Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / «Μια κουδουνίστρα μπορεί να κάνει τη διαφορά και ένα όνομα ο “Ευάγγελος”»
18/05/2021, 8:24 μμ

«Μια κουδουνίστρα μπορεί να κάνει τη διαφορά και ένα όνομα ο “Ευάγγελος”»

Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //

 

Μάχη Τζαβέλα “Ήρεμα φεύγω” εκδ. Γκοβόστη, 2020

 

Μια κουδουνίστρα μπορεί να κάνει τη διαφορά και ένα όνομα ο  «Ευάγγελος», δυσκολοπρόφερτο για ένα παιδί δύο ετών  ακούγεται σαν Γκλενˑ αυτό ερμηνεύεται ως σημάδι ιδιαίτερης ευφυΐας και –ισχύει ή όχι- το nomen γίνεται omen (το όνομα οιωνός), και το θάμα αντίθαμα, ανατρέποντας, δηλαδή, το «ευ» του ευαγγελίζοντας ονόματος.

Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη μας το μότο του βιβλίου, από το έργο του  πρόσφατα χαμένου ποιητή Κώστα Παπαγεωργίου «Απ’ τον καθρέφτη επέστρεφα ο πατέρας μου/ Τόσο αλλαγμένος που φοβήθηκα/ Μην ενωθώ με το είδωλό μου», θα κατανοήσουμε τις πολλές εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει η αφήγηση.

Εκείνο που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει στην Μάχη Τζαβέλα είναι η έμπνευση, η επινοητικότητα αλλά και η μεγάλη επιδεξιότητα να στήνει και υπονομεύει συγχρόνως τα περιβάλλοντα και τον ήρωά της. Να μας προετοιμάζει για την ανατροπή και να μας κάνει δεκτικούς σε διαβάσματα που ρίχνουν γροθιά στο στομάχι.

Η Τζαβέλα είναι φορέας ονόματος με ιστορία και έχει ή όχι σχέση, σημασία δεν έχειˑ είναι η Μαλάμω με τη φούρια της και τα συγγραφικά κουμπούρια της. Η Γραφή της είναι δυναμική, έξυπνη, ζωντανή, τρανταχτή, όπως είναι και η ίδια. Ειλικρινής, αυθόρμητη και πηγαία. Χτυπάει κατά μέτωπον.

Οι περιγραφές της έχουν τη δύναμη να βάλουν τον αναγνώστη στο πλάνο, όχι να βλέπει, αλλά διαβάζοντας να συμμετέχει. Η αφήγησή της είναι κινηματογραφική. Όλη η δομή του βιβλίου είναι κινηματογραφική επίσης. Δίνει τις σκηνές χωριστά σαν σκηνές σεναρίου. Παίρνει ένα ένα τα επεισόδια, σαν να κρατάει κάμερα, περιστρέφει τον φακό της για να δείξει περιβάλλοντα, χωρίς να προσδιορίζει αυστηρά το πού και πότε, αλλά στο κάπου κοντά και κάποτε,  πρόσφατα μάλλον, σε ένα μικροαστικό περιβάλλον, όπως προκύπτει από τα επιμέρους στοιχεία. Η αρχή γίνεται με το όνομα του  παιδιού που από αδυναμία εκφοράς του επίσημου «Ευάγγελος επικρατεί το εκμοντερνισμένο Γκλεν.

Η δεύτερη σκηνή με το μηχανάκι και την περιγραφή του, μας μεταφέρει σε ένα παλαιότερο νεορεαλιστικό κινηματογραφικό κλίμα ή, απλώς της λαϊκής γειτονιάς, όπου το όνειρο του κάθε νεαρού ήταν να αποκτήσει μηχανάκι.  Κι ενώ όλα δείχνουν παλιά, δεν είναι. Συμβαίνουν στη δεκαετία με την οικονομική κρίση, όταν μπαίνουν στη ζυγαριά ακόμα και ο θάνατος της μάνας, όχι με την θλίψη της απώλειας, αλλά με την αιτία  της στέρησης από την οικογένεια του εισοδήματος της ανασφάλιστης μαύρης εργασίας της. Πλάγιο σχόλιο για την γενναία ελληνίδα μάνα αγρότισσα ή μικροαστή που ποτέ δεν της αναγνωρίστηκε η μεγάλη προσφορά της στην οικογένεια.

Πατέρας και γιος λοιπόν, αλληλοτρώγονταιˑ ο πατέρας κατηγορώντας τον γιο για άστοχες ενέργειες που απέτυχαν και ο γιος τον πατέρα που έφερνε έναν μισθό από το δημόσιο και την έβγαζε όλη μέρα στο καφενείο. Η μεγάλη σύγκρουση δεν θα αργήσει. Δεν πρέπει να παραληφθεί από τα στοιχεία το ότι η οικογενειακή μονοκατοικία πουλήθηκε και οι δύο άντρες ζουν σε διαμέρισμα μικρό και μίζερο. Τούτο, επιδεινώνει το στένεμα των ψυχικών και πνευματικών οριζόντων.

Και εδώ είναι που η Τζαβέλα θα επιφέρει την πρώτη μεγάλη ανατροπή στη ρουτίνα της οικογενειακής μιζέριας. Θα μας κόψει απότομα το μισοχαμόγελο που έχουμε διαβάζοντας τα καμώματα των δύο συγκρουόμενων γενεών και τις αταξίες του ερωτύλου Γκλεν. Θα τραβήξει την κουρτίνα και θα μας αποκαλύψει το μέγα δράμα της οικογένειας, δείχνοντας πώς είναι σήμερα ο όμορφος Γκλεν χωρίς τα χέρια του ακέραια … Άντρας ανάπηρος και καθόλου νεαρός, που έχει ανάγκη τον πατέρα του να τον υπηρετεί αλλά και τον μισεί.

Οι σκηνές διαδέχονται η μία την άλλη καταιγιστικά και οι δύο άντρες σαν να παίζουν πιγκ πόγκ, ανταποδίδουν ο ένας στον άλλο τα επιχειρήματα σαν χτυπήματα.  Ο καθένας, απομονωμένος  στον μονόλογό του ή στον εσωτερικό του διάλογο,  πετάει στον άλλο κατά πρόσωπο ελαττώματα με τη ρακέτα.

 

Μάχη Τζαβέλλα

 

Η «Άννα Μπράβα» ή αλλιώς η Ουκρανή Άντριαν με το πλούσιο στήθος, το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου για τον Γκλεν, μπαίνει στο πλάνο με αδιακρίβωτο ρόλο πλάι στον «σακάτη». Και οι υποψίες φουντώνουν αποκαλύπτοντας κι άλλες πτυχές της οικογενειακής ζωής. Το ρόλο του γιου με τη μάνα, της μάνας με τον πατέρα, του πατέρα με τη μάνα και μετά με τον γιο. Συμπλέγματα αρρωστημένα πίσω από την επιφάνεια του σήμερα  και τους αρχαίους μύθους. Το επίπεδο των ηρώων γίνεται χαμηλό, ρεαλιστικό, αποκρουστικό, με στόχο την ανάδειξη των κατώτερων ενστίκτων του ανθρώπου. Όμως, για την νουβέλα της Τζαβέλα, αυτά είναι ο δρόμος ή ο τρόπος για να βγουν στο φως παλιές πληγές και όχι ο σκοπός. Είναι οι αφορμές που παίρνει ο αναγνώστης για να αναλογιστεί πόσα επίπεδα μπορεί να κρύβει μια καθόλα φυσιολογική, φαινομενικά, έστω και δυστυχισμένη, οικογένεια. Γιατί ό,τι φαίνεται στην επιφάνεια είναι τίποτα μπροστά στα ασύνειδα επίπεδα σκότους όπου ανακατεύεται η λάσπη της ντροπής και η δυσοσμία της παρέκκλισης.

Παραθέτω παράδειγμα: «Ούτε είχε νιώσει  ποτέ την ανάγκη να μάθει γιατί ο πατέρας του δεν έκανε όλα όσα συνήθιζαν να κάνουν οι άλλοι πατεράδεςˑ γιατί αυτός ήταν μονίμως ψυχρός κι απόμακροςˑ από την άλλη, όσο αναλογιζόταν τη στάση της μητέρας του αισθανόταν να μεγαλώνουν μέσα του  η οργή  και η αγανάκτηση, θεωρώντας την αποκλειστικά υπεύθυνη για τον ανεύθυνο, ίσως εγωιστικό τρόπο που τον είχε μεγαλώσει».

«Όταν οι άνθρωποι αναγκάζονται να γίνονται προσεχτικοί στη χρήση των λέξεων, σημαίνει ότι έχουν απωλέσει ένα μεγάλο μέρος της ελευθερίας τους», λέει η Τζαβέλα, δηλαδή αυτό το λέει με άλλα λόγια ο Φρόιντ, ενώ μια άλλη λαϊκή ρήση υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετοˑ ότι δηλαδή αυτός που του λασκάρισε το λουρί της λογικής δεν ελέγχει τι λέει. Όμως για κάθε πράγμα ισχύει και το αντίθετο και οι δύο λόγοι έχουν, παρά την αντίφασή τους, την αλήθειά τους και το πλέγμα των σχέσεων είναι και πυκνό και ευρύ.

Από τεχνικής απόψεως, οι συνυποδηλώσεις των ονομάτων, η εναλλαγή των σκηνών, η εσωτερική δράση, οι αναφορές σε άλλα έργα (π.χ. «το σασί που είχε απομείνει και στραφτάλιζε κάτω από τον ήλιο» σαν εκείνο το κατακόκκινο σκέλεθρο του πολυτελούς αυτοκινήτου στο Φονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου, του Μαρκές. Η αισθησιακή «Άννα Μπράβα», με όποια συνειρμική αναφορά ανακαλεί το όνομά της. Ο πατέρας αφέντης εν μέρει εν μέρει και ο γιος). Ταράζει δυναμικά τα νερά η νουβέλα της Μάχης Τζαβέλα όχι μόνο με το θέμα, αλλά και με την ανάλογη γλώσσα, η οποία δεν θα μπορούσε αλλιώς να το υποστηρίξει. Είναι θαρραλέα συγγραφέας και δεν ορρωδεί προ ουδενός.

Ένα ερώτημα αιωρείται: υπάρχει θεία δίκη; Πιστεύει η συγγραφέας στη μεταφυσική δικαιοσύνη; Ο ήρωάς της φεύγει ήρεμα;;;

 

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top