«Στου λόφου την αθέατη μεριά»
Του Άριστου Τσιάρτα //
Ηλίας Παπαμόσχος «Η μνήμη του ξύλου», εκδ. Πατάκη
Μια γρήγορη ματιά στο λογοτεχνικό έργο του Ηλία Παπαμόσχου δείχνει πως η εντελώς ιδιαίτερη πεζογραφία του έχει στο επίκεντρο της ιστορίες που εκτυλίσσονται σε τόπους απομακρυσμένους τόσο από την επικαιρότητα, όσο και από το μητροπολιτικό κέντρο και την αστική ζωή. Στη νέα συλλογή διηγημάτων του («Η μνήμη του ξύλου», εκδόσεις Πατάκης, 2019) ανιχνεύει ζωτικές και σκοτεινές πλευρές της ιδιαίτερης του πατρίδας, η οποία συνεχίζει να αποτελεί σταθερό σημείο θέασης του εαυτού και του κόσμου. Αντλεί από τον κόσμο των βιωμάτων και της συλλογικής ζωής, ανασκαλεύει τραύματα και ψάχνει στο παρελθόν τις εξηγήσεις και τις δυστοκίες του παρόντος.
Οι μορφές, τα φασματικά σχήματα και η ατμόσφαιρα των διηγημάτων κουβαλούν κάτι από το μυστικισμό της ελληνικής υπαίθρου, χωρίς όμως να ανασυστήνουν εικόνες οριστικά εγκλωβισμένες στο παρελθόν. Έτσι, ενώ η ανθρωπογεωγραφία της Καστοριάς και της Μακεδονίας είναι το φόντο όλων σχεδόν των ιστοριών, στην πορεία της αφήγησης αυτό δεν μετατρέπεται σε εμμονή διαποτισμένη με συγκίνηση ή εξιδανίκευση για ένα αδιαφοροποίητο, κλειστό και άχρωμο επαρχιακό κόσμο. Κάθε άλλο. Τούτο το στένεμα στην επικράτεια μιας επαρχιακής πόλης «εντείνει της φαντασίας τις αποδράσεις και τις διαφυγές», αποτελεί αφορμή και αφετηρία ώστε να επεκταθεί το πεδίο της αφήγησης, τόσο στις εσωτερικές περιπέτειες της συνείδησης των ηρώων του, όσο και σε πρωτογενώς ανθρώπινα, συγκαιρινά και καθολικότερα ζητήματα.
Ο αφηγηματικός ιστός των ιστοριών του είναι σχολαστικά δουλεμένος και στέρεα δομημένος. Η γλώσσα ισορροπεί συνεχώς ανάμεσα στον πεζό και ποιητικό λόγο ενώ, παρά την ελλειπτικότητα της, ψάχνει και βρίσκει τις πιο αφώτιστες γωνιές του κάθε ψυχισμού. Σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη συλλογή διηγημάτων του, («Η Αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες») εδώ, η γραφή, αν και κουβαλά περισσότερο ατομικό ψυχικό φορτίο, ο πόνος και οι ψυχικές αβαρίες των χαρακτήρων φιλτράρονται και απορροφούνται από την κοινοτική ζωή. Σ’ ένα από τα συγκλονιστικότερα διηγήματα της συλλογής (Της κάμας η χαρά) που περιέχει υποβλητικές εικόνες, η έκρηξη της ζωντάνιας και του κεφιού, σε μια ατμόσφαιρα απόκοσμη, σ’ ένα χωριό της μακεδονικής ενδοχώρας, κατά την τήρηση του εθίμου της γουρουνοχαράς, δεν αποτελεί παρά μια μυστηριακή ευφορία που εμποδίζει το ξεχείλισμα του πόνου και της φτώχιας, δηλώνοντας ταυτόχρονα την ακατανίκητη όρεξη των ανθρώπων για ζωή.
Το ύφος και ο ρυθμός της αφήγησης δημιουργούνται από πλήθος μοτίβων της μνήμης και της κοινότητας, αλλά και από μεταιχμιακές εμπειρίες και αρχετυπικές εικόνες: εκκλησίες, καντήλια, λίμνες, θάλασσα, χιόνια, καθρέφτες, νεκρολούλουδα. Υποστηρίζονται επίσης από συνεχείς παρομοιώσεις, μεταφορές και αναγωγές σε εκδηλώσεις και λειτουργίες της φύσης, προσδίδοντας ποιητική δραστικότητα στην αφήγηση. Μόνιμο στοιχείο της συγγραφικής ύλης αποτελεί η εμμονική ενασχόληση του πατέρα, ο οποίος είχε «δυο παιδιά και τρία όπλα», με το κυνήγι. Αυτό «το αιμοβόρο σπορ» με όλο το συσσωρευμένο συμβολικό φορτίο, αναμοχλεύει την αμφίθυμη σχέση πατέρα – γιου, αποκαλύπτει την ψυχική τους αλήθεια, τις συνειδησιακές τους δοκιμασίες αλλά και ανομολόγητες ή ματαιωμένες προσδοκίες.
Ηλίας Παπαμόσχος
Ωστόσο, ο θάνατος και ό,τι μπορεί να τον προοιωνίζεται ή να τον υποδηλώνει διαπερνά τα πλείστα διηγήματα της συλλογής. Η μάνα και ο πατέρας στοχάζονται και βιώνουν το τέλος τους σε πολλαπλές εκδοχές: αναπόδραστη και βαθμιαία φθορά, απώλεια πραγμάτων, εξάλειψη δυνατοτήτων και βέβαια ο θάνατος. Χωρίς άμεσες θρησκευτικές συνδηλώσεις, η σχέση ζωής και θανάτου αποδραματοποιείται, δεν αποτελεί αντιθετικό ζεύγος αλλά οδυνηρή σύζευξη που καθιστά κατανοητικότερη τη ζωή και τις αδυναμίες του εαυτού και των ανθρώπων. Ο θάνατος του πατέρα και της μάνας, η οποία «νήστεψε από κακολογίες και μικρότητες, εξασφαλίζοντας μακροημέρευση σε μνήμες και καρδιές», συνιστά μια οδυνηρή συνθήκη που δεν διαχωρίζεται από τις απλούστερες εκδηλώσεις και συνήθειες της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα να γίνονται δυσδιάκριτα και να συγχέονται τα όρια της ζωής και του θανάτου.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Ο θάνατος ποτέ δεν βάζει τέλος
23/04/2024, 9:51 μμ -
Παρακείμενα: «Ωδή στην ηρωική παράδοση και ταυτόχρονα καταδίκη»
23/04/2024, 9:50 μμ -
Ο ‘δράκος’ κοιτούσε τη λίμνη
23/04/2024, 9:48 μμ -
Η αλχημιστική φαντασία της Μπουραζοπούλου
23/04/2024, 9:47 μμ -
Ο Δημήτρης Νόλλας συνεχίζει
23/04/2024, 9:45 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Από το ημερολόγιο ενός ψυχαναλυτή
της Μάρως Βαμβουνάκη // * Χτυπάει κάθε τόσο το τηλέφωνο ενός ψυχοθεραπευτή και από την άλλη άκρη της ασύρματης σύνδεσης ακούγεται μια δραματική φωνή που ζητάει βοήθεια. Ζει λέει μια τραγωδία. Έχει Αϋπνίες, αρνείται να δοκιμάσει ξανά νέες σχέσεις,
Περισσότερα -
Ποίημα: “Ακέφαλοι”
Γράφει η Ελευθερία Λαγού // * Ακέφαλοι Εποχή αθανασίας Ρούχα εποχής Χρόνος σε μόδα μπαρόκ Φορεμένος σε χάρτινη απόδειξη Γυαλιστερό χαρτί, απαστράπτον Από ασπρόμαυρες στιγμές Ρούχα αδειανά Φενάκη της ζωής Που προσπέρασε το
Περισσότερα -
Εγκώμιο στο «Ανοιχτό Βιβλίο»: Από τον συγγραφέα στον μεταφραστή (Μια βιωματική παρουσίαση)
Γράφει ο Χρήστος Πονηρός // Massimo Recalcati «Ανοιχτό Βιβλίο. Μια ζωή είναι τα βιβλία της», Μετάφραση: Χρήστος Πονηρός, εκδ. Κέλευθος Το καλοκαίρι του 2019 ο Γιώργος Βεσσαλάς από τις Εκδόσεις Κέλευθος μού πρότεινε να μεταφράσω το
Περισσότερα -
Ποιητικές συγγένειες
Γράφει ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος // Χρήστος Νιάρος- Δημήτρης Τρωαδίτης: «Σύμπραξη χρόνου», Εκδόσεις Στοχαστής Δεν είναι και τόσο συνηθισμένο να εκδίδεται μια ποιητική συλλογή, που να περιλαμβάνει δύο ποιητές. Τι γίνεται, όμως, όταν η ποίηση τους συγγενεύει;
Περισσότερα -
Το τέλος της αθωότητας
Γράφει η Μαρία Λιάκου // John Fante «Το όργιο», Μια παιδική νουβέλα, Τίτλος πρωτοτύπου: The Orgy, από τη συλλογή West of Rome, Μετάφραση: Θάνος Σαμαρτζής, εκδόσεις ΔΩΜΑ Η νουβέλα ως λογοτεχνικό είδος βρισκόταν ανάμεσα στο διήγημα και στο μυθιστόρημα. Λειτούργησε ως
Περισσότερα -
Περιπατητής, περιπλανητής και περιηγητής
Γράφει η Διώνη Δημητριάδου // «Η συμφωνία της Αθήνας» Γιώργος Καραντώνης, εκδόσεις βακχικόν Δεν είναι εύκολο να κατατάξεις το βιβλίο του Γιώργου Καραντώνη σε μια μόνο κατηγορία. Ο ίδιος άλλωστε, σε μια απόπειρα προσδιορισμού του κειμένου του λέει:
Περισσότερα -
Στείλε μου κάτι από την Νότια Αμερική – «Αγορά»
Από την Αλεξάνδρα Φεφοπούλου // * Στη Λα Παζ μείναμε μόνο για 4 μέρες. Το ξενοδοχείο μας βρισκόταν σ’ ένα πολύ κεντρικό σημείο της πόλης και είχε όλα τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα ενός τέτοιου μέρους. Βρισκόμασταν σε
Περισσότερα
