Fractal

✔ Φράνκο Ντ’ Αλεσσάντρο: «Δεν υπάρχει τίποτα άσχημο στην αλήθεια ή στην αγάπη»

Συνέντευξη στη Γεωργία Χάρδα // *

 

 

Το διεθνώς αναγνωρισμένο θεατρικό έργο «Νύχτες στη Ρώμη» του αμερικανού θεατρικού συγγραφέα Φράνκο Ντ’ Αλεσσάντρο, εμβαθύνει στην ταραχώδη ζωή δυο θρύλων της θεατρικής σκηνής και της κινηματογραφικής οθόνης. Της Άννα Μανιάνι και του Τεννεσί Ουίλλιαμς. Ο Αμερικανός συγγραφέας καταγράφει την ιδιαίτερη εικοσιπεντάχρονη φιλία τους από την πρώτη γνωριμία μέχρι τον θάνατο της Μανιάνι. Μιλάει στο Fractal για τους δαίμονες που αντιμετώπιζαν αλλά και τις ξεχωριστές προσωπικές στιγμές τους. Το θεατρικό έργο «Νύχτες στη Ρώμη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη σε προσεγμένη μετάφραση της Χλόης Βερίτη.

 

 

-Γράψατε ένα θεατρικό έργο για δυο θρύλους της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου. Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε για να καταγράψετε προσωπικές στιγμές τους;

Από πολλές απόψεις, η συνάντηση του Ουίλλιαμς με την Μανιάνι αναφέρεται και στη δική μου ζωή, τα βιώματα μου στην Αμερική και την Ιταλία. Από τότε που ήμουν περίπου 14 ετών και είδα τη Μανιάνι στην ταινία «Το στιγματισμένο ρόδο». Ερωτεύτηκα τη γραφή του Τενεσί και την υποκριτική ικανότητα της Μανιάνι. Στη δεκαετία του 1980 υπήρχαν πολλά σημαντικά ιταλικά φεστιβάλ κινηματογράφου στη Νέα Υόρκη, τα οποία παρακολουθούσα συχνά με τον πατέρα μου. Την ίδια περίοδο ξεκίνησα να διαβάζω τον «Γυάλινο κόσμο» του Ουίλλιαμς και αμέσως μετά το έργο του «Λεωφορείο ο Πόθος». Όταν ανακάλυψα ότι έγραψε ένα ακόμη έργο για τη Μανιάνι «Ο Ορφέας στον Άδη», θυμάμαι ότι με είχε ιντριγκάρει. Γιατί ένας συγγραφέας από τον νότο, γοτθικός ήθελε να γράψει γι’ αυτή την ιστορία.

 

-Πόσο καιρό κράτησε η έρευνα;

Περίπου 10 χρόνια. Ξεκίνησα την έρευνα το 1989 για μια πανεπιστημιακή διατριβή. Αργότερα, το 1994 σε ένα ταξίδι στην Ιταλία, συνάντησα μερικούς ανθρώπους, στη Ρώμη, που ήξεραν υπέροχες ιστορίες για τη Μανιάνι και καθώς άρχισα να αναζητώ και να διαβάζω μερικές βιογραφίες στα ιταλικά (που δεν ήταν διαθέσιμες στα αγγλικά) συνειδητοποίησα ότι η επαφή της Μανιάνι με τον Ουίλλιαμς ήταν πιο στενή από τη σχέση μιας ηθοποιού με έναν συγγραφέα.

Στην πραγματικότητα, όλα τα δημοσιευμένα έργα για τον Ουίλλιαμς στα αγγλικά παρουσίαζαν τη σχέση τους χωρίς βάθος, χωρίς σοβαρότητα. Δεν καταλάβαιναν πόσο κοντά ήταν οι δύο τους για 25 ολόκληρα χρόνια. Στην πραγματικότητα, στο δοκίμιό μου το 1998, «Ο Τεννεσί και η Ιταλίδα Μούσα», ήμουν ο πρώτος που αποκάλυψε τη μεγάλη επιρροή που ασκούσε η Άννα στη γραφή του και πώς οι γυναικείοι ρόλοι στα θεατρικά του έργα διαφοροποιήθηκαν μετά τη γνωριμία τους, το 1949.Άρχισε να γράφει για εκείνη το ’47, πριν ακόμη τη γνωρίσει, αφού είδε πολλές φορά την ταινία του Ρομπέρτο Ροσελίνι, «Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη».

Η Μανιάνι ασκούσε συγγραφικά μια τεράστια επιρροή στον Ουίλλιαμς και κανείς δεν το ανακάλυψε ούτε το ανέφερε πριν από εμένα. Το 1996 άρχισα να γράφω το έργο με την παρότρυνση της φίλης μου που είναι και μέντοράς μου, της Ολυμπίας Δουκάκη. Κατά τη διάρκεια ενός δείπνου της είπα για την έρευνα μου και εκείνη είπε: «Αυτό είναι θεατρικό έργο! Πρέπει να το γράψεις!» Και το έκανα!

 

 

-Ποιο ήταν το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της Μανιάνι;

Η ειλικρίνειά της. Η Μανιάνι ήταν αγνή. Αυτό που έβλεπες, αυτό ήταν. Ένα από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα της, και έχω δεκάδες, είναι το εξής: «Έχω κάνει πολλά λάθη, αλλά κακές πράξεις; ΠΟΤΕ. Δεν ξεχνάω τα όσα υπέφερα, δεν ξεχνώ, συχνά δεν συγχωρώ αλλά ούτε εκδικούμαι. Η εκδίκηση είναι τόσο χυδαία όσο η μνησικακία και η πικρία. Αυτό μου δίνει τη δύναμη ενός λιονταριού! Μια δύναμη που με κάνει να μην φοβάμαι τίποτα». Ήταν η πιο πιστή φίλη του μέχρι τέλους. Αυτό δεν είναι κάτι το οποίο ήταν γνωστό στο Χόλυγουντ ή το Μπρόντγουεϊ. Ο Ουίλλιαμς δεν το διατυμπάνιζε στον κόσμο και στους φίλους.

Θαυμάζω επίσης τη βαθύτατη εξυπνάδα και ταυτόχρονα την ειλικρίνεια της. Δεν ήταν από χωριό όπως πολλοί πίστευαν. Ήταν εκλεπτυσμένη, μιλούσε πέντε γλώσσες, έπαιζε πιάνο και διάβαζε ασταμάτητα, ήταν επίσης σεξουαλικά απελευθερωμένη και αγαπούσε τις βωμολοχίες. Μιλούσε τη ρωμαϊκή διάλεκτο, η οποία είναι γεμάτη από γλαφυρές εκφράσεις και βρισιές. Φυσικά, η πιπεράτη γλώσσα είναι πάντα πιο ωραία και πιο αστεία σε γλώσσες όπως τα ιταλικά και τα ελληνικά!

 

-Η Άννα Μανιάνι δεν γνώρισε ποτέ τον πατέρα της και η μητέρα της την εγκατέλειψε. Τη φροντίδα της ανέλαβε η γιαγιά της. Πιστεύετε ότι αυτός ήταν ο λόγος που η Άννα αναζήτησε τη στοργή και τον θαυμασμό του κοινού;

Πιστεύω ότι συνάντησε τον πατέρα της μια φορά σε ένα ταξίδι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Αλλά δεν είχε καμία σχέση μαζί του. Η μητέρα της, με την οποία είχε μια ταραγμένη σχέση, την επισκεπτόταν κατά καιρούς στη Ρώμη, όταν η Άννα ήταν έφηβη. Στο ερώτημα γιατί έγινε ηθοποιός έλεγε: «Ήμουν ηθοποιός από κούνια, ανάμεσα στα δάκρυα και λιγοστά χάδια». Τόσο λυπηρό. Πράγματι, η Μανιάνι έλεγε συχνά ότι είναι όμορφο να σε αγαπούν τόσοι πολλοί άνθρωποι. Βλέπετε ζούσε στην καρδιά της Ρώμης δίπλα στο Πάνθεον και ήταν πάντα περιστοιχισμένη από καθημερινούς ανθρώπους. Ήταν μια «γυναίκα του λαού». Παρεμπιπτόντως, ο πατέρας της ήταν από την Καλαβρία (τμήμα της Μεγάλης Ελλάδας), οπότε είμαι σίγουρος ότι αυτός (και επομένως η Άννα) είχε λίγο ελληνικό αίμα!

 

-Στο θεατρικό σας έργο αναφέρεστε στον αντισυμβατικό τρόπο ζωής του Αμερικανού συγγραφέα. Ανησυχήσατε ότι ίσως υπήρχαν αντιδράσεις;

Με ποια έννοια; Εννοείτε ότι ήταν γκέι; Όχι! Δεν μπορώ να ζήσω σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι αποφεύγουν την αλήθεια. Δεν υπάρχει τίποτα άσχημο στην αλήθεια ή στην αγάπη. Ο Τενεσί ήταν ομοφυλόφιλος τις δεκαετίες του 1950, του 60 και του70, μια εποχή που ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο γι’ αυτόν. Λατρεύω τον Τενεσί γιατί ο Φρανκ Μέρλο ήταν -χωρίς αμφιβολία- η αληθινή αγάπη της ζωής του. Η ομοφοβία, η προκατάληψη και οι καιροί δημιούργησαν ένα άσχημο περιβάλλον για τα ομόφυλα ζευγάρια. Μετά τον θάνατο του Φρανκ (ήταν μόλις 43 ετών), ο Τενεσί δεν ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος και συχνά αναφερόταν στον Φρανκ και τα 15 χρόνια που έζησαν μαζί ως τις καλύτερες στιγμές της ζωής του. Ένα από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα του Ουίλλιαμς είναι το εξής: «Δεν με αηδιάζει τίποτα, μόνο η αγένεια». Αυτός ήταν ο πυρήνας της δουλειάς του και συμφωνώ με αυτή τη φιλοσοφία. Όλες οι πτυχές της ανθρωπότητας και της ψυχής μας πρέπει να εξερευνηθούν στη ζωή και την τέχνη. Βρίσκω «αηδιαστική» την αγένεια και την απανθρωπιά.

 

 

-Στις «Νύχτες στη Ρώμη» αναφέρεστε στα δημοσιεύματα των εφημερίδων για την προσωπική του ζωή. Πόσο δύσκολο ήταν για εκείνη την εποχή να δείξει τις προσωπικές του προτιμήσεις; Πιστεύετε ότι ο Ουίλλιαμς ένιωσε ελεύθερος να εκφράσει τα συναισθήματά του;

Δεν ξέρω αν ένιωθε «ελεύθερος», αλλά ξέρω ότι ένιωθε υποχρεωμένος να μοιραστεί την εμπειρία του και να πει την αλήθεια -την αλήθεια του από την εμπειρία του στη ζωή. Ο Ουίλιαμς ήταν εξαιρετικά γενναίος για να γράψει για προσωπικές στιγμές του, ιδιαίτερα όσον αφορά τη σεξουαλικότητα του. Ακόμη και στην ταινία «Το στιγματισμένο ρόδο» όπου η Σεραφίνα που την υποδύεται η Μανιάνι αναφέρεται στο πόσο συχνά εκείνη και ο (νεκρός) σύζυγός της έκαναν έρωτα και πως ήταν φανταστικά. Πάντα ξεπερνούσε τα όρια. Με την Μπλανς στο «Λεωφορείο ο πόθος», η ακολασία της την οδηγεί στην πτώση, αλλά δεν απολογείται ακριβώς γι’ αυτό. Ενώ η Σεραφίνα και η Λέηντυ στον «Ορφέα στον Άδη» δεν απολογούνται επειδή έχουν έντονη σεξουαλικότητα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αυτό ήταν ριζοσπαστικό και αμφιλεγόμενο. Για να μην αναφέρουμε ότι έκανε λόγο για την αμφιφυλοφιλία, την ομοφυλοφιλία και τον όρο τρανσέξουαλ σε άλλα έργα.

 

 

-Στη σελίδα 117 ο Τενεσί αναφέρει «Είμαστε ευτυχισμένοι για λίγο….» Πιστεύετε ότι παρά την αναγνωσιμότητα και τις επιτυχίες που σημείωσε παγκοσμίως ήταν κατά βάθος δυστυχισμένος;

Η επιτυχία δεν φέρνει απαραίτητα την ευτυχία και οι δυο συμφωνούμε σε αυτό. Φέρνει ικανοποίηση, πνευματική και καλλιτεχνική. Η ευτυχία όμως είναι φευγαλέα, αυτό ήταν κάτι στο οποίο συμφωνούσαν η Μανιάνι και ο Ουίλλιαμς. Η ευτυχία είναι ένα συναίσθημα χαράς που δεν είναι εφικτή στην πιεστική καθημερινότητα. Υπάρχουν και άλλες έννοιες όπως η ειρήνη, η ικανοποίηση, η ευγνωμοσύνη, η καλοσύνη, η γενναιοδωρία και η φιλία που μπορεί να σε κάνουν να αισθανθείς ανάλογα ή να σε κάνουν ευτυχισμένο. Όταν έγραψα τη φράση «Είμαστε ευτυχισμένοι, για λίγο…» ίσως αυτό να είναι το μόνο μερίδιο που αντιστοιχεί στον καθένα από εμάς στη ζωή… Η ευτυχία.

Ποτέ δεν συνειδητοποίησα πόσο αληθινά θα έβγαιναν αυτά τα λόγια και πόσο αληθινά γίνονται κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Οι «Νύχτες στη Ρώμη» καθρεφτίζουν τον χρόνο που έζησε ο Ουίλλιαμς με τον Φρανκ αλλά αυτό ισχύει για όλους εμάς που έχουμε ζήσει, έχουμε αγαπήσει και έχουμε χάσει αγαπημένα πρόσωπα. Η ευτυχία δεν μπορεί ποτέ να είναι ο σκοπός, είναι παρακλάδι μιας καλής ζωής.

Να είστε ευγνώμονες που είχατε ευτυχισμένες στιγμές αλλά η ζωή είναι πιο πολύπλοκη από μια απλή ευτυχία.

 

-Επίσης στη σελίδα 117 ο Τενεσί αναρωτιέται «Δεν είναι όλη μας η ζωή μια προσπάθεια να ξεφύγουμε από τη μοναξιά; Ψάχνουμε για ένα άλλο ζεστό σώμα, ένα μυαλό γεμάτο ζεστασιά, γεμάτο τρυφεράδα….Τότε είναι που πραγματικά κελαηδά το αηδόνι». Από τα λόγια αυτά δημιουργείται η αίσθηση ότι ένιωθε πολύ μόνος. Θεωρείτε ότι τα θεατρικά έργα του ήταν η μεγαλύτερη ευτυχία του;

Πιστεύω ότι η ζωή είναι μια απόδραση από τη μοναξιά. Πριν πεθάνει ο πατέρας μου (σε ηλικία 92 ετών) είπε στον ξάδερφό μου και σε εμένα: «Η ζωή είναι σχεδιασμένη για ζευγάρια». Οι γονείς μου ήταν τρελά ερωτευμένοι, είχαν δέκα χρόνια διαφορά και διαφορετική κουλτούρα (η μητέρα μου ήταν Ιρλανδή, ο πατέρας Ιταλός) αλλά δούλεψε. Όταν η μητέρα μου πέθανε στα 68 (15 χρόνια πριν από αυτόν) ο πατέρας μου ήταν συντετριμμένος… Τα πράγματα που έκανε μαζί της και του προκαλούσαν χαρά δεν είχαν πια καμία αξία γι’ αυτόν. Ο Τενεσί είπε κάποτε: «Γράφω για να ξεφύγω από τη μοναξιά». Και πιστεύω ότι αυτή ήταν η αλήθεια. Όπως αναφέρω στις «Νύχτες στη Ρώμη», τα έργα του ήταν τα παιδιά του, τα δικά του παιδιά, οι απόγονοι του, η κληρονομιά του. Αλλά δεν υπάρχει υποκατάστατο για την ανθρώπινη επικοινωνία, για την αγάπη.

 

 

-Φαίνεται ότι τον απασχολούσε ιδιαίτερα η αληθινή φιλία. Η Μανιάνι ήταν αληθινή φίλη. Τον στήριζε και του έλεγε πάντα την αλήθεια όσο σκληρή και να ήταν. Ήταν αυτός ο λόγος που την ήθελε κοντά του;

Ο Ουίλλιμς, δυστυχώς, ήταν ζωσμένος από συκοφάντες και χειριστικούς ανθρώπους. Πολλοί τον εκμεταλλεύτηκαν, μεταξύ των οποίων και μέλη της οικογένειας του. Ναι, η Μανιάνι ήταν αληθινή φίλη και μια γυναίκα που δεν του ζητούσε τίποτα και δεν τον εκμεταλλευόταν. Τους άρεσε να περνούν χρόνο μαζί και να συζητούν για νέες ιδέες. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να εντοπίσετε αποχρώσεις και επιρροές της Μανιάνι σε έργα που δεν προορίζονταν αποκλειστικά για εκείνη όπως το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» και «ο Ορφέας στον Άδη». Η Πριγκίπισσα Κοσμονόπολις στο «Γλυκό πουλί της νιότης» η Μαξίν στο θεατρικό έργο «Η Νυχτα της Ιγκουάνα» αλλά και η Φλόρα στον «Τελευταίο επισκέπτη» αγαπούσαν τα ζώα. Ο Τενεσί και η Άννα αγαπούσαν τα ζώα. Μπορούσαν να μιλάνε για ώρες για τα τέσσερα κατοικίδια τους. Νομίζω επίσης ότι η Μανιάνι ασκούσε καλή επιρροή πάνω του καθώς έπινε λίγο και εκείνος ήταν εν δυνάμει αλκοολικός. Είχε πει ότι έπινε πολύ λιγότερο όταν ήταν μαζί του.

Η Μανιάνι δεν ήταν ικανή να λέει ψέματα και έτσι του έλεγε πάντα την αλήθεια, αν είχε κάποιο ζήτημα με το σενάριο, ειδικά κατά τη διάρκεια μετατροπής του σεναρίου σε κινηματογραφική παραγωγή, η Μανιάνι θα διαφωνούσε αν οι παραγωγοί έκοβαν κάποια σημαντική φράση που θα τη βοηθούσε να αποδώσει καλύτερα τη σημασία της σκηνής. Και στα προσωπικά του προσπαθούσε να τον βοηθήσει να παραμείνει με τον Φρανκ όταν αντιμετώπιζαν οι δυο τους προβλήματα γιατί ήξερε ότι του ήταν πιστός. Το πιο σημαντικό είναι πόσο την εμπιστευόταν ο Ουίλιαμς, τόσο καλλιτεχνικά όσο και προσωπικά.

 

-Ποιο είναι το αγαπημένο σας θεατρικό έργο και γιατί;

Είναι τόσο δύσκολο να διαλέξω. «Το Λεωφορείο ο Πόθος» είναι το τελειότερο! Αλλά επίσης αγαπώ τον «Ορφέα στον Άδη», τη «Λυσσασμένη γάτα» και το έργο του «Ο τελευταίος επισκέπτης» που ανέβασε στο Μπρόντγουεϊ το 2012, η αγαπημένη μου φίλη, Ολυμπία Δουκάκη.

 

– Θα ανεβάσετε τις «Νύχτες στη Ρώμη» στα ελληνικά, στη Νέα Υόρκη. Ακούγεται φανταστικό.

Είναι φανταστικό! Η ελληνική κοινότητα στη Νέα Υόρκη είναι ενεργή και υποστηρικτική. Είμαι ενθουσιασμένος που το έργο θα έχει την ευκαιρία να ανέβει ξανά στη Νέα Υόρκη! Η Μανιάνι αγαπήθηκε πολύ από το ελληνικό κοινό… είχε μεγάλη απήχηση. Αυτή η ελληνορωμαϊκή σχέση και η σύνδεση έχει τις ρίζες της πριν χιλιάδες χρόνια. Φυσικά, έχετε τη Μελίνα Μερκούρη και την Ειρήνη Παπά, αλλά νομίζω ότι πολλοί Έλληνες τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην πατρίδα τους, «αισθάνθηκαν» τη Μανιάνι στο Χόλυγουντ τη δεκαετία του 1950 και τη δεκαετία του ’60. Και, φυσικά, η εμπειρία των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική ήταν παρόμοια με την ιταλική. Άλλωστε οι Ιταλοί λένε: Una faccia, una razza και οι Έλληνες λένε: «Μια φάτσα, μια ράτσα».

 

 

-Ένα μήνυμα στους αναγνώστες σας στην Ελλάδα;

Το πρώτο μου μήνυμα είναι Ευχαρίστω! Efcharistó! Σας ευχαριστούμε για την υποστήριξή σας και το ενδιαφέρον για το θεατρικό μου έργο. Η τεράστια δημοτικότητα της Μανιάνι στην Αμερική ήταν επειδή εκείνη ήταν η πρώτη εκπρόσωπος των Ιταλών (του πιο σκοτεινού, μεσογειακού λαού) στη μεγάλη οθόνη. Οι Ιταλοαμερικανοί ξετρελάθηκαν μαζί της επειδή ένιωθαν υποβαθμισμένοι και μέσα από τις παραστάσεις της Μανιάνι και τη γραφή του Ουίλλιαμς αναγνώρισαν τον εαυτό τους. Νομίζω ότι οι «Νύχτες στη Ρώμη» έχουν απήχηση στους Έλληνες γιατί έχετε ζήσει ως μετανάστες, έχετε γνωρίσει τη βαρβαρότητα του πολέμου (τόσο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όσο και του Εμφυλίου), και ξέρετε πώς είναι να προέρχεσαι από έναν σπουδαίο, πλούσιο, ιστορικό πολιτισμό και όμως να αντιμετωπίζεσαι ως αουτσάιντερ ή να νιώθεις κατώτερος στη σύγχρονη ιστορία… είναι τόσοι πολλοί οι παραλληλισμοί. Τελικά, αυτή είναι μια ιστορία φιλίας μεταξύ της Μεσογείου και της Αμερικής και της καλλιτεχνική ιδιοφυΐας που γεννήθηκε μέσα από αυτό.

 

 

Ο Franco D’ Alessandro είναι αμερικανός θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος και ποιητής, με ιταλική και ιρλανδική καταγωγή, και μένει στη Νέα Υόρκη όπου διδάσκει θεατρολογία ως επισκέπτης καθηγητής θεατρολογίας σε κολέγια και πανεπιστήμια. Πολλά από τα έργα του έχουν λάβει σημαντικά βραβεία και διακρίσεις. Το έργο «Νύχτες στη Ρώμη» έχει συμπεριληφθεί στα «Καλύτερα θεατρικά Έργα του 2002» και ήταν υποψήφιο για πολλά βραβεία. Είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία στη Νέα Υόρκη το 2002 και στο Λονδίνο το 2004. Έκτοτε έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και συνεχίζει να ανεβαίνει σε πολλές χώρες σε θέατρα και σε πανεπιστήμια, ενώ ήταν υποψήφιο για περισσότερα από 46 διεθνή βραβεία. Οι «Νύχτες στη Ρώμη» μεταφράστηκαν πρώτη φορά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Δωδώνη και ανέβηκαν ως παράσταση από τον Θεατρικό Πολυχώρο Εστία στη Λευκωσία τον Δεκέμβριο του 2022. Ο δεύτερος κύκλος των παραστάσεων θα αρχίσει σύντομα. Θα πραγματοποιηθεί μία ακόμη παράσταση υπό την αιγίδα του Υφυπουργείου Πολιτισμού της Κύπρου, σε συνεργασία με το σπίτι της Κύπρου, στο Ίδρυμα Κακογιάννη το επόμενο διάστημα.

 

 

 

* Η Γεωργία Χάρδα είναι βιβλιόφιλη δημοσιογράφος

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top