✔ Γιάννης Αντιόχου: «Η ποίηση ανθίζει στην ανθρώπινη ρωγμή για αυτό και είναι τόσο σπάνιο το άνθος της»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

Φωτογραφίες: Βάσω Μαραγκουδάκη //

 

«Υπάρχουν πράγματα που δεν βλέπουμε. Κάποιοι από εμάς συλλαμβάνουν τη ρυθμολογία τους. Όλα κινούνται. Ο μεγάλος ακίνητος είναι ο χρόνος —αυτή η συντριβή. Κανείς δεν μπορεί να υποκριθεί πως αγνοεί. Νομίζω πως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει λάβει στη ζωή του αυτά τα υψηλά που γεννούν τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τη θεωρία, τη θρησκεία. Μάθαμε όμως να σωπαίνουμε αφού δεν έχουμε επαρκές γλωσσικό σχήμα να μιλήσουμε για αυτά. Δεν θα σωπάσω ποτέ. Πάντα θα προσπαθώ να φέρω αυτό που συλλαμβάνω από εκεί πάνω ή από εκεί κάτω.»

Ο Γιάννης Αντιόχου θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές της γενιάς του. Κάθε ποιητικός κύκλος του, ποιητικό γεγονός και συζητιέται για καιρό: Ανήλικης νυκτός παρίστιον δέρμα, Romeo and Juliet, Στη γλώσσα του, Curriculum Vitae. Εισπνοές, Εκπνοές, Διάλυσις. Ωστόσο στο πρόσφατο «Αυτός, ο κάτω ουρανός» (εκδ. Ίκαρος και πάλι) μας έβαλε δύσκολα, προσπάθησε να δει ό,τι δεν βλέπουμε, και τα μοιράστηκε μαζί μας. Ας τον διαβάσουμε…

-Τι βλέπει ο ποιητής Γιάννης Αντιόχου όταν είναι και γιατρός με εξειδίκευση σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, κύριε Αντιόχου; Και γιατί- απ’ ότι έχουμε δει οι γιατροί – έτσι κι ασχοληθούν με την ποίηση- γίνονται και καλοί ποιητές;

Νομίζω πως πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσω το σκέλος της ερώτησής σας, που με τοποθετεί ανάμεσα στους ιατρούς. Το έχω δηλώσει αρκετές φορές και στο παρελθόν και θα προσπαθήσω εν συντομία να σας πληροφορήσω πως δεν είμαι γιατρός, παρόλες τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Ιατρική σχολή του ΕΚΠΑ στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και στη Διοίκηση Μονάδων Υγείας.  Το βασικό μου πτυχίο είναι αυτό της Νοσηλευτικής. Αποφοιτώντας το 1993 συνέβη στη χώρα να οργανώνονται οι πρώτες σύγχρονες δομές υγείας που άλλαξαν καθοριστικά το πλαίσιο της υγειονομικής παροχής. Αυτό σημαίνει πως είχα την τύχη να εργαστώ στο Ωνάσειο, να μετεκπαιδευτώ εξειδικευόμενος στη νεφρολογία, στην παιδιατρική, στα νεογνά, στις μεταμοσχεύσεις γινόμενος ένα «πολυεργαλείο» στην ανατολή τότε της Εντατικής Θεραπείας. Στη συνέχεια οργάνωσα τη μεγαλύτερη ΜΕΘ στο Ερρίκος Ντυνάν και εισχώρησα στο χώρο τεκμηρίωσης της ιατρικής, νοσηλευτικής και διοικητικής πράξης αναπτύσσοντας πρότυπα ποιότητας. Ως υποψήφιος Quality Leader ανέπτυξα ένα σημαντικό ακαδημαϊκό έργο με μια θεωρητική τοποθέτηση που βασίζεται στην αλληγορία της σπηλιάς του Πλάτωνα και σήμερα παράγει ετησίως και αβίαστα 30 papers και citations  ισχυροποιώντας το βιογραφικό μου και κατατάσσοντας με στις σελίδες των textbooks των ΗΠΑ. Αυτή η εργασιακή μου πορεία συμπληρώνει το ποιητικό μου βιογραφικό. Ένας άνθρωπος μέσα στις ΜΕΘ τα βλέπει όλα ή σχεδόν όλα, πολεμώντας καθημερινά τον θάνατο με τα ίδια του τα χέρια. Δεν ξέρω αν αυτό με κάνει καλό ποιητή, σίγουρα όμως έχει σκληρύνει και διαφοροποιήσει τη γλώσσα μου ως σώμα.

-Κύριε Αντιόχου, θα γράφατε διαφορετικά ποίηση αν δεν ήσασταν μέσα στον υγειονομικό χώρο;

Το πιο δύσκολο πράγμα για μένα είναι να φανταστώ πως θα ήμουν αν δεν είχα πολεμήσει με το άρρωστο σώμα. Ξέρετε τι σημαίνει να έχεις ένα βρέφος βάρους 800 γραμμαρίων που από την σωματική του επιφάνεια ξεκινούν ή καταλήγουν τουλάχιστον 20 ενδοφλέβιες γραμμές και ταυτόχρονα βλέπεις την καρδιά του πάλλουσα; Δεν μπορώ να σκεφτώ αν θα έγραφα διαφορετικά ποίηση, αλλά μπορώ να σας βεβαιώσω πως αυτή η ενασχόληση με τη φθορά του σώματος με κάνει να γράφω αλλιώς ποίηση.

-Τι έχει «Αυτός, ο κάτω ουρανός» που δεν είχαν οι προηγούμενες ποιητικές συλλογές σας;

Σε αυτή την ποιητική συλλογή μπόρεσα να μορφοποιήσω το σώμα ενός βιβλίου που καταργεί την ετερότητα. Κατανόησα ας πούμε τη σελερική εποπτεία που υποστηρίζει: «δεν βλέπω μόνο τα μάτια του άλλου, βλέπω επίσης ότι με κοιτάζει» κι έτσι αφαίρεσα τα μάτια —τα μάτια του Θεού, των αγριμιών και των υποκειμένων —ώστε να μην υπάρξουν δάκρυα, να μην υπάρξει η αναγνώριση του άλλου. Κατήργησα την ετερότητα για να βαδίσω στη ρωγμή που δημιούργησα. Η αλήθεια είναι πως ξεκίνησα μια επανάσταση με απώτερο στόχο να νικήσω την ιερή συνήχηση —τον ίδιο το Θεό που θα πέθαινε αναδιπλωμένος στην κοσμική νύχτα. Ο Θεός όμως είχε ήδη πεθάνει στη νιτσεϊκή αφήγηση του Ζαρατούστρα. Ο Θεός ήταν νεκρός κι εγώ δίχως μάτια τελικά κατασπαράξα τον εαυτό μου στο βιβλίο. Ένα μεταφυσικό δόγμα που εμφανίζεται σαν σπιράλ σε όλα μου τα βιβλία, αλλά στον κάτω ουρανό τελικά μορφοποιείται ως γλωσσικό σώμα.

-«Μη με ξημερώσεις/ άπιστο» στη «Ψηλάφιση», κύριε Αντιόχου, εντούτοις λάμπει εκείνο που ακόμα αγνοούμε;

Υπάρχουν πράγματα που δεν βλέπουμε. Κάποιοι από εμάς συλλαμβάνουν τη ρυθμολογία τους. Όλα κινούνται. Ο μεγάλος ακίνητος είναι ο χρόνος —αυτή η συντριβή. Κανείς δεν μπορεί να υποκριθεί πως αγνοεί. Νομίζω πως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει λάβει στη ζωή του αυτά τα υψηλά που γεννούν τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τη θεωρία, τη θρησκεία. Μάθαμε όμως να σωπαίνουμε αφού δεν έχουμε επαρκές γλωσσικό σχήμα να μιλήσουμε για αυτά. Δεν θα σωπάσω ποτέ. Πάντα θα προσπαθώ να φέρω αυτό που συλλαμβάνω από εκεί πάνω ή από εκεί κάτω.

-Τι είναι εκείνο που σας έκανε να στείλετε τον Ποιητή στον Κάτω Ουρανό; Φτιάξατε μια ολόκληρη Πολιτεία!

Δεν είχα αρχικά αυτόν τον σκοπό αν και έπρεπε να το έχω κατανοήσει, να το έχω καταλάβει από τη στιγμή σύλληψης του πρώτου ποιήματος. Το εξωτερικό ερέθισμα του κάτω ουρανού ήταν μια χωροχρονική ρωγμή κι ενώ κατάλαβα πως υπεραισθητικά εισερχόμουν σε ένα ανοίκειο χωροχρονικό συνεχές αποφάσισα να το ζήσω από την αρχή μέχρι το τέλος του και να το μορφοποιήσω σε ποιητικό έργο. Τέλος φυσικά δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει είναι μια αναδίπλωση. Αν μπορούσα να συντάξω μια λογική συσχέτιση, αυτή μπορεί να λυθεί με τις τρεις παρτιτούρες που διαχωρίζουν το βιβλίο και εντός τους έχω κρυπτικά τοποθετήσει συντεταγμένες και ημερομηνίες. Νομίζω πως έχει μεγάλη αξία ο τρόπος που ο Θωμάς Συμεωνίδης, μίλησε για την αρχιτεκτονική τού κάτω ουρανού, εκπλήσσοντας ακόμα και μένα με το κείμενό του που φέρει τον τίτλο: «Σε έναν άνθρωπο που δεν υπάρχει. Για μία αρχιτεκτονική που δεν μπορεί να υπάρξει». Νομίζω πως αυτή ακριβώς η παρατήρησή σας, αυτή «η ολόκληρη Πολιτεία», είναι η μεγάλη διαφορά αυτού του βιβλίου. Είναι η μικρογραφία του σύμπαντος που σφυρηλατώ όσα χρόνια ασχολούμαι με την ποίηση.

-Η δουλειά σας, ίσως; Η Ποίηση ή η Ιατρική; Η εποχή μας;

Νομίζω πως ευθύνεται η ωρίμανση του γλωσσικού μου σώματος. Μπόρεσα με συντακτικές ακροβασίες ν’ ανοίξω τα σύνορα του αισθητού μου σύμπαντος. Τοποθέτηση το λέω ή επανατοποθέτηση. Πάντως να ξέρετε πως είμαι καλά σ’ αυτόν τον υπερρεαλιστικό κόσμο. Ακόμα δεν έχω βγει ολοκληρωτικά εκτός του ουρανού μου και δεν ξέρω αν είναι η εποχή μας υπεύθυνη για τ’ ότι έχω περιχαρακωθεί εντός.

-Ανθίζει η ποίηση σε μια σκληρή εποχή;

Ξαναδιαβάζοντας τις Μέρες του Σεφέρη αναγνωρίζω πως υπήρξαν σκληρότερες εποχές. Σήμερα η πολιτική ορθότητα είναι μια μορφή δικτατορίας. Αυτό για μένα που πατάω σε δύο αιώνες είναι πραγματικά πρωτόγνωρο. Παντού οι άνθρωποι αναγνωρίζουν σεξισμό, φασισμό, κ.λ.π. Νομίζω πως γενικά προσπαθούμε να δημιουργήσουμε θεωρητικά σχήματα για να υπάρχουν αυτοί οι λίγοι —είναι λίγοι—-που σπούδασαν πολύ συγκεκριμένα πράγματα στην επιστήμη και με αυτά προσπαθούν να εξηγήσουν την εικόνα του κόσμου. Ανούσια θεωρητικά σχήματα στήνονται προσπαθώντας να επεξηγήσουν την ποίηση χρησιμοποιώντας τους ποιητές για να δημιουργήσουν papers. Η αλήθεια των ανθρώπων πάντα θα βρίσκεται πίσω από τις κλειδωμένες πόρτες των σπιτιών τους, μέσα στις υποφωτισμένες τους κρεβατοκάμαρες. Τι μπορεί να έχει αλλάξει σε μια οικογένεια που φθείρεται από την καθημερινότητα, σ’ ένα ζευγάρι που αγαπιέται; Τι διαφορετικό έχει ένας άντρας ή μια γυναίκα που επιθυμεί; Προσπαθούμε να δηλώσουμε μια άλλη στάση, αλλά η ζωή μας είναι δομημένη στ’ ανθρώπινο πάθος. Απλά η κυριαρχία της εικόνας και η άμεση μετάδοσή της μας κάνει να συνειδητοποιούμε αυτό που ήταν κάποτε ασύλληπτο. Τα τραγικά γεγονότα πολλαπλασιάζονται γιατί πλέον μεταδίδονται γρήγορα και σωρευτικά απ’ όλον τον πλανήτη. Η εποχή μας είναι το ίδιο σκληρή όπως όλες οι εποχές του ανθρώπου.

-Πού ανθίζει η ποίηση;

Η ποίηση ανθίζει στην ανθρώπινη ρωγμή για αυτό και είναι τόσο σπάνιο το άνθος της. Όλοι ραγίζουμε αλλά προσπαθούμε να μην δείχνουμε τις ρωγμές μας.

-Είναι επικίνδυνο πράγμα η ποίηση;

Αν δεν ήταν, ο Πλάτωνας δεν θα εξόριζε τους ποιητές από την Πολιτεία του. Για μένα είναι ένας διαρκής πόνος και ο τρόπος του πόνου µου πρέπει ν’ αποκαλυφθεί πως είναι κατάτι «καλλιτεχνικός». Συντηρώ την πληγή µου όπως τα µικρά παιδιά ξύνουν τα κάπαλα στα γόνατά τους — εκείνα τα παιδικά γδαρσίµατα— η ηδονή να σκαλίζεις µε τα νύχια σου την κρούστα από αίµα και πλάσµα· τώρα όµως, πάνω στην καρδιά µου. Ματώνω τόσο, όσο να καθαρίσει το µυαλό µου —µήπως και γράψω κάτι νέο, κάτι διαφορετικό. Είναι ένα είδος αυτισµού, αλλά νοµίζω πως έχω κατανοήσει τον τρόπο: πως κάποιος κάνει το ατοµικό συλλογικό, αφαιρώντας τον συγκεκριµένο χώρο και χρόνο. Δεν είµαι µοναδικός, όλο και κάποιος που πονάει θα παρασυρθεί και θα γίνει δικός µου. Πάντα µ’ ενδιέφερε ο έρωτας του αναγνώστη. Αυτή είναι η επικινδυνότητα της ποίησης.

-Τι έχει η εποχή μας που δεν είχε καμία άλλη εποχή;

Νομίζω πως είναι μια εποχή χωρίς γνώση. Η εποχή μας είναι η πληροφορία. Πληροφορία δεν σημαίνει γνώση. Το ότι ενημερώνομαι από τριάντα λέξεις για όλα τα θέματα μέσω του κινητού μου τηλεφώνου δεν σημαίνει πως τα γνωρίζω. Για αυτό και πιθανά κάποιοι πιστεύουμε άκριτα πολιτικούς ηγέτες που ξέρουν λίγο απ’ όλα —ηγέτες τσαρλατάνους.

– Και πώς αντέχεται; (η εποχή)

Ο άνθρωπος υπομένει τα πάντα, αρκεί να κατανοήσει την αλληλεγγύη σε μικρή κλίμακα και όχι αυτό το υποκριτικό πράγμα ας πούμε της σημερινής Ευρώπης που επιβάλλει την ιδιότυπη αλληλεγγύη της στις χώρες της Αφρικής που τους τελευταίους τρεις αιώνες κατασπατάλησε τον πλούτο τους. Πόσο υποκριτικό είναι να δοξάζουμε τους Ευρωπαίους φιλοσόφους που αποτελούν μέρος αυτών που απομύζησαν την Αφρική και όλοι μαζί προτείνουν την αλληλεγγύη; Αυτό δεν αντέχεται. Ας βοηθήσουμε τον διπλανό μας πρώτα δίχως να τρέξουμε να κλειδωθούμε στο διαμέρισμά μας όταν τυχαίνει να ακούσουμε τα κλειδιά του ενοικιαστή του πάνω ορόφου.

– Υπάρχουν βιβλία, ποιητές στους οποίους καταφεύγετε στα δύσκολα ξανά και ξανά;

Ναι υπάρχει ο Σεφέρης, ο Έλιοτ, ο Άγιος Διονύσιος Σολωμός και ο Ρεμπώ.

-Βγήκατε πιο δυνατός από την εποχή, τον Κάτω Ουρανό, ή πιο μόνος;

Το πιο σημαντικό είναι πως βγήκα ολόκληρος. Σαφώς και έχουν υπάρξει πια δομικές αλλαγές εντός μου αλλά κατανόησα ένα μέρος από το σκοτεινό μου εγώ. Ο ποιητής είναι μονήρης άνθρωπος. Το πρώτο του μέλημα είναι το ποίημα. Πάντα μόνος ήμουνα. Στο συγκεκριμένο βιβλίο υλοποίησα και τις σκιές μου. Άρα βγήκα μόνος με τις σκιές μου.

-Δεν ξέρω γιατί ο Κάτω Ουρανός με παραπέμπει σε Γράμματα Γενεθλίων… Μακάρι, η γενέθλια ημερομηνία να είναι η ημερομηνία θανάτου, εσείς, μάθατε;

Παρατηρώ πως στον κάτω ουρανό έχω ενσωματώσει ίσως κάτι από την απολογητική τεχνική του Τεντ Χιουζ στα «Γράμματα Γενεθλίων»  που μετέφρασα το 2005. Βέβαια ελπίζω να κάνετε λάθος, γιατί αν είναι γράμματα γενεθλίων ως άνθρωπος αδύναμος θα συνεχίσω να γράφω κι άλλα γράμματα γενεθλίων και δεν έχω κουράγιο πια. Θεωρώ πως το υποκείμενο του κάτω ουρανού μου, το οποίο γίνεται αναγνωστικά αντικείμενο ήταν πάντα νεκρό. Ανάσανε στην προσέγγιση μου και ξεψύχησε στην αποκοπή μου. Όφειλα να μοιραστώ με τους αναγνώστες αυτή την εμπειρία.

– Τι μάθατε τελειώνοντας «Αυτός, ο κάτω ουρανός»;

Έμαθα πως η μνήμη δεν έχει ζέση και ο λοιμός του χρόνου σωπαίνει το σώμα. Τώρα πια βάρυνε όλη μου η ύπαρξη. Γράφω για όταν θα ’χω πεθάνει. Μα πάλι σκέφτομαι θαρθεί καιρός που η μνήμη μου θα ’χει απαλείψει μικρές λεπτομέρειες που ’χουν αξία —τις παύσεις του μυαλού, που σκύβω και τις σκάβω με τα νύχια, εξορύσσοντας όσα μικρά και καθημερινά πράγματα ζει ένας άνθρωπος· κι όταν τα βγάζω στο φως —σχεδόν πάντα— είναι κάτι αλήθειες αστραφτερές που με τυφλώνουν. Γι’ αυτό καλύτερα να μην βάζω πρόγραμμα ανάσχεσης, αφού δεν τα πολυκαταφέρνω να κρατηθώ μακριά από τη γραφή.

-Θα μάθουμε κάτι βγαίνοντας απ’ την κρίση;

Τρέφω μια ελπίδα πως ίσως επιλέξουμε ξανά πιο απλά πράγματα και πιο αισθητικά. Συναστρεφόμενος με τους νέους που έρχονται να με συμβουλευτούν στην ποίηση, παρατηρώ μια μεγάλη διαφορά με τη δική μου γενιά. Δεν έχουν την όρεξη ν’ αγωνιστούν. Περιμένουν όλα να τους συμβούν με μια λογική αλληλουχία δίχως κόπο. Μου φαίνονται τόσο ολιγαρκείς, ενώ στην ηλικία τους ήθελα τον κόσμο ολόκληρο. Κάθε κάστρο πολιορκείται, αλλά η μάχη έχει κανόνες. Ούτε τους κανόνες κατανοούν. Για να ξεπεράσει κάποιος κάτι πρέπει να το γνωρίσει σε βάθος. Η κρίση έγινε ένα ψυχολογικό τραγούδι που ξεπλένει τα πάντα κι αυτό μια ύποπτη νέα συνθήκη.

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο.