Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Παιδικά βιώματα κι αναμνήσεις
03/07/2019, 11:49 πμ

Παιδικά βιώματα κι αναμνήσεις

Γράφει η Ευσταθία Δήμου // *

 

Ειρήνη Μαργαρίτη, “Φλου”, εκδ. Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2019.

 

Πέντε χρόνια μετά την πρώτη της ποιητική συλλογή Φλαμίνγκο, που προκάλεσε αίσθηση με την ωριμότητα και την αφοπλιστική ειλικρίνεια της ποιητικής της γλώσσας, η Ειρήνη Μαργαρίτη επανέρχεται με ένα νέο ποιητικό βιβλίο που φέρει τον ιδιάζοντα τίτλο Φλου. Η συλλογή είναι αφιερωμένη στη μητέρα της και, ήδη, από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, είναι εμφανής η σύνδεση και η προέλευση των ποιημάτων από παιδικά βιώματα, αναμνήσεις και δεσμούς με συγγενικά πρόσωπα, μεταξύ αυτών και της μητέρας της.

Με εξαίρεση το εισαγωγικό ποίημα «Intro» στο οποίο αποτυπώνεται, μέσα σε οκτώ μόλις στίχους, το γύρισμα της τύχης από τη μια στιγμή στην άλλη, όσο διαρκεί ένας διασκελισμός και μια εικόνα καταστροφής και της φυγής που επακολουθεί, όλα τα υπόλοιπα είναι κατανεμημένα σε τρεις ποιητικές ενότητες. Το βασικό σημείο που συνέχει τα περισσότερα ποιητικά κείμενα του βιβλίου, πέρα από τη θεματική, είναι η εμφανής, από πρώτη άποψη, απουσία σημείων στίξης. Η επιλογή αυτή, που δεν μπορεί να είναι τυχαία, συνήθης πρακτική των υπερρεαλιστών ποιητών, ενδεχομένως δηλώνει και καταδεικνύει τη διάθεση της ποιήτριας να αφήσει τον αναγνώστη ελεύθερο να διαβάσει κατά το δοκούν το στίχο που έχει μπροστά του ή, ακόμα περισσότερο, να αποφύγει κάθε σχολιασμό που θα υπονόμευε την πολυσημία.

Η πρώτη ποιητική ενότητα που τιτλοφορείται «Ψηφίον» περιλαμβάνει ελευθερόστιχα αλλά και πεζόμορφα ποιήματα. Συνεκτικό ιστό των ποιημάτων αυτών αποτελεί η παιδική ηλικία, ιδωμένη όμως μέσα από τα μάτια της ενηλικιωμένης πια ποιήτριας η οποία, μέσα από την οπτική του σήμερα, αντιλαμβάνεται τη ματαιωμένη παιδικότητα και μια διάψευση που δεν προκαλεί μονάχα συναισθήματα θλίψης, αλλά και τρόμο, συγχρόνως όμως και μία κραυγή για τρυφερότητα και αγάπη. Κυρίαρχες εδώ είναι οι τολμηρές και απροσδόκητες εικόνες: η πολυκατοικία που πετά, το γκρι περιστέρι στο στήθος («Χωρίς φτερά»), η νεκρή τραγουδίστρια που ανοίγει τα μάτια και καπνίζει («Insta»), το χτένισμα με πέτρες («Drive»). Οι εικόνες αυτές πολλές φορές θυμίζουν θραύσματα ονείρων, πολλές φορές εφιαλτικών, αφού μέσα σε κάποια από τα ποιήματα ελλοχεύει ο κίνδυνος της επίθεσης και του ολοκληρωτικού σπαράγματος, όπως για παράδειγμα στο ποίημα «Κυνική αρρώστια».

Δίπλα σε ένα ηλεκτρικό καλοριφέρ έγλειφε τις πληγές του και

άλλαζε τρίχες. Ύστερα θα τους ορμήξει όλους.

(«Κυνική αρρώστια»)

Άλλοτε πάλι οι εικόνες αποκτούν δύναμη καταλυτική με τη συνδρομή των παρομοιώσεων. Χαρακτηριστικό, για παράδειγμα είναι το ποίημα «Σιδεράκια».

Σαν δόντια μας κουνάνε νεογιλά. Πέφτει το ένα, έρχεται άλλο.

(«Σιδεράκια»)

Έπειτα είναι οι σκέψεις της ποιήτριας για το νόημα της ζωής ή για το θάνατο, σκέψεις που έχουν ένα βαθύ φιλοσοφικό υπόστρωμα, αλλά μεταφερόμενες στους στίχους απλοποιούνται και γίνονται έτσι πιο καίριες και καταλυτικές. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω αποσπάσματα.

«Η πραγματικότητα κάνει βόλτες στα σκουπίδια.»

(«Κάτω Πατήσια»)

Τώρα που είμαι γιαγιά,

θάνατος (όχι) από μήλο

ή πτώση.

(«Εύα»)

Κάποιους μας κλείνει

έξω η ζωή

Και κάποιους μέσα

 

Ειρήνη Μαργαρίτη

 

τιμωρία

(«Άχρονο»)

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε κάποια ποιήματα η Μαργαρίτη κάνει χρήση του διαλογικού στοιχείου, γεγονός που μπορεί να εξηγηθεί από την ενασχόληση και τη στενή της σχέση με το θέατρο και τους θεατρικούς κώδικες. Ο διάλογος βέβαια εδώ δεν είναι ο τυπικός θεατρικός διάλογος. Πολύ περισσότερο είναι ένα ερέθισμα, ένα τέχνασμα που κινητοποιεί την εξομολόγηση και μια κατάθεση ψυχής της ποιήτριας. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Αυτές τις μέρες».

Θέλεις να πάμε σινεμά;

Όχι, γιατί φοβάμαι πως θα ακούσω ιστορίες

που θα με κάνουν να ελπίζω από την αρχή.

(«Αυτές τις μέρες»)

Η δεύτερη ποιητική ενότητα που τιτλοφορείται «Αναλογικά μέσα» περιλαμβάνει δεκατέσσερα ποιήματα μέσα από τα οποία αναδύεται περισσότερο έντονος ένας συναισθηματισμός και μια ευαισθησία που αποτυπώνεται σε λέξεις όπως «αγάπη», «δάκρυ», «χαϊδέψεις», ενώ ταυτόχρονα σε αρκετά ποιήματα ενυπάρχει μια πρόθεση διδαχής ή ακόμα και αυτοκριτικής. Για παράδειγμα, στο ποίημα «Hedy Lamarr» η Μαργαρίτη δίνει μια εντολή παράδοξη και, ταυτόχρονα, επαναστατική και ανατρεπτική.

Τα δόντια σου

στον κόσμο

σπάσε

(«Hedy Lamarr»)

Αντίστοιχα, στο ποίημα «Στην πράξη» αποτυπώνεται μια διάθεση επιτίμησης από τη στιγμή που η ποιήτρια διαπιστώνει ότι η δημιουργία οικογένειας δεν είναι πάντα αρκετή για να μπορεί να βιώσει κανείς οικογενειακές στιγμές.

Κάναμε παιδιά

Κάναμε παιδιά

Παιδιά κάναμε

κι όμως

δεν μάθαμε

να τρώμε σε τραπέζι.

(«Στην πράξη»)

Παράλληλα, στα ποιήματα αυτής της ενότητας η ποιήτρια επιχειρεί μια προσέγγιση του θέματος του θανάτου που άλλοτε φέρνει στο νου αντίστοιχα ποιήματα του Καβάφη και άλλοτε στίχους δημοτικών τραγουδιών. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Κατάνοιξη» στο οποίο συναντάμε το γνωστό μοτίβο του θρήνου της μάνας για το παιδί της.

Φιλιόμασταν στα όνειρά μου

Που χάθηκες; λέγαμε

Δεν ξέρεις πως η μάνα σου

ακόμα κλαίει;

(«Κατάνοιξη»)

Τέλος, στην τρίτη ποιητική ενότητα, «Φωτοευαίσθητη επιφάνεια», περιλαμβάνονται ποιήματα που κάλλιστα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «ποιήματα δημιουργίας» ή «ποιήματα για τη δημιουργία». Η δημιουργία αυτή αφορά αφενός μεν το ίδιο το ποίημα, αφετέρου δε το σώμα, έτσι που ποίημα και σώμα χωνεύονται σε ένα πράγμα και αποκτούν την ίδια ταυτότητα. Από τη μία είναι οι λέξεις που δομούν το ποίημα, αλλά και την ίδια την ανάμνηση της ποιήτριας, την εμπειρία μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής που έχει σάρκα και οστά. Από την άλλη είναι το σώμα – τα χέρια, ο λαιμός, το  στήθος, τα μαλλιά, το δέρμα και τα πόδια – που γίνονται τα σημεία εκείνα από τα οποία εκκινεί η έμπνευση και το ίδιο το ποίημα. Κεντρική θέση εδώ κατέχει η αναδημιουργία, η αναγέννηση ως ευχή απραγματοποίητη ή πραγματοποιημένη μόνο μέσα στο πλαίσιο του ποιήματος. Χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, είναι το ποίημα «Λατρεία».

να δώσει ένας θεός

κάποιος

εκεί ψηλά

ν’ ακούσει

Δυο πόδια θέλω Κύριε

να αγαπώ

να φεύγω

(«Λατρεία»)

Η ποιητική συλλογή της Μαργαρίτη δεν προσφέρεται για εύκολες και γρήγορες αναγνώσεις. Αντίθετα προϋποθέτει και απαιτεί καταβύθιση στο εσωτερικό κάθε ποιήματος, αναμέτρηση με τις λέξεις και, κυρίως, διάθεση διερεύνησης του κλίματος που επικρατεί σε κάθε ένα από αυτά, κλίμα που διαμορφώνεται από διαφορετικό βίωμα κάθε φορά. Με τη συλλογή αυτή η ποιήτρια ανοίγει δεν εξελίσσεται απλά, αλλά ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο με ποιήματα που μοιάζουν μεν πιο ερμητικά ή απαιτητικά, στην ουσία τους όμως είναι πιο αληθινά, πιο ουσιαστικά και σίγουρα πιο προσωπικά.

 

 

* H Ευσταθία Δήμου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασσική και Νεοελληνική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή με θέμα τις θεατρικές διασκευές πεζογραφημάτων. Εργάζεται ως φιλόλογος στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Στη Σπορά των αστεριών (Νέος Αστρολάβος/Ευθύνη, 2011) και Σονέτα (Gutenberg, 2016). Άρθρα, διηγήματα και ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά. Το 2011 ήταν υποψήφια για το βραβείο καλύτερου νέου ποιητή στο 32ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ποίησης.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top