ένας βασικός ήρωας, ο Κερύ, αναισθητοποιημένος, αποξενωμένος έως και από τον ίδιο του τον εαυτό, κουβαλά το βαρύ φορτίο της αβάσταχτης επίγνωσης: είναι «καμένο χαρτί».

Η ψυχογράφηση του συγγραφέα παραμένει εν τω βάθει και στους στέρεα δομημένους δευτερεύοντες χαρακτήρες. Ο σχεδόν αφελής ηγούμενος, ο οιηματίας και υπερφίαλος κ. Ρικιέρ, ο πατέρας Τομά με την λανθάνουσα φαυλότητα και τις εμμονικές φοβίες, η κυρία Ρικιέρ που ζει στη δική της έρημο, την γεμάτη «παλιοδάκρυα», ένας τιμωρός – απεσταλμένος από τον επέκεινα; τον θεό; όλοι πρόσωπα που προκαλούν έντονα συναισθήματα συμπάθειας και αντιπάθειας.

Μακριά από κάθε είδους διδακτισμό, ο Γκρην διασώζει μόνο τον ηγούμενο από τον καλοακονισμένο πέλεκυ των απόψεών του και ζωγραφίζει μια συμπαθητική φιγούρα νηφάλια και ουδέτερη, αποστασιοποιημένη από την βάση της δράσης.

Ακέραιος, ευφυής και θαρραλέος ο άθεος γιατρός Κολέν, με μόνη θρησκεία του την επιστήμη, δεν γνωρίζει καμία από τις χαρές της ζωής, πλην του αγώνα του ενάντια στη λέπρα.

 

Graham Greene

 

Εμφανέστατη μέσα στις σελίδες η επιθυμία του Γκρην να χρησιμοποιεί μοτίβα από περιπετειώδη μυθιστορήματα, παράλληλα ωστόσο με τα λεπτοδουλεμένα αφηγηματικά κεντήματα της υψηλής λογοτεχνίας. Στοιχεία από την δική του προσωπικότητα φανερώνονται μέσα από τους ήρωες που δημιουργεί: η τάση φυγής, η αμφιβολία, τα ηθικά διλήμματα, η πίεση, η απελπισία, μα και η ελπίδα πως, αν υπάρχει Θεός, θα σώσει την ψυχή και του πλέον άθλιου αμαρτωλού.

 

«Γνώρισα ανθρώπους που χάρηκαν όταν είχε επιστρέψει μια αίσθηση – ακόμα κι αν ήταν πόνος. Όμως, θα πρέπει να δώσετε μια ευκαιρία στον πόνο….»

 

«Αν ο Θεός σας ήθελε έναν ενήλικο κόσμο, θα έπρεπε να μας έχει δώσει έναν ενήλικο εγκέφαλο…»

 

Ακόμα κι αν δεν είναι το αρτιότερο τεχνικά έργο του, όπως αρκετοί κριτικοί υποστηρίζουν, είναι βέβαιο ότι αυτό το βιβλίο αγγίζει τις καρδιές περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο του. Πρόκειται κατά τη γνώμη μου, για μια σπουδή επάνω στην εσωτερική νέκρωση των ανθρώπων, την ανικανότητα ενσυναίσθησης, ένας συνταρακτικός μονόλογος σχετικά με το νόημα της ζωής.  Και ασφαλώς μέσα σε μια τέτοια σπουδή δεν θα μπορούσε να μην αχνοφαίνεται προς το τέλος, η ελπίδα πως πίσω απ’ όλους μας κρύβεται – με διάφορους τρόπους – ένας αποτυχημένος ιερέας που διατυμπανίζοντας την απουσία της πίστης, ταυτόχρονα την βιώνει όσο ουσιαστικότερα γίνεται, η ελπίδα πως θα έρθει εκείνη η ώρα που, κι αν δεν βρεις τον τρόπο να επιστρέψεις στην χαμένη πίστη σου, θα βρεις τουλάχιστον ένα νόημα για να ζεις.

Σελίδα τη σελίδα, η βαθιά πίστη στον άνθρωπο συγκρούεται με την βαθιά πίστη στον Θεό, μέσα από ένα ξεκάθαρο παιχνίδι παραλληλισμών, ξεκινώντας από τον ίδιο τον τίτλο. Burnt-out, (Καμένο χαρτί) είναι ο άνθρωπος ο εξουθενωμένος ψυχικά και σωματικά, ο «καμένος». Είναι όμως και όρος ιατρικός που αφορά στους λεπρούς, σ’ αυτούς τους ακρωτηριασμένους που χωρίς την ύπαρξη πλέον των μολυσμένων άκρων τους, καταφέρνουν να ζήσουν χωρίς πόνο.

Σελίδα τη σελίδα, θεατοί και αθέατοι ακρωτηριασμοί, κυνηγιούνται, ξύνουν πληγές, αγωνιούν, παλεύουν να ματώσουν, φιλανθρωπούν και εκδικούνται, κάνοντας σφοδρότατους, έως δογματικούς διαλόγους όλο αιχμές, μεστούς σε νοήματα κι αναρωτήσεις, ρητορικές ενίοτε, πάντα όμως να εκλύουν υπαρξιακές αγωνίες, θνησιγένειες συναισθημάτων, συγκρούσεις.

Εξαιρετική η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, διατηρεί στο ακέραιο το ύφος του συγγραφέα και αναδεικνύει τις πολυεπίπεδες αφηγηματικές τεχνικές του.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top