Prima inter pares…

Γράφει ο Τάσος Αγγελίδης Γκέντζος //

«Ευλογημένο ψέμα», Μαρία Παπαδάκη,  εκδ. Ωκεανός, σελ. 528

Δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα να μετατρέπει κανείς με επιτυχία τον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο, ο οποίος διαβάζεται μπροστά σε ακροατήριο, σε λόγο γραπτό.

Οι προσφωνήσεις φεύγουν…

Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα σας.

Χαίρομαι πολύ, χαίρομαι πραγματικά… επειδή θα παρουσιάσω σήμερα σε σας, αλλά και στην ίδια τη Μαρία Παπαδάκη το εξαιρετικό μυθιστόρημα της “Ευλογημένο ψέμα”.

Τα παραπάνω φεύγουν από το γραπτό κείμενο…

Κι άλλα πολλά εξοβελίζονται!

Αρχίζω λοιπόν να αλλάζω τη μορφή του κειμένου…

Από τη στιγμή που ένα έργο φεύγει από την αγκαλιά του δημιουργού και ταξιδεύει ελεύθερο σε έναν νοητό πολυχώρο ιδεών, συναισθημάτων, σκέψεων, ιδεολογίας και προοπτικών… το έργο τούτο θεωρώ πως ανήκει δικαιωματικά στους αναγνώστες του, καθώς αυτοί είναι εκείνοι που θα το φωτίσουν με τα δικά τους προσωπικά εργαλεία, θα σκαλίσουν με πόνο τις πολυεπίπεδες επιφάνειές του και θα προσπαθήσουν να ξεκλειδώσουν πόρτες και συρτάρια με τα δικά τους κλειδιά.

Πριν από τη στιγμή της ανάγνωσης ενός λογοτεχνικού βιβλίου, ενός μυθιστορήματος… υπάρχουν κάποιες σκέψεις για τον συγγραφέα και το έργο του, αρκετοί προβληματισμοί για τη θεματική που έχει επιλέξει… – σχεδόν τα πάντα έχουν γραφτεί – ακολουθεί η ανάγνωση με τις δικές της μετέωρες σκέψεις και στο τέλος, όταν κλείσουμε το βιβλίο και το τοποθετήσουμε σε κάποιο ράφι της βιβλιοθήκης, μένουν μόνες τους οι καταληκτικές σκέψεις.

Πώς αλλιώς να τις ονομάσω αυτές τις αιωρούμενες και βασανιστικές σκέψεις;

Να το πω πιο απλά.

Σε ένα καλό μυθιστόρημα… – εξαιρετικό είναι το μυθιστόρημα αυτό της Μαρίας Παπαδάκη – πριν από τη στιγμή της ανάγνωσης υπάρχουν κάποιες αβάσιμες και αστήρικτες σκέψεις για τον συγγραφέα και το έργο του, κατά τη στιγμή της ανάγνωσης δημιουργούνται στέρεες σκέψεις με συναισθήματα – αν το θέλετε συναισθήματα και σκέψεις – και στο τέλος, όταν θα έχω διαβάσει πλέον και την τελευταία σελίδα του βιβλίου και το αφήσω σε μια γωνιά… εξακολουθώ να φιλοξενώ μέσα μου έντονες σκέψεις, προβληματισμούς και συναισθήματα, εφόσον βέβαια το μυθιστόρημα πρόσφερε κάτι… στον αναγνώστη.

Έρχομαι λοιπόν στον χρόνο πριν από την ανάγνωση.

Δεν έχω χρόνο για να διαβάζω… όσο θα ήθελα. Διαβάζω όμως κάποια από αυτά που θέλω… έστω και μετά από καιρό. Θεωρώ αστείο να υποστηρίζω δημόσια και ιδιωτικά πως δε διαβάζω για να μην επηρεαστώ από αυτά που γράφουν οι άλλοι συγγραφείς…

Φλυαρώ αρκετά… πετώντας καρφιά και βγαίνω εκτός θέματος!

Μα… το θέμα μου είναι η γραφή και η ανάγνωση!

Την Μαρία Παπαδάκη δεν την ξέρω…

Το σκέπτομαι.

Τι σκέπτομαι;

Πώς θα τη γνωρίσω;

Κι αμέσως με επισκέπτεται η πρώτη σκέψη…

Πού πάει αυτή η γυναίκα… στον πολύπαθο χώρο της πεζογραφίας – σε εποχή κρίσης – με το όνομα Παπαδάκη;

Mαρία Παπαδάκη

Πρώτα… πρώτη έρχεται στο μυαλό μου η Αλκυόνη Παπαδάκη, αξία αναγνωρισμένη. Μετά ακολουθεί σε απόσταση αναπνοής η Πένυ Παπαδάκη, συγγραφέας σε γνωστό εκδοτικό οίκο και με ωραία βιβλία.

Και τώρα μία τρίτη Μαρία Παπαδάκη που δεν έχω διαβάσει τίποτα δικό της…

Κι εγώ συνεχίζω να σκέπτομαι!

Θα μείνει το όνομά της… το έργο της… στο μυαλό των αναγνωστών;

Μετά την ανάγνωση του “ευλογημένου ψέματος” τοποθετώ ξεκάθαρα τη Μαρία στην ίδια κατηγορία με τις άλλες δύο κυρίες. Να αλλάξω το primus inter pares και να μιλήσω για prima inter pares;

Prima inter pares… λοιπόν!

Το εξώφυλλο του βιβλίου μου αρέσει! Το είχα δει προτού εκδοθεί το βιβλίο. Δε θα το περιγράψω! Το βλέπετε! Διαβάζω στα αυτιά του βιβλίου το μακροσκελές βιογραφικό της Μαρίας και συνειδητοποιώ πως είναι σπουδαία στιχουργός! Κι εγώ δεν έχω ιδέα! Θα έπρεπε να την ξέρω! Να έχω συγκρατήσει το όνομά της… Γιατί; Είχα ακούει τραγούδια της, αλλά δεν ήξερα πως είναι δικά της! Πόσο αδικούμε τους δημιουργούς! Κρίμα! Και μετά με ενοχλεί αν κάποιος από τους μαθητές μου θυμάται κάποιο λογοτεχνικό έργο, αλλά ξεχνά τον δημιουργό του. Ολόκληρο κήρυγμα του κάνω! Κι εγώ βρίσκομαι τώρα σε χειρότερη θέση από τα παιδιά. Ξέρω τραγουδιστές πολλούς, συνθέτες αρκετούς, λίγους στιχουργούς…

Το αφιερώνει στους αναγνώστες της αυτό το βιβλίο… άρα το αφιερώνει και σε μένα!

Βρίσκομαι για Σαββατοκύριακο στο Πήλιο και ξεκινώ την ανάγνωση σε περιβάλλον απόλυτης ηρεμίας.

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της ανάγνωσης; Δε μου αρέσει καθόλου αυτό που συνηθίζουν να λένε…: “δε μπορούσα να το αφήσω από τα χέρια μου.” Το θεωρώ υπερβολικό! Θα διατυπώσω διαφορετικά τη δική μου αλήθεια. Δε βγήκα έξω από το σπίτι, παρά μόνο το Σάββατο το βράδυ για φαγητό! Γιατί βιαζόμουν τόσο να το τελειώσω, ενώ θα μπορούσα να πάω τις βόλτες μου στο χωριό; Δε βιαζόμουν! Το βιβλίο το ίδιο, οι ήρωές του και οι ιστορίες τους δε μου επέτρεψαν να παρατήσω την ανάγνωση. Μου άρεσε η σχέση που ανάπτυξα μαζί του. Είδα καθαρά πως η Μαρία Παπαδάκη κατάφερε σαν συγγραφέας πράγματα που εγώ δε θα μπορούσα να τα πετύχω εύκολα.

Τη θαύμασα για συγκεκριμένα πράγματα. Κράτησε λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στους ολοζώντανους ήρωές της, ισορροπίες τρόμου… θα μπορούσα να πω. Δε μιλάμε για πράγματα αυτονόητα! Τελικά δε διόρθωσα τα γραπτά που είχα κουβαλήσει μαζί μου και έκανα ελάχιστες δουλειές στο σπίτι…

“Γιατί σου αρέσει τόσο πολύ αυτό που διαβάζεις” με ρωτά η γυναίκα μου;

Προσπαθώ να εντοπίσω τους λόγους…

Πριν το τελειώσω ακόμα!

Να μιλήσω για τις ισορροπίες τρόμου;

Για τη ακάνθινη θεματολογία του;

Περιγραφή, διάλογοι, αφηγηματικά σχόλια, σχήματα λόγου!

Εικόνες οπτικές και ακουστικές!

Δομή αριστοτεχνική!

Η γλώσσα του είναι στρωτή, όμορφη, καθαρή!

Ξεκινάει να μας γνωρίζει με τους ήρωες, τους συμπαθώ τον έναν μετά τον άλλον και η συγγραφέας δε σταματά να βάζει νέα πρόσωπα στην ιστορία μας. Εντυπωσιάζομαι! Σκέπτομαι μέχρι που θα το πάει! Πόσους ακόμα θα προσθέσει δίχως να γίνει κουραστική; Βλέπω να ανοίγουν παρενθέσεις, να εγκιβωτίζονται μέσα σε αυτές τις παρενθέσεις άλλες παρενθέσεις ιστορίες και αυτό να μην σταματά! Και την περιμένω στη γωνία… Στο τέλος θα καταφέρει άραγε να αναπτύξει όλους αυτούς τους ήρωες και να τους εμπλέξει στην πλοκή και τη δράση του έργου με τρόπο φυσικό και αποτελεσματικό;

Το κατάφερε περίφημα!

Ευλογημένο ψέμα ο τίτλος του έργου, ένα οξύμωρο δηλαδή… καθώς ένα ψέμα δεν μπορεί για τους περισσότερους από εμάς να είναι ευλογημένο. Όλοι μας όμως λέμε ψέματα!

Να έχουμε στο μυαλό μας… πως το ένα ψέμα φέρνει το άλλο!

Και στο τέλος… – σωστός εφιάλτης – μια τεράστια ουρά ψεμάτων…

Αλυσίδα ψεμάτων!

Ακόμα κι αυτό το εξαιρετικά απαιτητικό, σαν θέμα απαιτητικό, – να προσπαθείς να βρεις δικαιολογίες για το ψέμα – αυτό που το ένα ψέμα κάθεται πάνω στο άλλο και δημιουργεί εκνευρισμό και άγχος σε ήρωα και αναγνώστη… το περνά με τέχνη η συγγραφέας. Εδώ και χρόνια υποστηρίζω πως δε θα μπορούσα να γράψω κάτι που να έχει σχέση με τη θρησκεία και τους εκπροσώπους της. Γιατί; Πολλοί είναι οι λόγοι. Θα αναφέρω μερικούς! Θα αποφύγω το ψέμα! Φοβάμαι πως θα περιόριζα τον εαυτό μου σε αυτά που θα ήθελε να πει δημόσια και δε θα μπορούσα να αναπτύξω τον ήρωά μου με τον σεβασμό που ταιριάζει όχι τόσο στην ανθρώπινη φύση του, αλλά στο σχήμα του!

Η Μαρία Παπαδάκη δίνει στο αναγνωστικό της κοινό ένα βιβλίο πεντακοσίων σελίδων και ο πρωταγωνιστής του είναι ένας άνθρωπος της εκκλησίας. Ένας διαφορετικός ιερέας! Δε μου αρέσει καθόλου να φανερώνω λεπτομέρειες για την υπόθεση του έργου!

Δεύτερο καρφί – παρένθεση: εκνευρίζομαι αφάνταστα όταν πάω σε μία παρουσίαση βιβλίου κι αυτός που επιλέγεται να μιλήσει για αυτό, το μόνο πράγμα που κάνει είναι να μου πασάρει μια αναλυτική περίληψη του έργου λέγοντας, που και που κανέναν καλό λόγο.

Πολλές φορές αποκαλύπτουν και το τέλος…

Τότε εγώ γιατί να διαβάσω το βιβλίο;

Στις κριτικές παρουσιάσεις, αγαπητοί φίλοι και αγαπητές φίλες, δε διαβάζουμε μόνο τα οπισθόφυλλα και φυσικά δε μένουμε σε αυτά… Πάμε μερικά βήματα παρακάτω τη σκέψη μας, ακόμα κι αν ο δικός μας βηματισμός είναι παράταιρος!

Πλοκή και δράση βρίσκονται μεταξύ τους σε αγώνα δρόμου και τερματίζουν χέρι με χέρι. Το ένα γεγονός προλαβαίνει το άλλο! Απίστευτη ταχύτητα! Νομίζεις πως μαντεύεις αυτά που θα ακολουθήσουν, αλλά σφάλεις… Εκπλήξεις! Τα συναισθήματα του αναγνώστη πολλά: αγάπη και σεβασμός για τον άνθρωπο, ο έρωτας αποτυπωμένος σε πολλές μορφές, ο καταστροφικός εγωισμός, ο πόνος της απώλειας, η λύπη για όλα όσα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά, η χαρά για την χαρά του άλλου, η αγωνία της αποδοχής, η αγωνία για την επόμενη μέρα…

Μεγάλο μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη, – ίσως το πιο όμορφο κομμάτι της πλοκής και της δράσης – άλλο ένα μέρος στην Αθήνα… και ένα τρίτο – μαγικό θα το χαρακτήριζα εγώ – στην Ικαρία.

Δεν έχω πάει ποτέ στην Ικαρία.

Οι περιγραφές της Μαρίας Παπαδάκη μου έβαλαν την ιδέα στο μυαλό…

Θέλω να πάω φέτος το καλοκαίρι και να ψάξω να βρω αυτούς τους αρχοντάνθρωπους – αποφεύγω να χρησιμοποιήσω τα ονόματα των ηρώων – αυτές τις ευγενικές ψυχές που μας περιγράφει τόσο παραστατικά η συγγραφέας. Να καθίσω μαζί τους σε ένα καφενείο, να μιλήσουμε δίχως μάσκες… για τα καλά και τα κακά, να ανταλλάξω απόψεις ουσίας, να βρω ανθρώπους που θα με στηρίζουν στα δύσκολα και θα τους στηρίξω…

Εδώ… στα δύσκολα θα μείνω. Θα κατασκηνώσω. Πόσοι από εμάς βοηθάμε τον συνάνθρωπο αφιλοκερδώς και με χαρά; Πόσοι χαιρόμαστε με την χαρά του άλλου; Πόσοι στεκόμαστε μακριά από τις ανόητες συγκρίσεις; Ας πούμε αλήθειες. Το ψέμα δεν είναι πάντα ευλογημένο!

Πόσο τυχερή είναι η πρωταγωνίστρια του έργου που είχε αληθινούς φίλους! Και δεν ήταν η μόνη… Η φιλία και η αξιοπρέπεια υμνείται έμμεσα σε όλο το έργο. Το καλό και το κακό παλεύουν σε πόλεις και χωριά για να επικρατήσει τελικά το καλό! Το κακό έχει κάνει τη ζημιά του.

Αυτά που είδα να συμβαίνουν σε τούτο το ωραίο μυθιστόρημα γίνονται και στην πραγματική μας ζωή. Δίπλα μας! Δεν είναι ιστορίες τραβηγμένες από τα μαλλιά.

Το πάθος για χρήμα και χλιδή και η στενομυαλιά των στερεοτύπων, ο δογματισμός του πληγωμένου και η μεγαλομανία εκείνου που θεωρεί πως για πάντα θα κρατά γερά τα κεκτημένα του μπορούν να μας καταστρέψουν. Μας διδάσκει η φιλοσοφική θεώρηση της συγγραφέως πως να είμαστε πιο σεμνοί! Οι αντιθέσεις ολοφάνερες, ξεκάθαρες, κρυστάλλινες…

Γυναίκα και γυναίκα…

Γυναίκα άτιμη και γυναίκα τίμια.

Γυναίκα ψεύτρα και άτιμη και γυναίκα με ψέμα ευλογημένο…

Γυναίκα άλλη… γυναίκα που θα μείνει για πάντα στη μνήμη μας!

Γυναίκα μάνα!

Μάνα, ερωμένη, σύντροφος, σύζυγος, πόρνη, ιδιοκτήτρια πορνείου…

Τα πάντα κινούνται γύρω από την γυναικεία φύση!

Τον άνδρα πως τον χρησιμοποιεί στο έργο της η συγγραφέας;

Ο άνδρας είναι ο μέγας πρωταγωνιστής! Πιο σκληρός, πιο άκαμπτος, περισσότερο ξεροκέφαλος και δογματικός. Κι όμως σε σελίδες του βιβλίου της υπάρχουν άνδρες δευτεραγωνιστές που υμνούν και δοξάζουν το φύλο τους. Οι τριταγωνιστές είναι αυτοί που δεν έχουν καμία επαφή με την πραγματικότητα και τα συναισθήματά τους είναι παγωμένα. Αυτοί που μπορούν να διώξουν ένα αγόρι από το σπίτι τους!

Κι οι άνδρες πρωταγωνιστές;

Ευαίσθητοι, αλλά και πεισματάρηδες!

Καπετάνιοι της ζωής…

Δεν επιλέγω τυχαία τις λέξεις μου!

Πολλά μπράβο στη συγγραφέα και στιχουργό Μαρία Παπαδάκη για τις ισορροπίες της, για την επιλογή του θέματος, για τη γραφή της. Εύχομαι να αγαπηθεί και να διαβαστεί από πολλούς… το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ωκεανός και που σε κάποια σημεία του ψελλίζει: “Έλα σε μένα…”

Έχω γράψει βιβλίο με τον τίτλο… “Έλα σε μένα!”

Αισθάνομαι τι κρύβεται πίσω από αυτή τη μαγική κουβέντα…