Όπου ίχνη υπερρεαλισμού βρίσκονται στο γεγονός δίπλα μας

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης //

Ποιητική συλλογή «Εκτυφλωτικά φώτα», Νίκος – Οχάνες Μικιρδιτσιάν, Εκδόσεις  Οδός Πανός – Αθήνα Μάρτιος  2019

Προσθέτω την έννοια «Δεύτερη» στην νέα συλλογή «Εκτυφλωτικά φώτα»  του Νίκου Μικιρδιτσιάν με την απόλυτη βεβαιότητα πως είναι καλύτερη, αρτιότερη και διαφορετική  τουλάχιστον όσον αφορά το ενιαίο σε ρυθμό, μορφή και τεχνική.  Και δεν είναι διόλου αυτονόητη ετούτη η ανέλιξη. Εκείνα όμως που χαρακτηρίζουν τα «Εκτυφλωτικά φώτα» είναι η σεμνότητα, το απλό  του λόγου, και η αφαιρετική δύναμη του περιεχομένου. Δηλαδή λιτή αισθητική και όχι απλά οικονομία όπου το ελάχιστο κινδυνεύει να μιλήσει σαν συνωστισμός  αριθμών. Η ποιητική του Μικιρδιτσιάν διαθέτει μουσικότητα   αφαιρετικού λόγου, παρά την εξαιρετική σαφήνεια  στα όρια της πρόζας. Ποίημα ακροτελεύτιο, σελ. 71, [Υπάρχω μέσα από μένα / αλλά υπάρχω και μέσα από  «αυτό» το οποίο περιέχω / αλλά δεν γνωρίζω τι περιέχει / Αυτό το «αυτό» / είναι τόσο μεγάλο όσο ο κορμός μιας Σεγκόβια / και τα κλαδιά της μαζί. / Αυτό που γνωρίζω είναι τα φύλλα – κάποια φύλλα / και τα άνθη – κάποια άνθη.]

Αφαίρεση εδώ δεν σημαίνει μόνο οικονομία λέξεων αλλά κυρίως   χρωματολόγιο εννοιών, αυτές τις μη ορατές συμπληρωματικές διασυνδέσεις ανάμεσα στις εικόνες, καθώς ο ποιητής οφείλει να προστατεύει την ουσία της ιδέας κάθε φορά  κατά την εξέλιξη του ποιήματος. Δηλαδή οικονομία λέξεων δεν σημαίνει κατ΄ ανάγκην αφαίρεση. Ο πλούτος  ενισχύει την αφαίρεση εφόσον η θέση των λέξεων ανταποκρίνεται στις ανάγκες εννοιών και τόπων εντός των συνόρων. Τα ποιήματα έχουν σύνορα, πράγμα που ο Μικιρδιτσιάν το υπονοεί συνεχώς. Σύνορα εντός των οποίων αναπτύσσονται  συμβολισμοί και μεταφορές. Η λέξη είναι  το μακρύ χέρι τής ουσίας  καθώς αυτή αναδύεται. Οι λέξεις  γίνονται σενάριο – εικόνα εν οικονομία κάθε φορά για τον εμπρησμό που διαπραγματεύονται. Εμπρησμός  επί σιωπηλού ωκεανού κεκαυμένων. Κι αυτή η σιωπή είναι το θεμέλιο για το σενάριο του ποιήματος. Εδώ έγκειται και η σαφήνεια των ποιημάτων του Μικιρδιτσιάν. Κάθε φορά συνομιλεί με την ουσία λες και κτίζει καθ΄ ύψος  ενισχύοντας τη θεμελίωση με κομψές κινήσεις εν ψυχραιμία και σιγή αφοσιωμένου λιθοξόου . Μόνο ο κτύπος  των εργαλείων στην πέτρα ακούγεται. Ρυθμός κελευστού συλλαβή προς συλλαβή. Κάθε λέξη μια πορεία-μια κίνηση. Και η κίνηση μετασχηματίζεται σε ρυθμό.  Όλα αυτά ανθίζουν θα  υποστήριζα  ήδη από το πρώτο  ποίημα, ηγέτη  της συλλογής. Όπου αφές, γνώση, συναίσθημα, τραύματα  και φυσική προδιάθεση κρύβουν, όχι ευτυχώς αποτελεσματικά, το εξ αποκαλύψεως στοιχείο που ενυπάρχει. Απόσπασμα ποιήματος σελ.7,  «Αυτό που ήξερα ήταν / να παραχωρώ χώρο να περάσουν /

σ΄ αυτούς που έσπρωχναν / και μια θέση / σ΄ αυτούς που είχαν ανάγκη. / Έβλεπα τους ανθρώπους, δεν έβλεπα τις καρέκλες. / Όταν με αντιλήφθηκαν / τον μόνο όρθιο στην αίθουσα / μου έκαναν με νόημα, / «Περαστικά σας».

Η ευαισθησία του ποιητή είναι  στοιχείο  του φωτός. Ό,τι τιμά και αγκαλιάζει με τρυφερότητα τον αναγνώστη προσφέροντας  την ελπίδα της καρτερίας, της αποδοχής, της αγωνιστικότητας ενάντια στο αναπόφευκτο των ανθρώπινων, όπου σχεδόν θεοί ανακαλύπτουμε και αποκαλύπτουμε το αλλεπάλληλο του ορίζοντος μας.  Ποίημα σελ. 36, [Κι όσο κι αν είμαστε κλητοί από τον θάνατο / Είμαστε κλητοί και από τη ζωή / σαν η αθανασία να τραγουδάει /  ανάμεσα στις πορτοκαλιές με τους φαύνους / κι  από τις κόγχες των ματιών να λαμπυρίζουν / λιβάδια με κραταιές ελπίδες / και υγρές υποσχέσεις.]

Ζωγράφοι όπως ο Μιρό, ο Κλεε,  ο Πικάσο ,  ο Σαγκάλ και τόσοι άλλοι, έφτυσαν αίμα  για να φτάσουν ο καθένας με τον τρόπο του στην τελειότητα του αυθόρμητου  και του ονείρου, αν και κάθε χιλιοστό της γραφής τους είναι υπολογισμένο με απόλυτη ακρίβεια, δηλαδή ν’ αξιωθούν την αφαιρετική φόρμα  με την παιγνιώδη διαίσθηση  παιδιού. Τα παιδιά πλησιάζουν, με το νεαρό μάτι, με το άκτιστο, με την φυσικότητα  του αυθεντικού. Τα παιδιά υποστηρίζουν τα καλύτερα παραμύθια των ενήλικων. Τα παραμύθια είναι ποιήματα σε έκταση ή τα ποιήματα είναι πεμπτουσίες παραμυθιών. Απόσπασμα ποιήματος σελ.59 , « Να γεμίσουμε τις τσέπες μας με χαλίκια / γιατί ο δρόμος είναι στριφτός / θα χαθούμε. / Να γεμίσουμε τις τσέπες μας με ποιήματα».

Παιδικότητα και ωριμότητα. Αντιφάσεις  κατά την αντίθεση. Πουθενά δεν έχουμε απλά αθροίσματα, ούτε καν απλές αφαιρέσεις. Στον Μικιρδιτσιάν μάλλον ταιριάζει η διαίρεση όπου το πηλίκον αποκαλύπτει κεκρυμμένες συνάφειες. Ναι το παιγνιώδες της λογικής είναι που προτιμά ο ποιητής· αυτό. Υπάρχει και μια πρέζα ειρωνείας στη συνταγή αλλά  μισοκρύβεται πίσω από μια φυσική ευγένεια. Κάθε ποίημα διαθέτει και μια μισόκλειστη ματιά, ένα πετάρισμα βλέφαρου, κάτι σαν πονηρό μειδίαμα στα χείλη. Απόσπασμα ποιήματος σελ. 31, [Αν βρέξει θα φάμε ντομάτες, φασόλια, σταφύλια / θάρθουν οι γυναίκες και τα παιδιά / θα  μαζέψουμε ελιές με τραγούδια, μακάρι να βρέξει. / Αν όχι, η κάνη ετοιμάζεται για πόλεμο].

Ναι η ποίηση του Νίκου Μικιρδιτσιάν διαθέτει γραφή στην πλήρη ωριμότητα μιας εξευγενισμένης και εμπειροπόλεμης διαμαρτυρίας, όπου οι θρίαμβοι διαχωρίζονται ένας προς έναν για να κατανοηθούν αλλά η συντριβή παραμένει μία. Υπάρχει  και το πανίσχυρο της ελπίδας σαν παρηγορητική καρτερία κι  όχι η ανατρεπτικά ένταση του έφηβου, αιτιολογημένη μεν αλλά με εξαιρετικά αβέβαιο μέλλον όπως και κάθε δρεπανιφόρος  πρόταση  στην καθημερινότητα και στην ιστορία·  στην φουτούρα  ιδίως. Απόσπασμα ποιήματος σελ.60, [Ο άνεμος με σπρώχνει μακριά / δεν  δραπετεύω, / πήρα μαζί μου την ζωγραφιά της Αϊρίν, / ένα πράσινο φύλλο, και για τον Ισμαήλ / ένα ποδήλατο ψηλό, για όταν θα μεγαλώσει. / ένα σχέδιο του Βόλφαγκ  Μόναχο ΄40 /  κι ένα γράμμα του Αβραάμ, Άουσβιτς ΄42 / με ένα ποδήλατο ψηλό, / και ένα σκίτσο  του Αράμ, Σμύρνη 1922 / που δεν κάηκαν, για όταν θα μεγαλώσουν ].   

Αλλά και το υπερρεαλιστικό, μια αναγκαία πλέον παρηγορητική συνθήκη,  μας κλείνει το μάτι, καθώς ο χρόνος υποκύπτει ή συμπληρώνεται στο στραφτάλισμα των νερών. Και το πέλαγος είναι χώρος. Και ο άνεμος είναι χώρος εντός χώρου. Και εμείς ως σώματα είμαστε χώρος. Απόσπασμα ποιήματος σελ. 58,  [Εκεί στο Σούνιο / έμεινα όλη μέρα περιμένοντας να γυρίσει η θάλασσα στο καράβι μου / ν΄ αλλάξουν τα πανιά. / Και ναι ο καπετάνιος ξύπνησε / /έχουμε αργήσει / δεν βλέπεις την Σκόπελο, την Αστυπάλαια, την Σύμη; / Ξύπνα το πλήρωμα, όμως σιγά / μην ξυπνήσεις το πλήρωμα του χρόνου. / Πως θα είμαι χωρίς εμένα; / Πάμε].

Νίκος – Οχάνες Μικιρδιτσιάν

 

«…Αν αποσυρθούν τα όνειρα, μολύβι η νύχτα.»

Τα «Εκτυφλωτικά φώτα» είναι τίτλος ακριβής. Ποίηση χωρίς δισταγμούς,  δίχως ασάφειες, με γενναιοδωρία. Ποίηση που αναδίδει ωριμότητα σαν καλό κρασί από έναν παραγωγό που σέβεται την έννοια της σταθερότητας στην ποιότητα. Ό,τι οφείλει κάθε  άνθρωπος στον εαυτόν του  και κάθε πολίτης στο σύνολο . Προσκομίζει   στην τράπεζα της επιβίωσης  ό,τι διυλίζει η διαδικασία της επαλήθευσης.  Έχουμε  και πάλι μια  ποιητική συλλογή στην εξαιρετικά υπερευαίσθητη  θέση του ουραγού με καθήκον να προστατεύει, να κρατάει την πορεία εν ψυχραιμία και να απορροφά αισθήματα διάλυσης. Ουραγός με όπλο το αρχείο  καθήκοντος μιας ολόκληρης ζωής. Θα πονάμε πάντα λέει ο Μικιρδιτσιάν. Άλλα  όχι καθώς το καρφί μπήγεται στην παλάμη αλλά μετά, κατά την αναγκαία διαδικασία επούλωσης, όταν ολοκληρωθεί η κατανόηση του μαρτυρίου. Η αποδοχή δεν σε γλυτώνει από τους πόνους. Αλλά  μετατρέπει την οδύνη σε ωδίνες. Και τις ωδίνες σε τρυφερότητα. Αν η σύλληψη είναι τυχαία η γέννα είναι αποτέλεσμα καρτερίας και υπομονής. Δηλαδή η ποιητική του Μικιρδιτσιάν είναι γένους θηλυκού; Μα δεν τίθεται τέτοιο ερώτημα.  Διότι η ποίηση, ως καθολική αξία,  είναι γένους θηλυκού  Όταν βέβαια έχει καλλιεργηθεί και γιατί όχι, γονιμοποιηθεί,  η συνείδηση.

Σε τούτη τη συλλογή  το δεύτερο ισχυρό στοιχείο σύνθεσης είναι το απλό και καθημερινό λεξιλόγιο. Μας  μιλάει  όπως ακριβώς μπορούν να εκφραστούν με μια ματιά, με λίγες λέξεις γείτονες, φίλοι, εραστές, σύζυγοι, συνάδελφοι, σύντροφοι. Σε ελάχιστες λέξεις   χωράει ο κόσμος  όλος. Με μια ρυτίδα αποτέλεσμα μύριων στιγμών κάθε είδους κόπωσης.  Και απλότητα, στα όρια του ελλειπτικού. Συχνά ξετυλίγονται στροφές  σαν νευρικό και στιγμιαίο πέταγμα χελιδονιού. Συχνά ούτε ίχνος επίθετου να βαραίνει, να βυθίζει·  να προσγειώνει υποχρεωτικά. Απόσπασμα ποιήματος σελ. 68 , [Μην ανοίγεις την ομπρέλα / άσε την συζήτηση να συνεχιστεί /  πριν γίνουν οι σταγόνες λάσπη / έχουν τόσα να σου πουν. / Από νερό είμαστε άλλωστε]. 

Τελειώνω με αγαπητικά συναισθήματα και  με έναν, σχεδόν,   ουμανιστικό αφορισμό. Απόσπασμα ποιήματος  σελ. 30, [Η ερωτική πλευρά μου / έρμαιο των μύθων, των συμβάσεων της εποχής / και των συναισθημάτων μου. / Η αγάπη μου / αυτή είναι δουλειά δική μου, ολόδική μου].  

 17 Μαρτίου 2019