Fractal

Χνάρια στο χιόνι: τα σήματα της ποίησης του Jüri Talvet

Γράφει και μεταφράζει η Μαγδαληνή Θωμά //

 

 

Ο Εσθονός ποιητής Jüri Talvet είναι άγνωστος στην Ελλάδα· εκτός από κάποιες σκόρπιες μεταφράσεις του, λιγοστά πράγματα ξέρουμε για το έργο του: στον συλλογικό τόμο της Ανθολογίας εσθονικής ποίησης «…απ’ τον αμίλητο καιρό» (εκδ. Βακχικόν 2018) μετέφρασα στα ελληνικά δώδεκα χαρακτηριστικά ποιήματά του – η επιλογή, εδώ, αφορά μια αμετάφραστη ακόμη ποιητική του συλλογή.

 

 

Καθηγητής αγγλικής και ισπανικής λογοτεχνίας και διευθυντής του  Τμήματος Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο του Tartu, αποτελεί μια διακεκριμένη λογοτεχνική μορφή. Πολυταξιδεμένος και πολυπράγμων (έχει ταξιδέψει επιχορηγούμενος ως μεταφραστής στην Κούβα, το Μεξικό, τη Νικαράγουα, την Ισπανία, τις Η.Π.Α. και έχει διδάξει στη Φινλανδία, τη Νορβηγία, την Ισπανία, την Πολωνία, τη Σουηδία, την Ολλανδία, την Κίνα και την Κορέα) μαζί και πολυβραβευμένος (βραβείο ποίησης Juhan Liiv, βραβείο Ivar Ivask, κρατικό βραβείο εσθονικής λογοτεχνίας), συλλέγει εμπειρίες και ερεθίσματα από χώρες και ηπείρους κρατώντας πάντα για την έμπνευσή του «τα δώρα του ήλιου», όπως του αρέσει να λέει: την πρώτη συγκίνηση από μια χώρα νότια, θερμή, φαντασιακή ή πραγματική που δίνει έναυσμα στην τέχνη και τη συγκίνησή του. Το προσωπικό δράμα δεν παραλείπει το επισταμένο βλέμμα στην Ιστορία, ακόμα και στην πολιτική, ενώ ο συγκρατημένος λυρισμός της γλώσσας δεν ακυρώνει την ειρωνεία.

Πληθωρική ή ολιγόλογη η ποίησή του αποτελεί πάνω απ’ όλα μια μαρτυρία: είναι το εδώ και το τώρα μιας συγκίνησης που διαρκεί. Παρόλα αυτά, τίποτα απ’ όσα εκφράζονται δεν βαραίνει τον αναγνώστη, καμιά υπερχείλιση ιδεών ή αισθημάτων δεν πλημμυρίζει τη γραφή. Σ’ ένα λόγο όπου ο υπαινιγμός και η συγκινησιακή απόχρωση κυριαρχεί, το μέταλλο της ποιητικής φωνής θερμαίνει και μαζί παγώνει. Το εξομολογητικό ύφος αναχαιτίζεται από μια έκφραση αυτοσυγκράτησης κι ό,τι πυροδοτεί το αίσθημα είναι ταυτόχρονα κι εκείνο που το ματαιώνει.

Η μνήμη κυριαρχεί. Το πρώτο βίωμα, το πρώτο χνάρι. Στην ποιητική συλλογή που έχει τίτλο «Ακόμα κι η βροχή έχει ψυχή» (Isegi vihmal on hing), η μητρική φιγούρα γίνεται μαζί και τρόπος θεώρησης του παρελθόντος χρόνου. Σ’ αυτόν τον χρόνο μέσα της ψυχής, τον οξειδωμένο από το όνειρο, η εικόνα της μάνας ζωντανεύει επίμονα κι επίπονα στο μυαλό του αφηγητή:

 

Σου ‘δωκα να φας προσφάι, μάνα, όπως

μου ‘δωκες εσύ, τον καιρό που έβαζες

τα κρυωμένα μου πόδια στη λεκάνη –

πόσο αλογάριαστα πόναγαν! – μια κούπα γάλα

μου έδινες και μαύρο ψωμί

αλειμμένο βούτυρο υπαίθριο ηλιοκαμένο.

Τα γκρίζα σου μαλλιά πέσανε

στο ψωμί, μια τούφα μαλλιά γκρίζα

στο ψωμί απάνω Την παραμέρισα

πίσω απ’ την άκρη του ονείρου, πέφτοντας

σ’ άλλο όνειρο βαθιά σ’ ένα άλλο χιόνι.

 

Το αίσθημα ξεδιπλώνεται αφήνοντας το χνάρι του στη λέξη πάνω, πυκνώνοντας τον στίχο. Τίποτα δεν περισσεύει, ο λόγος δεν ξεχειλώνει συγκινησιακά. Αντίθετα: ο μετρημένος λόγος το δυναμώνει. Άπειρο συναίσθημα και λόγος πεπερασμένος· δεν θα μπορούσαν να βρουν εδώ καλύτερη συνταγή. Τα σήματα -γλωσσικά και νοηματικά- της ποίησης του Talvet μοιάζουν με χνάρια πάνω στο χιόνι. Ιχνηλατούν ένα βαθύ αίσθημα που κυριαρχεί. Ανιχνεύουν με τον τρόπο τους μια ουσία των πραγμάτων:

 

Μες απ’ τα κλαδιά της τηλιάς ο ήλιος

ραντίζει το μέτωπο χρυσάφι

 

Κει που τελειώνει το πράσινο

αρχίζει το άδειο.

 

Ασπράδα, της θάλασσας πόνος.

 

 

 

Η αφαίρεση της έκφρασης γίνεται απογύμνωση του λόγου -στο κάτω, κάτω, το γυμνό είναι και το πιο αληθινό. Τη γαλήνη του στίχου διαδέχεται η αγωνία, όπως το φως, το σκοτάδι. Κάποιες φορές, οι έννοιες αυτές «φως-σκοτάδι» μοιάζουν συμπληρωματικές και τόσο βαθιά αλληλένδετες που αποτελούν η μία έκφραση της άλλης, αποκτούν μια λειτουργία ταύτισης. «Αγγελικό και μαύρο φως», θα πει ο Έλληνας ποιητής. Με άλλους όρους, αλλά με ανάλογο περιεχόμενο, θα το εκφράσει και ο Εσθονός Jüri Talvet:

 

Σε μαύρη καλύβα έχεις χαθεί κι εγώ χτυπάω την πόρτα:

Έγινε κάτι; Μάνα, γιατί δεν φέγγεις

μ’ αναμμένο φως;

 

Έγινε κιόλας; Έγινε κιόλας Πίσω απ’ το φως μαυρίζουνε:

Το βέβαιο δεν τυχαίνει Η τύχη είναι αχνός

το φως – περαστικός.

 

Αν «η ποίηση είναι η μητρική γλώσσα της φύσης», όπως έχει πει κι ένας άλλος ποιητής της Εσθονίας, ο Heiti Talvik, τότε είναι μεγάλο τυχερό για μας, τους αναγνώστες, όταν αρχίζουμε να τη συλλαβίζουμε.

 

Karl Muru, Betti Alver, Eesti Kirjanikke, Tartu 2003, σ. 218.

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top