✔ Ευσταθία Δήμου: «Όλα μια συνεχής δοκιμή και δοκιμασία στο δύσκολο και γοητευτικό πεδίο της τέχνης του λόγου»

Συνέντευξη: Κατερίνα Λιάτζουρα //

Η Ευσταθία Δήμου -συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας- συνομιλεί με την Κατερίνα Λιάτζουρα

 

Ηχηρό αποτύπωμα στα λογοτεχνικά τεκταινόμενα της χώρας μας, έχει αφήσει ήδη η νεαρή συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Ευσταθία Δήμου. Πολυσχιδής, πολυτάλαντη και πολυδιαβασμένη, έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές και μια συλλογή διηγημάτων. Επίσης έχει διεξάγει συνεντεύξεις με σύγχρονους συγγραφείς, ενώ τα τελευταία τρία χρόνια έχει δημοσιεύσει εντυπωσιακά πολλά κριτικά σημειώματα για βιβλία ομότεχνων της σε ηλεκτρονικά και έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά. Οι σπουδές της στην Κλασική Φιλολογία αντανακλώνται στις προσωπικές της ποιητικές συλλογές, ενώ η διδακτορική της διατριβή είχε ως θέμα την θεατρική διασκευή πεζογραφημάτων. Το 2011 εξέδωσε 55 χαϊκού υπό τον τίτλο Στη σπορά των αστεριών στις εκδόσεις Νέος Αστρολάβος / Ευθύνη, ακολούθησαν το 2016 τα Σονέτα της από τις εκδόσεις Gutenberg, για να φτάσουμε το 2019 στα 33 ομοιοκατάληκτα δίστιχα ποιήματα της στην Απώλεια Λήθης από τις Εκδόσεις Των Φίλων. Το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο κλέφτες + αστυνόμοι είναι μια συλλογή δώδεκα διηγημάτων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη (2020).

-Πόσο εύκολο είναι για σας κυρία Δήμου, να γράφετε σε τόσο διαφορετικά λογοτεχνικά είδη; Πόσο δύσκολα μεταπηδά ένας λογοτέχνης από την ομοιοκατάληκτη ποίηση σε διηγήματα και σε δοκιμιακό λόγο; Και πως θα χαρακτηρίζατε τη μεταπήδηση αυτή; Πρόκληση ή πειραματισμό;

Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές έχω αναρωτηθεί σχετικά με το που ανήκω. Νομίζω, λοιπόν, ότι ανήκω εκεί από όπου ξεκίνησα, στην ποίηση. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, συνειδητοποίησα ότι η ποίηση δεν υπάρχει, ούτε περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στον στίχο, αλλά απλώνεται και στην κριτική, ακόμα – όσο κι αν αυτό φαίνεται εκ πρώτης όψεως παράδοξο – και στην πεζογραφία. Ιδιαίτερα η κριτική μου έδωσε τη δυνατότητα να διερευνήσω σε βάθος τους ποιητικούς τρόπους και τόπους της εποχής μου και έτσι να τοποθετηθώ ασφαλέστερα μέσα σε αυτήν και ανάμεσα στους ομότεχνούς μου. Η πεζογραφία, από την άλλη, ενώ θα έλεγε κανείς ότι υπήρξε ένα είδος διαλείμματος, μια παρενθετική συγγραφική απόπειρα, στην πραγματικότητα μου πρόσφερε τη δυνατότητα να προσδιορίσω στην πράξη και όχι απλώς και μόνο σε επίπεδο θεωρητικό τους κώδικες με τους οποίους λειτουργεί κάθε είδος, αποτιμώντας έτσι την ιδιαίτερη φύση και λειτουργία του. Και πρόκληση, λοιπόν, και πειραματισμός μαζί, μα πάνω από όλα μια συνεχής δοκιμή και δοκιμασία στο δύσκολο και γοητευτικό πεδίο της τέχνης του λόγου.

-«Τα σύντομα ποιήματα είναι τα πιο όμορφα, αλλά και τα πιο απαιτητικά. Ένα πολύστιχο ποίημα μπορεί να είναι καλό έστω κι αν έχει κάποιους μέτριους στίχους. Το ολιγόστιχο ποίημα, όπως το χαϊκού, δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. Πρέπει να είναι τέλειο.» Συμφωνείτε με την άποψη του Μπάμπη Δερμιτζάκη; (lexima, 13/12/2011)

8.

Σταλάζουν τ’ άστρα.

Ψιχάλες φως τη μαύρη

νοτίσαν νύχτα.

31.

Η νύχτα σκάβει,

σμιλεύει το φεγγάρι,

παίρνει το φως του.

51.

Βράδια μοναξιάς

ατελείωτα· μόνος

παρών, ο χρόνος.

(από την ποιητική συλλογή «Στη σπορά των αστεριών», εκδ. Νέος Αστρολάβος/Ευθύνη, 2011)

Συμφωνώ απόλυτα με την άποψη του κυρίου Δερμιτζάκη, κυρίως ως προς την παράμετρο της μέγιστης δυνατής απόσταξης που απαιτεί η τέχνη του χαϊκού. Γενικά, το ζήτημα και το ζητούμενο της αισθητικής αξίας ενός ποιήματος είναι στενά συνυφασμένο με την έκτασή του και, κυρίως, με το αν και κατά πόσο αυτό γράφεται σύμφωνα με κάποιες αρχές ή κανόνες κληροδοτημένους από την παράδοση. Στην περίπτωση του χαϊκού τόσο η έκταση, όσο και η παράδοση αποτελούν δύο συνιστώσες οι οποίες αυξάνουν τις απαιτήσεις και τον βαθμό δυσκολίας στη σύνθεση. Αυτό, όμως, όπως αποδεικνύει η αντοχή του είδους στους αιώνες λειτούργησε και λειτουργεί άκρως ερεθιστικά και ελκυστικά για τους δημιουργούς. Βρίσκω μάλιστα πως η συγγραφή του αποτελεί μια εξαιρετική άσκηση στον λόγο και μάλιστα τον αφαιρετικό, τον πυρηνικό, τον εκρηκτικό ποιητικό λόγο.

-Η αξιόλογη ποιήτρια Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη επισήμανε για τα ομοιοκατάληκτα δίστιχα σας στην ποιητική συλλογή Απώλεια Λήθης, ότι θα μπορούσαν κάλλιστα «να σταθούν και ως αυτόνομα αναθηματικά επιγράμματα μνήμης» (Φρεάρ, 16/8/2021). Εσείς τι λέτε;

ΚΛΕΨΥΔΡΑ

Σώμα, σίμωσε τώρα που έφυγε ο χρόνος.

Η μνήμη μας ποντίστηκε στα βάθη του αιώνος.

Απόθεσε στα χέρια μου την τέφρα σου ζεστή.

Μίλα μου για το έγκλημα που έχει τελεστεί.

Σημάδια δείξε του κορμιού εκεί που δεν έγιναν.

Δείξε μου τα φιλιά που μελάνι δεν αφήναν.

Ύστερα, σώμα, μάκρυνε· γι’ αλλού είσαι, το ξέρω.

Μέσα απ’ τα δάχτυλα γλιστράς, δίχως ενδιαφέρον.

Το χρόνο μας μετρώ όπως άμμο σε κλεψύδρα.

Μετά, χέρια αδειανά. Που σε ξέρω, που σε είδα.

(από την ποιητική συλλογή «Απώλεια λήθης», Οι εκδόσεις των Φίλων, 2019)

Πολύ εύστοχη η παρατήρηση της ποιήτριας Δέσποινας Καϊτατζή – Χουλιούμη που επιβεβαιώνει τον βαθμό στο οποίο η τέχνη μπορεί πράγματι να προκαλέσει εντυπώσεις και κρίσεις εντελώς ανεξάρτητες ή διαφοροποιημένες από τις προθέσεις του δημιουργού. Κοιτάζω πράγματι τα ποιήματά μου και διαπιστώνω ότι πολλά από αυτά συγκροτούνται από δίστιχα που μπορούν να σταθούν αυτόνομα και μόνα. Πρόκειται ξεκάθαρα – και αυτό είναι κάτι που το συνειδητοποιώ τώρα – για μια φάση της δημιουργίας μου κατά την οποία είχα εξοβελίσει σχεδόν εξ ολοκλήρου τον διασκελισμό από τα ποιήματά μου, την αξία και τη λειτουργικότητα του οποίου έχω εκμεταλλευτεί στα επόμενα ποιήματά μου.

-Από τις  ποιητικές σας συλλογές συμπεραίνουμε την αγάπη σας για τη μορφή, το ρυθμό και τη μουσικότητα ενός ποιήματος. Έχετε γράψει σε ελεύθερο στίχο; Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας ένα δείγμα;

Πολύ ευχαρίστως. Πρόκειται για το πιο ελευθερόστιχο ίσως από τα ποιήματα που περιλαμβάνεται στη νέα, υπό έκδοση, ποιητική μου συλλογή.

Μαβί πρωί. Κατάστικτο

από μελανιές. Στις φλέβες

μια ακατάσχετη

ροή. Φιλιών.

-Η συλλογή διηγημάτων κλέφτες + αστυνόμοι χαίρει ιδιαιτέρας καλής υποδοχής στον κύκλο των λογοτεχνών και των κριτικών. Συγκεκριμένα η ποιήτρια Άννα Γρίβα χαρακτηρίζει «τα διηγήματα σας στο σύνολο τους “πιραντελιανής” υφής και εμπνεύσεως». (fractal, 8/6/2021) Πόσο μεγάλο ή μικρό ρόλο παίζει στην γραφή σας η διακειμενικότητα; Επηρεάζεστε από τις αναγνώσεις σας;

Μια όμορφη αρχαιολόγος στήνεται στο βάθρο της. Ένας υπάλληλος φυλακών συλλαμβάνεται ως τρομοκράτης. Ένας απολυμένος εργάτης γεμίζει της ώρες της αργίας του παρακολουθώντας τη γυναίκα του για να ανακαλύψει ότι αποτελεί μέρος ενός ερωτικού τριγώνου. Ένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών βρίσκεται αντιμέτωπος με τον πιο αδιανόητο μαθηματικό υπολογισμό. Ένας αργόσχολος μεσήλικας κάνει χόμπι του τις μικροκλοπές και βρίσκει έναν αναπάντεχο συνεργό.

(από το οπισθόφυλλό της συλλογής διηγημάτων «κλέφτες + αστυνόμοι», εκδ. Γκοβόστη, 2020)

Επηρεάζομαι και μάλιστα πολύ. Υπάρχουν φορές που συλλαμβάνω τον εαυτό μου να προσπαθεί, αν όχι να μιμηθεί, τουλάχιστον όμως να πετύχει αυτό που έχει δει να πετυχαίνουν με την πένα τους άλλοι συγγραφείς. Το θέατρο του Πιραντέλο, στο οποίο αναφέρεται η ποιήτρια Άννα Γρίβα, μου είναι ιδιαίτερα οικείο και γνώριμο, αλλά και γενικότερα το θέατρο, στη διττή του λειτουργία και φύση, ως κείμενο και παράσταση, είναι ένας χώρος που από πολύ νωρίς κέρδισε το ενδιαφέρον και την αγάπη μου. Βρίσκω λοιπόν ότι, παρά την απουσία διαλόγων από τα διηγήματά μου, με εξαίρεση το ομώνυμο της συλλογής «Κλέφτες+Αστυνόμοι», η πεζογραφία μου έχει θεατρικά στοιχεία κυρίως ως προς τη διαγραφή των χαρακτήρων, αλλά και ως προς το στοιχείο της δράσης και της ανατροπής, και, δευτερευόντως, του χιούμορ, του παράδοξου που συνέχει τη ζωή και την τέχνη.

-Η κριτικός λογοτεχνίας Λίλια Τσούβα παραθέτει πως η γραφή σας στην συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων «διακρίνεται από την υπέρβαση, από το παράδοξο και το ονειρικό. Πρωτότυπη, συμβολιστική και λυρική, πραγματεύεται τα θέματα της με τρόπο παιγνιώδη, αδρά ειρωνικό και σαρκαστικό» αναφέροντας χαρακτηριστικά και μια ρήση του Ιρλανδού ποιητή Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς που λέει πως «Το συμβολιστικό έργο υπερβαίνοντας τον εαυτό του και τον αισθητό κόσμο υποδεικνύει κάτι που κινείται πέραν των αισθήσεων». Πόσο βαρύ είναι το φορτίο αυτού του συσχετισμού; (culturebook, 3/8/21)

Η κριτική προσέγγιση της Λ. Τσούβα και η συμπαράθεση της ρήσης του Γέητς είναι ιδιαίτερα τιμητική για τη γραφή μου και η αλήθεια είναι πως το παράδοξο υπήρξε ο πυρήνας της δημιουργικής μου σκέψης και έκφρασης όταν συνέθετα τα διηγήματα του βιβλίου αυτού. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι η πεζογραφία θα πρέπει να διατηρεί τον στενό της δεσμό με την πραγματικότητα από την οποία εκκινεί και στην οποία εκβάλλει. Προσπάθησα έτσι να ισορροπήσω ανάμεσα στην ανάγκη μου να υπερβώ και, ταυτόχρονα, να σεβαστώ την πραγματικότητα. Έχω βέβαια την αίσθηση ότι η ισορροπία αυτή δεν επετεύχθη απόλυτα και η ζυγαριά έγειρε προς την πλευρά της υπέρβασης, του παράδοξου και του ονείρου και ίσως αυτό να συνιστά και το ιδιαίτερο στίγμα του βιβλίου, όπως και η κριτικός επισημαίνει. Όσο για τη ρήση του Γέητς βρίσκω πράγματι ότι η υπέρβαση των αισθήσεων ίσως να μην είναι τελικά το ζητούμενο μόνο του συμβολισμού και των συμβολιστικών έργων, αλλά και της ίδιας της τέχνης γενικότερα στο μέτρο και στον βαθμό που αυτή κινείται σε ένα επίπεδο υψηλότερο, πόρρω απομακρυσμένο από τη γήινη, αισθητηριακή σύλληψης της πραγματικότητας.

-Πως αισθάνεστε όταν άλλοι ασχολούνται δημιουργικά με τα κείμενα σας, γράφοντας σημειώματα ή καταθέτοντας τις αναγνωστικές τους ματιές;

Τα αισθήματά μου είναι ανάμεικτα, σίγουρα όμως προεξάρχει η χαρά. Δεν μπορώ βέβαια να μην παραδεχτώ ότι έχω και μια μικρή αγωνία για τον τρόπο με τον οποίο θα αποτιμηθεί το έργο μου. Για να είμαι μάλιστα απόλυτα ειλικρινής νιώθω την περιέργειά μου να αυξάνει κατακόρυφα όταν τα σχόλια είναι αρνητικά ή έστω επικριτικά. Τότε νομίζω ότι κινητοποιούμαι πολύ περισσότερο, αισθάνομαι σα να μπαίνω στα μάτια μιας άλλης και κοιτάζω το έργο μου από απόσταση και χωρίς καμία απολύτως απόχρωση. Και αυτό, όταν γίνεται καλοπροαίρετα, αισθάνομαι ότι είναι άκρως ευεργετικό και προσοδοφόρο.

– Η προσφορά σας στα Ελληνικά Γράμματα είναι πλούσια και ατέρμονη. Πόσο δύσκολος είναι ο συγκερασμός των ρόλων της γυναίκας, της μητέρας, την ενεργής εκπαιδευτικού, της συγγραφέως και της κριτικού λογοτεχνίας;

Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια και σας ευχαριστώ που διαχωρίζετε τους επιμέρους ρόλους, τους οποίους έχουν, λίγο – πολύ, όλες οι γυναίκες της εποχής μας. Αν μπορούσα να μιλήσω με μαθηματικούς όρους θα έλεγα ότι, ως προς την παράμετρο της ενέργειας, οι ιδιότητες αυτές είναι ευθέως ανάλογες. Όταν, για παράδειγμα, έχω μια ωραία και δημιουργική μέρα στο σχολείο, αισθάνομαι το ίδιο δημιουργική, ίσως και περισσότερο, και στο σπίτι με τα παιδιά ή τα γραπτά μου. Είναι ωραίο να μοιράζεσαι, γιατί έτσι πολλαπλασιάζεσαι.

-Πείτε μας δυο λόγια για τα άμεσα μελλοντικά σας σχέδια. Ετοιμάζετε συγγραφικά κάτι αυτόν τον καιρό;

Μέσα στο φθινόπωρο πρόκειται να κυκλοφορήσει ένα μικρό μελέτημά μου για το νεοελληνικό χαϊκού και η συμμετοχή μου σε ένα βιβλίο με κριτικές για την ποίηση. Παράλληλα, δουλεύω εντατικά το πρώτο τεύχος ενός νέου, έντυπου περιοδικού για την ποίηση που θα κυκλοφορήσει τα Χριστούγεννα. Και κάπου στο βάθος μια μικρή ποιητική συλλογή…

-Σας ευχαριστώ θερμά