Fractal

✔ Γιώτα Γουβέλη: «Οι υπαίτιοι έχουν ονοματεπώνυμο και η ιστορία τους έχει καταγράψει»

Συνέντευξη στη Γιούλη Τσακάλου //

 

 

Η Γιώτα Γουβέλη είναι συγγραφέας με σταθερή πορεία τα τελευταία δέκα χρόνια. Κάθε βιβλίο της και μια καινούργια θεματική που ποικίλει από το ηθογράφημα στο γκόθικ με όλες τις ενδιάμεσες λογοτεχνικές εκφάνσεις. Το τελευταίο της βιβλίο «Για ένα τανγκό στη Σμύρνη» έχει ως κεντρικό άξονα την Ιστορία που αγκαλιάζει και ενίοτε συνθλίβει τους ήρωές της στην πορεία τους μέσα στην καλοστημένη πλοκή του μυθιστορήματος. Οι αιώνιες αγωνίες του ανθρώπου, η αγάπη, η φιλία, ο έρωτας, ο θάνατος, αλλά και οι αξίες μιας άλλης εποχής αποτελούν τις ψηφίδες μιας συναρπαστικής αφήγησης.

 

-Κυρία Γουβέλη, το τελευταίο σας βιβλίο αναφέρεται στη Σμύρνη. Πώς προέκυψε; Έχετε κάποια σχέση με τη Μικρά Ασία; Καταγωγή, προγόνους ίσως;

Όλοι μας έχουμε κάποια σχέση με τη Σμύρνη κι ας μην το γνωρίζουμε. Ούτε εγώ το γνώριζα όταν ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο, απλώς με γοήτευε η ξελογιάστρα Σμύρνη εκείνης της εποχής, το Παρίσι του Λεβάντε όπως την έλεγαν. Ήθελα να σεργιανίσω στο ξακουστό Και του λιμανιού της, στην Ευρωπαϊκή οδό, στις γειτονιές της που έσφυζαν από ζωή και πολυπολιτισμικότητα. Ωστόσο, ερευνώντας τα ιστορικά ντοκουμέντα ανακάλυψα πως κάποιος μακρινός προπάππος, ο Κωνσταντίνος Γουβέλης, αρχηγός της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού τότε, υπήρξε κομβικό πρόσωπο των γεγονότων της Μικρασίας. Ώστε κάτι με συνέδεε με τη Σμύρνη. Μνήμες από τον πατέρα μου να μου μιλάει για εκείνον μου ήρθαν ξαφνικά στο νου, ήμουν μικρή όμως τότε και δεν με ενδιέφεραν καθόλου όλα αυτά. Ομολογώ πως η συγκινησιακή φόρτιση που ένιωσα ανακαλώντας αυτές τις μνήμες διαποτίζει όλο το μυθιστόρημα. Η Σμύρνη έγινε δική μου υπόθεση. Και είχα την ανάγκη να καταλάβω πώς φτάσαμε ως έθνος στην τραγωδία της Μικρασίας. Οι υπαίτιοι έχουν ονοματεπώνυμο και η ιστορία τους έχει καταγράψει.

 

-Η ηρωίδα σας, η Λευκιώ, φτάνει στην Ελλάδα ως προσφυγοπούλα από τη Σμύρνη πολύ πριν ξεκινήσει η Μικρασιατική εκστρατεία. Συνήθως, τους Μικρασιάτες πρόσφυγες τους συνδέουμε με την καταστροφή της Σμύρνης. Εσείς γιατί πήγατε ένα βήμα πίσω; 

Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας είχε βρεθεί πολλές φορές αντιμέτωπος με την καταστροφή. Ανάλογα με τις στρατιωτικοπολιτικές συνθήκες στην Ευρώπη και στη γύρω περιοχή, οι Τούρκοι προέβαιναν σε διώξεις των χριστιανικών πληθυσμών και σε γενοκτονίες ακόμη. Οι Μικρασιάτες, μολονότι σε γενικές γραμμές συνυπήρχαν αρμονικά μαζί τους, ζούσαν με το όνειρο της απελευθέρωσης, η Μεγάλη Ιδέα με απαρχή τα μέσα του 19ου αιώνα βρισκόταν στην κορύφωσή της κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Η οικογένεια της Λευκιώς ήταν θύμα των πρώτων διωγμών που ενορχήστρωσαν οι Νεότουρκοι με την καθοδήγηση των Γερμανών. Ο πατέρας της σύρθηκε στα τάγματα εργασίας της Ανατολής κι εκείνη μαζί με τη μητέρα της και την τουρκάλα παρακόρη έφτασαν κατατρεγμένες στο χωριό καταγωγής του πατέρα, κάπου στα μέρη του Αχελώου. Πήγα ένα βήμα πίσω, όπως λέτε, για να παρακολουθήσω μέσα από την προσωπική περιπέτεια της Λευκιώς και των άλλων ηρώων μου βήμα βήμα την περιπέτεια ενός έθνους που κατέληξε στην τραγωδία της μικρασιατικής καταστροφής.

 

-Η Λευκιώ όμως παραμερίζει τα πατριωτικά της αισθήματα, ακόμη και την προσμονή του γυρισμού του πατέρα της, χάριν του έρωτα. Οι ιδέες και οι ιδεολογίες λοιπόν είναι ανίσχυρες μπροστά στον έρωτα;

Η Λευκιώ ήταν μόλις δεκαπέντε χρονών όταν μπήκε στη ζωή της ο Αναστάσης. Βέβαια, εκείνες τις εποχές τα δεκαπέντε ήταν μια συνηθισμένη ηλικία γάμου για τις γυναίκες, αλλά σίγουρα η ορμή και η παραφορά των δεκαπέντε χρόνων δρα σαρωτικά στα αισθήματα, παραμερίζοντας την κρίση και τη λογική. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως οι ιδέες και οι ιδεολογίες παύουν μπροστά στον έρωτα, αλλά μόνο προσωρινά. Όταν ο ενθουσιασμός ισορροπήσει με την πραγματικότητα, το ποιόν και οι αντιλήψεις του καθενός βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια.

 

 

-Η σκοτεινή προσωπικότητα του λοχαγού Βίκτορα Δουμάνη καθορίζεται σημαντικά από τις οικογενειακές αρχές του, ορθές η μη. Θεωρείτε πως η τυφλή πίστη στις πατροπαράδοτες αξίες συνθλίβει το άτομο ή λειτουργεί και σαν ασπίδα προστασίας τις κρίσιμες στιγμές;

Ο Βίκτορας, χαρακτήρας γεμάτος πάθος, παλεύει συνεχώς ανάμεσα στις επιθυμίες του και στην “τιμή της οικογένειας”, η οποία εκείνες τις εποχές είχε ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα. Στην περίπτωσή του, η αφοσίωση στις οικογενειακές αρχές τού στερεί την ευτυχία αλλά συγχρόνως τον προστατεύει κιόλας. Κάτι κερδίζει κανείς και κάτι χάνει αν διαλέξει τον ένα ή τον άλλο δρόμο στη ζωή. Πόσοι από μας όμως είμαστε αρκούντως σοφοί για να κρατήσουμε μόνο τα υπέρ και να διατηρήσουμε ακέραιη την ελευθερία μας χωρίς να προδώσουμε τις αξίες που μας εμφύσησαν οι γονείς μας; Αν ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα έμεναν πιστοί στις οικογένειές τους δεν θα ζούσαν τον έρωτά τους αλλά και δεν θα σκοτώνονταν εντέλει. Το ερώτημά σας λοιπόν παραμένει διαχρονικά αναπάντητο.

 

-Λέτε σε κάποιο σημείο: ”Η μοίρα είχε σκάψει το αυλάκι που οδηγούσε κατευθείαν στον γκρεμό και η Αφέντρα φρόντιζε να γεμίσει υπάκουα την κοίτη του με της ζωής της το νερό”. Η μοίρα ή οι επιλογές μας καθορίζουν την τύχη μας;

Η μοίρα με την έννοια του τυχαίου, του απρόβλεπτου, του μη ελέγξιμου, στέκεται πάνω από μας, γιατί δεν είμαστε θεοί για να προβλέπουμε το μέλλον. Μπορούμε όμως να διαβλέψουμε τις συνέπειες των αποφάσεών μας με λίγη προσπάθεια του μυαλού και της λογικής. Οι σοφοί μας πρόγονοι υποκλίνονταν στη μοίρα αλλά επιστράτευαν όλα τα εφόδια της ψυχής και του νου για να αντεπεξέλθουν στις καταστάσεις που τους λάχαιναν. Η Αφέντρα είναι μια απλοϊκή χωριατοπούλα που ένα γύρισμα της μοίρας την έφερε μπροστά σε βασανιστικά διλήμματα. Τότε μίλησε η καρδιά και το ένστικτο, το ακονισμένο από τις δυσκολίες της σκληρής αγροτικής  ζωής.

 

-Λέγεται πως όλα τα βιβλία είναι στην ουσία αυτοβιογραφικά. Εσείς ταυτίζεστε με κάποιον ή κάποιους από τους ήρωές σας κατά τη διαδικασία της συγγραφής; Τους δανείζετε στοιχεία του εαυτού σας;

Μου αρέσει να βλέπω το πεδίο δράσης των ηρώων μου σαν μια σκηνή θεάτρου, όπου φιλοδοξώ να κάνω τον σκηνοθέτη. Ο κάθε ηθοποιός που εμφανίζεται στη σκηνή έχει έναν ρόλο και πρέπει να τον ενσαρκώσει με την καθοδήγησή μου. Στην αρχή όλα πάνε καλά, σύμφωνα με το σχέδιο. Ο σκηνοθέτης έχει άποψη. Βάζει και στοιχεία του εαυτού του μέσα, πώς θα αντιδρούσε εκείνος δηλαδή στην τάδε κατάσταση, πώς θα μιλούσε, πώς θα συμπεριφερόταν αν ήταν ο συγκεκριμένος ήρωας. Κι ύστερα έρχεται η επανάσταση. Οι ηθοποιοί επαναστατούν και παραμερίζουν τον σκηνοθέτη. Δεν τον έχουν ανάγκη, έχουν ενηλικιωθεί. Δρουν και αντιδρούν αυτόνομα. Τότε ο σκηνοθέτης σκαρφίζεται μια εξέλιξη στην πλοκή που θα τους αναγκάσει να πειθαρχήσουν πάλι και να ζητήσουν τα φώτα του. Και ξαφνικά ο σκηνοθέτης συνειδητοποιεί πως δεν θέλει να τους χειραγωγήσει, τους έχει ήδη αγαπήσει έτσι όπως είναι, με τα κουσούρια τους, τις μικρότητές τους, το μεγαλείο τους. Και απλώς τους ακολουθεί σαν σκιά μέχρι το τέλος της παράστασης. Αν έκανε σωστά ή λάθος θα φανεί στο χειροκρότημα.

 

-Κάποιοι από τους ήρωες του βιβλίου σας είναι υπαρκτά πρόσωπα της εποχής, όπως λόγου χάρη ο εμβληματικός λογοτέχνης, φίλος της ηρωίδας σας. Πόσο επικίνδυνο είναι να εμπλέκει ο συγγραφέας ιστορικές προσωπικότητες στη μυθοπλασία;

Πράγματι, είναι επικίνδυνο, αλλά και πρόκληση ώστε να φωτιστεί μεν η προσωπικότητα του αληθινού χαρακτήρα αλλά με απόλυτο σεβασμό στα τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία. Ο λογοτέχνης που αναφέρετε με συγκινούσε από παιδί. Ήταν μεγάλη χαρά κι ευθύνη να τον ζωντανέψω μέσα στις σελίδες του βιβλίου μου. Η έρευνα σχετικά με τη ζωή και το έργο του με έκανε κι εμένα να τον γνωρίσω καλύτερα και να τον αγαπήσω ακόμα περισσότερο. Ας πούμε, η λεπτομέρεια πως αρνήθηκε τον έρωτα της ζωής του για να κάνει το χατίρι της μητέρας του ή πως ντρεπόταν για την ρυπαρή εμφάνιση της αδερφής του ενώ ο ίδιος ήταν ιδιαίτερα καθαρός και περιποιημένος είναι ψηφίδες που συμπληρώνουν την ανθρώπινη υπόσταση του λογοτέχνη. Μάλλον κάλυπτε μια συναισθηματική μου ανάγκη η παρουσία του στον κόσμο των ηρώων μου. Αν και ομολογώ πως κάμποσες φορές έχω ενοχληθεί με αντίστοιχες απόπειρες σε μυθιστορήματα που έχω διαβάσει. Προσπάθησα όμως να αποφύγω τις παγίδες που θα έκαναν τον υπαρκτό ήρωά μου να δείχνει ψεύτικος και επιτηδευμένος. Ελπίζω να το έχω καταφέρει.

 

 

-Οι λογοτεχνικοί ήρωες στα κλασικά μυθιστορήματα έχουν αποκτήσει υπόσταση υπαρκτού προσώπου με το πέρασμα του χρόνου. Ο Δον Κιχώτης για παράδειγμα ή η Άννα Καρένινα. Τι είναι αυτό που καθιστά έναν λογοτεχνικό ήρωα αληθινό χαρακτήρα κατά τη γνώμη σας.

Η αλήθεια του, ξεκάθαρα. Η ειλικρίνεια και η εντιμότητα του συγγραφέα ενώ τον πλάθει ανάμεσα στις γραμμές. Οι λογοτεχνικοί ήρωες που έμειναν στη μνήμη και στην καρδιά των ανθρώπων δια μέσου των αιώνων γεννήθηκαν από την ψυχή  μεγαλοφυών ανθρώπων.

 

-Έχετε γράψει δέκα βιβλία αν δεν κάνω λάθος. Ποιο είναι το αγαπημένο σας;

Η κλασική απάντηση είναι “όλα” και θεωρώ πως είναι ειλικρινής. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τα βλαστάρια σου παρότι γνωρίζεις τα χαρίσματα και τις αδυναμίες τους. Το στερνοπούλι όμως, πιο νεαρό και πιο ευάλωτο κάθε φορά, απορροφά περισσότερο την προσοχή και τη στοργή σου. Άρα, το τελευταίο βιβλίο μου κάθε φορά είναι το αγαπημένο μου.

 

-Μέχρι να εμφανιστεί δηλαδή το επόμενο στερνοπούλι. Το έχετε ήδη στα σκαριά; 

Ναι, έπεσα τυχαία πάνω σε ένα θέμα που με γοητεύει τρομερά, διεγείρει τη φαντασία και την ευαισθησία μου. Αλλά δεν είναι η ώρα για να πω περισσότερα. Ας βγούμε αλώβητοι από την υγειονομική περιπέτεια που βιώνουμε και όλα τα άλλα θα έρθουν με το καλό.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top