Fractal

‘Στοχασμός’ πάνω στην ίδια την Ιστορία

Γράφει η Πέρσα Κουμούτση //

 

Αλέξης Πανσέληνος «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια», εκδόσεις Μεταίχμιο 2018, σελ. 328

 

Πολλά κι αξιόλογα κριτικά κείμενα έχουν γραφτεί για το βιβλίο του βραβευμένου συγγραφέα Αλέξη Πανσέληνου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Φτάνει να ρίξει κανείς μια ματιά στη σελίδα του βιβλίου στη Βιβλιονέτ για να το διαπιστώσει. Τα κείμενα, όντως, εμβαθύνουν στην ουσία του βιβλίου κι ‘αγγίζουν’ τις πολλαπλές αρετές του, έτσι μια επιπλέον προσέγγιση από μέρους μου, αναφερόμενη στα ίδια αυτά στοιχεία που έχουν τόσο εύστοχα διατυπωθεί, θα ήταν μια μάλλον αδιάφορη επανάληψη. Θα ήθελα όμως να αναφερθώ εδώ σε μόλις δυο στοιχεία που πιστεύω πώς δεν επισημάνθηκαν επαρκώς ή που ενδεχομένως πέρασαν απαρατήρητα μέσα στην πληθώρα των πληροφοριών που παραθέτονται στις προσεγγίσεις. Ο Αλέξης Πανσέληνος, πράγματι συνθέτει εναργείς καθημερινές ιστορίες της μεταπολεμικής Αθήνας και συγκεκριμένα της δεκαετίας του ‘50 , σκιαγραφώντας τη ζωή σε μια πόλη που προσπαθεί ακόμα να ‘παλινορθωθεί’ (με την ευρύτερη έννοια του όρου), να ορθοποδήσει μετά τον πόλεμο, παρότι έχει ήδη εισέλθει σε μια ακόμα τραγική στιγμή της ιστορίας της: τον εμφύλιο με την τραγικότητα του διχασμού. Και είναι η ίδια αυτή τραγικότητα που απαλύνεται σε κάποιο βαθμό μέσα από τη λαϊκή κουλτούρα και τα διαδεδομένα και δημοφιλή τραγούδια της εποχής που διαπνέουν το βιβλίο, είτε σε μορφή μότο στην αρχή κάθε κεφαλαίου, είτε με αναφορές μέσα στα κείμενα, επισφραγίζοντας έτσι το συλλογικό αίσθημα των κατοίκων, τα πάθη και τα άλγη, τις διαψεύσεις και τους φόβους τους. Ενώ τα πρόσωπα που σκιαγραφεί, αν και ‘αναγνωρίσιμα’ σε κάποιο βαθμό, με την έννοια ότι τα περισσότερα είναι αντιπροσωπευτικά ‘δείγματα’ της μεταπολεμικής κοινωνίας των Αθηνών κι απηχούν τα διάφορα επίπεδα της διαστρωμάτωσής της, το οικονομικό, κοινωνικό και ιδεολογικό υπόβαθρο μιας μεγάλης μερίδας των κατοίκων της, δίνονται με εκπληκτική καθαρότητα και έναν ρεαλισμό που γοητεύει τον αναγνώστη. Αλλά ο συγγραφέας, έχω την εντύπωση, ότι δεν αρκείται εδώ, ούτε βέβαια περιορίζεται στην ‘ανατομία της Αθηναϊκής κοινωνίας και των ανθρώπινων τύπων της, δεν είναι δηλαδή απλός αφηγητής ενός μύθου (ή μύθων στη προκειμένη περίπτωση), και των προσώπων που επιλέγει να σκιαγραφήσει, αλλά εισχωρεί στην ουσία και τον πυρήνα του μικρόκοσμου της πόλης για να εκθέσει με ρεαλιστική προφάνεια την εικόνα της Ελλάδας, μιας Ελλάδας που είναι ακόμα τραυματισμένη, συγκεχυμένη, και που παραπαίει στην προσπάθειά της να βρει την ιδεολογική της ταυτότητα, τα ηθικά εκείνα ερείσματα πάνω στα οποία θα μπορέσει να στηριχτεί και να αντλήσει τη δύναμή της. Χρησιμοποιεί δηλαδή το ‘μικροκοσμικό’ πλαίσιο της πόλης των Αθηνών και τις ιστορίες καθημερινών ανθρώπων με τα πλείστα ηθογραφικά στοιχεία του βιβλίου που συμπλέκει, για να φανερώσει την κατάσταση σε έναν ευρύτερο ή μεγαλύτερο γεωγραφικό ορίζοντα σε μια κρίσιμη Ιστορική περίοδο που καθόρισε τη μετέπειτα πορεία της χώρας.

 

Αλέξης Πανσέληνος

 

Η εξιστόρησή του λοιπόν, είναι αποτέλεσμα πολύπλοκης και σύνθετης παρατήρησης, όχι μόνο της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου και των στοιχείων εκείνων που καθορίζουν την συμπεριφορά του, τις τάσεις, τις επιθυμίες, τις προσδοκίες του σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή, αλλά είναι και ένας ‘στοχασμός’ πάνω στην ίδια την Ιστορία. Έτσι, το σύνολο των ιστοριών που συνθέτει δημιουργούν μια δέσμη ή ένα ψηφιδωτό που ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας μια πικρή όσο κι αληθινή και βέβαια κάθε άλλο παρά ‘ελαφρά’ εικόνα της πόλης και σε προέκταση ολόκληρου του τόπου μας. Ένα επιπλέον σημαντικό στοιχείο είναι ότι ακόμα κι όταν δανείζεται την πρώτη ύλη του από την καθημερινή ζωή αυτών των ανθρώπων, οι χαρακτήρες μπορούν να αναγνωριστούν σε πολλές μεταπολεμικές κοινωνίες ή όπου δεσπόζουν παρόμοια προβλήματα. Το ατομικό πλαίσιο των ‘μικρών’ αυτών ιστοριών, ‘υπαινίσσεται’ συνεχώς το συλλογικό, γίνεται δηλαδή η μικρογραφία μιας μεγαλύτερης και ευρύτερης ιστορικής συνθήκης. Η υπαινικτική αυτή προσέγγιση εντοπίζεται σε βιβλία συγγραφέων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ενώ και κι ο τίτλος του βιβλίου με παρέπεμψε από την αρχή στην ‘ελαφρότητα’ του Κούντερα. Το βιβλίο του Αλέξη Πανσέληνου, είναι μια πραγματεία για τη ζωή με τα παράδοξά της, την ανθρωπογεωγραφία ενός τόπου που αιμορραγεί και σε ένα μεγάλο βαθμό, Ιστορικό ντοκουμέντο που χρήζει πολλαπλών αναγνώσεων και μελέτης.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top