Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η φράση που αφηγείται
10/07/2019, 12:57 πμ

Η φράση που αφηγείται

Γράφει ο Φίλιππος Φιλίππου //

 

Σταύρος Κρητιώτης “Η κατασκευή μιας υστεροφημίας” Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2019, σελ. 278

 

Ο Σταύρος Κρητιώτης είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Αποτελεί αίνιγμα η ταυτότητά του και οι αναγνώστες του αναρωτιούνται ποιος κρύβεται πίσω από αυτήν. Πρόκειται για πραγματικό ονοματεπώνυμο ή όχι; Και ποιοι είναι οι λόγοι που ο συγγραφέας δεν εμφανίζεται δημοσίως, δεν φωτογραφίζεται, δεν συμμετέχει σε φιλολογικές εκδηλώσεις, δεν, δεν, δεν; Στο τελευταίο του πόνημα με τον τίτλο Η κατασκευής μιας υστεροφημίας, στη σελίδα «του  ίδιου», αποκαλύπτει πως έχει γράψει βιβλία με διαφορετικά ονόματα. Η αρχή της συγγραφικής του καριέρας έγινε το 1997, όταν εξέδωσε το βιβλίο Δίνες σιγής, ως Σταύρος Κοντολιάς. Συνέχισε ως Σταύρος Κρητιώτης με άλλα βιβλία και το 2009 έβγαλε το βιβλίο Το αρχείο της Πάπισσας Ιωάννας ως Σωκράτης Τιτούρης. Μετά, εξέδωσε τα βιβλία Το θρόισμα των εκδοχών (2012) και Οι δολοφονίες του Γεωργίου Α΄ (2014) ως Αρίστη Προυσσιώτη. Επίσης, κυκλοφόρησε ως Στάθης Λούβαρις το βιβλίο Ο Γερμανός λοχίας (2016).

Οι αναγνώστες των παραπάνω βιβλίων, γνωρίζοντας και τα πονήματά του που εξέδωσε ως Σταύρος Κρητιώτης –βιβλία με ποικίλα θέματα–, θαυμάζουν την επιμονή του συγγραφέα στις φιλολογικές και άλλες έρευνες, στο πείσμα του να βαδίζει σε δύσβατα μονοπάτια, μα και την αδιαφορία του να προσεγγίσει το μεγάλο κοινό, αρκούμενος σε λίγους μα εκλεκτούς αναγνώστες. Το αληθογράφημα τούτο, όπως ο ίδιος το χαρακτηρίζει, Η κατασκευή της υστεροφημίας είναι ένα επίσης δύσκολο βιβλίο που απαιτεί μεγάλη προσήλωση και υπομονή για να φτάσει κανείς μέχρι το τέλος. Κι όμως η υπόθεσή του είναι απλή –η επεξεργασία του είναι το πρόβλημα.

Στα κεφάλαια του αληθογραφήματος που εδώ αποκαλούνται «ψηφίδες», υπάρχουν  δύο αφηγητές. Ο πρώτος αφηγητής είναι μια φράση και μιλάει στα κεφάλαια «ΨΗΦΙΔΑ Α,Β, Γ» και κλπ . Ο δεύτερος είναι ένα πρόσωπο με το όνομα Νικόλαος Ψάλτης, μεσίτης στην Κωνσταντινούπολη, και μιλάει στα κεφάλαια «Ψηφίδα, α, β, γ» και κλπ. Η φράση-αφηγητής λέει: «Στα βιβλία των ανθρώπων οι αφηγητές είναι συνήθως άνθρωποι. Ζωντανοί κατά κανόνα, αμνησιακοί ή έμβρυα κάποτε, νεκροί ενίοτε. Σπανίως είναι αφηγητής κάποιο ζώο ή δέντρο, αλλά έχει συμβεί κι αυτό. Ακόμα πιο σπάνια αφηγητής είναι ένα άψυχο αντικείμενο, όπως ένα νόμισμα, μια μετοχή, ή ένα αγγείο, ή μια ιδιότητα, ένα χρώμα λόγου χάρη, ενώ κάποτε αφηγητής είναι ο Διάβολος ή και ο ίδιος ο θάνατος!»

Πάντως, ουδέποτε υπήρξε αφηγητής βιβλίου μια φράση. Εδώ, ο Κρητιώτης πρωτοτυπεί, αφού βάζει ως αφηγητή μια φράση που είναι η εξής: «σαν στρείδι σ’ έναν βράχο κολλημένο». Στη συγκεκριμένη φράση ανήκουν και όλες οι γραμματικές ή νοηματικές παραλλαγές της και όλες οι μεταφράσεις ή συνωνυμίες της.

Ο αφηγητής Ψάλτης αρχίζει την ιστορία του τη Δευτέρα 14/26 Μαρτίου 1877, όταν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης συναντάει μια νεαρή κοπέλα, η οποία του συστήνεται ως Ελληνίδα από την Κύπρο, ορφανή, που χρωστάει δεκαεφτά τούρκικες λίρες κι επειδή δεν μπορεί να τις πληρώσει τη φυλακίσανε. Φοβούμενη μήπως επιστρέψει στη φυλακή, η νεαρή αποφασίζει να απαρνηθεί τη χριστιανική θρησκεία, την πίστη των πατέρων της.

Κι ενώ την αφηγήτρια-φράση τη συναντάμε (στα σχετικά κεφάλαια) σε βιβλία του Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν, του Εμμανουήλ Ροΐδη, του Αριστοφάνη, ο Ψάλτης περιπλανάται στην Κωνσταντινούπολη, επισκεπτόμενος εφημερίδες, οι οποίες είναι πρόθυμες να δημοσιεύσουν την ιστορία του. Ταυτόχρονα, αναφέρει τις συνθήκες στις οποίες ζουν οι κάτοικοι της χώρας, σχολιάζοντας αυτά που πέφτουν στην αντίληψή του:

«Υποτίθεται», διαβάζουμε, «ότι στη χώρα αυτή όλα τα θρησκευτικά δόγματα είν’ ελεύθερα και ότι οι Τούρκο δεν προσηλυτίζονται πια. Γίνονται όμως εξωμοσίες∙ αφορούν συνήθως νέους, και ιδίως νέες κοπέλες για τα χαρέμια, και επιτυγχάνονται με ξελογιάσματα, με εκμετάλλευση της άγνοιας ή της ανάγκης, ή με εκφοβισμό».

 

 

Ο Ψάλτης μιλώντας για την ιστορία της νεαρής Κύπριας (ονομάζεται Ελένη Σάββα), που άλλαξε γνώμη και δεν θέλει πλέον να γίνει μουσουλμάνα, αναφέρει και την φθίνουσα πορεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία αντιμετωπίζει μύρια προβλήματα στο εσωτερικό της:

«Οι Τούρκοι, εξάλλου, δεν είναι πλέον αυτοί των παλιών χρόνων, όταν η αρχή που επιβαλλόταν αφ’ εαυτής στους ηττημένους και υποτασσόμενους ραγιάδες. Εξασθενούν καθημερινά σε αριθμούς και δύναμη, και είναι καλό να φανταστεί κανείς τη στιγμή κατά την οποία, χωρίς τη στήριξη της Ευρώπης, δεν θα έχουν πια την ισχύ να συγκρατήσουν σε μια ενότητα πολιτική την πληθύ εκείνη των λαών και φυλών, που κατόρθωσαν μέχρι τώρα να δαμάσουν με τη βίας».

Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, «ΨΗΦΙΔΑ Ω» και «Ψηφίδα ω» υπάρχουν κάποιες μικρές ανατροπές. Σε αυτά μαθαίνουμε πως ο  Νικόλαος Ψάλτης δεν είναι ο Νικόλαος Ψαλτώφ, τον οποίο συναντήσαμε στη διάρκεια της ανάγνωσης, ούτε η Ελένη Σάββα, η Κύπρια που γνωρίσαμε. Επίσης, διαβάζουμε πως τον Ιούνιο του 1877 καταγράφηκε μια νέα περίπτωση εξωμοσίας. Στο τέλος, ο συγγραφέας στο ξεχωριστό κεφάλαιο «Πηγές πρώτης ύλης» έχει ένα σημείωμα: «Όλα τα πρόσωπα και τα ονόματα, τα γεγονότα και τα δημοσιεύματα, οι τόποι και οι ημερομηνίες, οι παραπομπές και τα στοιχεία είναι πραγματικά».

Σε κάθε  περίπτωση, ο χαλκέντερος Σταύρος Κρητιώτης (αληθεύει πως γεννήθηκε στα Χανιά το 1960;) για μια φορά ακόμα κατάφερε να μας εντυπωσιάσει με τις λογοτεχνικές του γνώσεις και το ερευνητικό του πείσμα. Και που ξέρει κανείς, ίσως κάποτε θελήσει να μας αποκαλυφθεί, ώστε να λυθεί το μυστήριο της ύπαρξής του.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top