Προς ένα ιδεατό ευ ζην

Γράφει η Χρύσα Φάντη //

Γιώργος Βέης «Εκεί. Μαρτυρίες από το Βιετνάμ, την Ινδονησία, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Καμερούν, τη Γερμανία.» Εκδόσεις Κέδρος, 2020, σελ. 320.

Μετά από δεκατρία βιβλία ποίησης και οκτώ πεζογραφικά με έντονο το στοιχείο του εσωτερικού και εξωτερικού ταξιδιού (Ασία, Ασία (1999), Στην απαγορευμένη πόλη (2004), Μογγόλες (2005), Έρωτες τοπίων: Κίνα, Ινδονησία, Ιαπωνία, Ταϋλάνδη (2007), Από το Τόκυο στο Χαρτούμ (2009), Μανχάταν-Μπανγκόγκ (2011), Παντού (2015) και Ινδικοπλεύστης (2017), ο  Γιώργος Βέης επανέρχεται ανανεώνοντας τα ιδιότυπα  ταξιδιωτικά του ψηφιδωτά, με τις μοντερνιστικές και μεταμοντέρνες αποτυπώσεις   τους από ένα Εκεί που ενυπάρχει ταυτόχρονα στο  εντός  της σκέψης και της αναπνοής του.

Εκκινώντας από το αποκαλυπτικό ταξίδι του στο Βιετνάμ προχωρεί σε ενδιαφέρουσες ανακλήσεις  από παλαιότερα ή και νεώτερα ταξίδια στην Ινδονησία, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Καμερούν και τη Γερμανία, παραθέτοντας πληροφορίες για πραγματικά γεγονότα, καταστάσεις και πράγματα, που στη συνέχεια με τρόπο πρωτότυπο τροποποιεί,  μετασχηματίζει και αναδιατάσσει σε ποίηση, φιλοσοφικό στοχασμό και εσωτερική περιπλάνηση.

Όπλα του η ακαταπόνητη γλωσσική και φιλοσοφική τριβή και μια βαθιά  ενσυναίσθηση, αποτέλεσμα ενός εμμονικά δίκαιου και σοφά κυριαρχημένου  βλέμματος  εντός και εκτός του ορατού κόσμου. Μια καθαρή ενόραση κι ένας ιδιότυπος μυσταγωγικός λυρισμός, που επιλέγει αντί της στείρας και απρόσωπης περιγραφής,  την  άμεση και προσωπική εμπλοκή και διαμεσολάβηση.

Σκοπός του κι εδώ, όπως και στα προηγούμενα πονήματά του, να διεισδύσει στο βάθος των τόπων και των ανθρώπων που τον δεξιώνονται, να πάει πέρα από την επιπόλαιη πρώτη ματιά του τουρίστα και του περαστικού, και ει δυνατόν, να ριζώσει, να βλαστήσει μέσα τους∙ πρόθεση που μας κοινοποιεί μέσω της γραφής του απροκάλυπτα και επαναληπτικά, αλλά και εμμέσως με το εισαγωγικό μότο ─ απόσπασμα από το βιβλίο του Ντανί Λαφεριέρ, Το αίνιγμα του γυρισμού. «[…] δεν έχω πια την αίσθηση ότι είμαι συγγραφέας, αλλά ένα δέντρο στο δάσος του».

Βιετνάμ

Στο οδοιπορικό του στο Βιετνάμ, πρώτο  μέλημα είναι ο σεβασμός στη γλώσσα και η ενδελεχής ανίχνευση του βιετναμέζικου ηχοχρώματος, αυτός ο μικρός λεκτικός και στοματικός άθλος για μια ουσιαστικότερη προσέγγιση προσώπων και καταστάσεων, η μέριμνα για να μεταφερθεί ακέραιο το ειδικό βάρος του σημαινόμενου, η προγονική σήμανση.

Ανόι. Παραφθορά, άραγε, ενός αγγλοσαξωνικού «annoy» ή μήπως ενός γαλατικού «ennui»; Ha σημαίνει ποτάμι και Νοi σημαίνει εντός ─ παραπομπή στη σύμμαχο δύναμη των υδάτων, που βοήθησε τους κατοίκους στη μάχη κατά των Γάλλων, των Κινέζων και των Αμερικανών, τη δύναμη του νερού, που εδώ και αιώνες χαρίζει στους ντόπιους παλιρροϊκή ευζωία. Οι ποιητικές εικόνες και οι στοχαστικές αναπαραστάσεις από το άδειασμα και το ξαναγέμισμα του τοπίου, τη ζωτικότητα του πλήθους, την πλήρωση των κενών, την άμπωτη που έρχεται πάντα τη νύχτα σε μια κομψή μαθηματική εξίσωση σπάνιας συνέπειας, θα αντιπαρατεθούν τρυφερά και ταυτόχρονα  στωικά στην εν πολλοίς αμφιλεγόμενη πρόσφατη υλική ευμάρεια των κατοίκων, που κι αυτή φαίνεται να ανιχνεύεται σε αντίστιξη με το παρελθόν της άρχουσας πόλης τους, ένα παρελθόν που αποτυπώνεται στα λίγα διατηρητέα κτίρια από την περίοδο της γαλλικής επικυριαρχίας αλλά και τα κουτάκια σε ρυθμούς κουκλοθέατρου, που σφραγίζουν την οικιστική φυσιογνωμία της. Πρόδηλη και η αγωνία του σύγχρονου μέσου Βιετναμέζου και του χρεωμένου μισθωτού που βλέπει το τραπεζικό πρόβλημα της χώρας του να αμβλύνεται με την πάροδο του χρόνου.

Ινδονησία

Στην ενότητα που τιτλοφορείται Πέντε χρόνια στην Ινδονησία, ο Βέης αναφέρει τη συνάντησή του με τον καλλιτέχνη Νισιούρα Κιχασίρο και τη γνωριμία του με την τέχνη της καλλιγραφίας και της ανθοκομικής τεχνικής ─ επιτομή μιας συγκεκριμένης κοσμοαντίληψης του Καλού, και εισαγωγή στις προοπτικές των χρωματικών εναγκαλισμών, στη γεωμετρία της κατευναστικής, ιαματικής απλότητας και της οπτικής ορθότητας. Ο Κιχασίρο, όπως και ο Βέης στην δική του ποιητική τέχνη, προτάσσει τη στοχαστική σπουδή της Φύσης και τις λέξεις που δένονται με το άφατο του νοήματός της, εξηγώντας τα αίτια και τα αιτιατά της: « Η ζωή είναι ένα ταξίδι. Περπατάμε τη νύχτα. Το φως που ψάχνουμε, έστω μια ακτίνα φωτός, συνιστά ασφαλώς την ελπίδα[…]».

Από την Ινδία στο Βιετνάμ και στις τελετές επαναφοράς, στο «δεν υπάρχει τίποτε το φοβερό στο να μη ζεις» ενός βουδιστή ο Βέης αντιπαραθέτει τον μύστη του Ταό που βρίσκεται πιο κοντά στο πνεύμα του Επίκουρου και την αναζήτηση της μακροζωίας, ενώ και ο Κέμπο Γιούβο των Μπαλινέζων, με το κεφάλι-έμβλημα να συμβολίζει τη μέριμνα και τον αγώνα για την επιβίωση, φαίνεται ν’ αντιμάχεται το άγαλμα της Θεάς του Θανάτου και της Καταστροφής. Επισφράγισμα όλων: η εθιμικά κατοχυρωμένη Ημέρα της Σιωπής και οι εκδηλώσεις για την Άφεση των Αμαρτιών των Νεκρών όπου το πνεύμα διεκδικεί απροκάλυπτα την Αθανασία, αλλά και η πνευματική εξαΰλωση της ύλης σε διαρκές Εν, που έχει ήδη εντοπίσει ο συγγραφέας στις κεντρικές οδούς του Ανόι, με τα δώρα για τις ψυχές και όλα εκείνα τα υλικά αγαθά που οι νεκροί στερήθηκαν όσο ζούσαν, ή πολύ αγάπησαν και πλέον τους λείπουν.

Ιαπωνία

Με δυο διαφορετικά αποσπάσματα, του Χιτόμι Κανεχάρα (Η γλώσσα του φιδιού):«[…] μετά τα γεννητικά όργανα, η γλώσσα ήταν το μέρος του σώματος που πονούσε περισσότερο» και του Σαντιάγο Γκαμπόα (Νυχτερινές ικεσίες): «[…]Το Τόκιο είναι το μέλλον του Τόκιο», ο συγγραφέας του Εκεί μας μυεί στις σκοτεινές παραγράφους και τις στοιχειωμένες γειτονιές του Τόκυο, τους ερημωμένους δρόμους το μεταμεσονύχτιο και τις στοές των φαντασμάτων, επισημαίνοντας τη θεμελιώδη υπαρξιακή αντίφαση ενός συλλογικού και ατομικού δράματος, το οποίο, με τρόπο ανεξήγητο από τη λογική γίνεται ομοιπαθητικό ελιξίριο και ύλη στην εμπορευματική και οικονομική εκμετάλλευση, μέσω της φιλμικής αναπαράστασης εγκλημάτων και την προς πώληση διαστροφή του πόνου και της οδύνης σε καταστήματα ερωτισμού.

Διαβάζω το τοπίο από τη φόδρα του, και από ένα παρελθόν-παρόν, μας λέει ο συγγραφέας, και με αφορμή την πρόσφατη περίηγησή του σε μια χώρα κατά τα λοιπά εύρυθμη και σχολαστικά λειτουργική, διακρίνει στο φευγαλέο χαμόγελο της κοπέλας που τον υποδέχεται σε ένα πολυκατάστημα τον απόηχο των σεισμών και το τσουνάμι που ακολούθησε το πυρηνικό ατύχημα στις 11 Μαρτίου του 2011. Αντίθετη μόνο κατά τα φαινόμενα είναι και η αίσθηση που αποκομίζει από τους ταξιτζήδες, που συχνά θεωρούνται αυτόπτες ή αυτήκοι μάρτυρες φαντασμάτων, αποκυήματα ενός θλιβερού ιστορικού παρελθόντος και ενός τρομαγμένου φαντασιακού.

«Μαθητεία στην ιστορία των συγκρούσεων σημαίνει εμπέδωση στη διάρκεια της τραγωδίας» σημειώνει ο συγγραφέας του Εκεί, και ανακαλεί στη μνήμη του τα κληροδοτήματα των ερειπίων και τα τραύματα από τους βομβαρδισμούς που στιγμάτισαν το χρονικό διάστημα από την περίοδο Έντο ως τα τέλη του Δευτέρου Παγκόσμιου πόλεμου. Ως προς τα τελευταία, σε μια σύγκριση με τη δική μας Θεσσαλονίκη, γράφει χαρακτηριστικά: «Αν η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη των φαντασμάτων, όπως την έχει αποκαλέσει ο Μαρκ Μαζάουερ, τότε το Τόκιο είναι ο μείζων τύμβος σ’ ένα απέραντο κενοτάφιο».

Αποκαλύπτοντας τις κρυφές πτυχώσεις των ορατών που είναι από τη φύση τους πεπερασμένα και καταδικασμένα να καταστρέφονται από την έλλειψη ή την υπερβολή, ο Βέης επιλέγει την εσωτερική οδό του στοχασμού και αναστοχασμού, για να δώσει μορφή στο ένυλο χάος. Σε μιαν επίσκεψή του στο θρυλικό μουσείο της Γιαγιόι Κουσάμα, θα έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει το έργο της ιδιόρρυθμης ζωγράφου, γλύπτριας και συγγραφέως αλλά και την ίδια την βιολογικά υπερήλικη πλέον καλλιτέχνιδα ως φυσική παρουσία, μια γυναίκα, που ─όπως ο ίδιος καταθέτει─, με το ταλέντο και την όλη της πρακτική, με το να ζωγραφίζει καθημερινά και να παρεμβαίνει στη διεθνή σκηνή όποτε κρίνει αναγκαίο και καθ’ όλη την διάρκεια του βίου της, έχει ανακηρυχτεί σε κήρυκα της παγκόσμιας ειρήνης και έμβλημα της Ιαπωνίας. Θαυμασμός διόλου επιφανειακός, από έναν ποιητή που αν και πολύ μικρότερος εκείνης ηλικιακά έχει και ο ίδιος βραβευτεί στη Χώρα του, τόσο για την πολιτική στάση και την ευδόκιμη υπηρεσία του στο πόστο του διπλωμάτη όσο και για την αδιάλειπτη και σημαντική παρουσία του στα γράμματα.

Ο Σιντοϊσμός ως ημέτερη βακχική απόκλιση και συνομιλία στο πεδίο της σκέψης, το Μνημείο Μέτζι και το μαυσωλείο του Ζουϊχόντεν με τις δώδεκα παρθένες να ανακαλούν εικόνες από τις Καρυάτιδες καθώς και κάποιες σκέψεις του Σαντιάγο Γκαμπόα από το βιβλίο του με τίτλο Νυχτερινές ικεσίες, θα επιτείνουν αντιστικτικά την αίσθηση ενός Τόκιο εξωπραγματικού και φαντασμαγορικού αλλά και ενός πεδίου όπου η πραγματικότητα ως βαρομετρική ειρκτή, συναγωνίζεται εκείνη μιας λογοτεχνίας της δυστοπίας.

Γιώργος Βέης

Επτά χρόνια στην Κίνα

Η εμπειρία ενός ορθόδοξου Πάσχα στο Χονγκ Κονγκ, ως εισαγωγή στην κληρονομιά του Βυζαντίου για τους Κινέζους ορθόδοξους, θα δώσει την έμπνευση για μια νέα αναδρομική καταβύθιση στο πνεύμα του Οδυσσέα Ελύτη, με ένα Άξιον εστί [από στήθους] αφιερωμένο στην Ανθούλα Δανιήλ, άνοιξη 2001. Ακολουθεί η κατάθεση της επιστολής του Μάριου Μαρκίδη (20 Φεβρουαρίου 1993;) που καταλήγει στη θυμοσοφική φράση: «είμαστε λαός τοξικομανής», ενώ ανάλογα δείγματα μιας σπουδαίας και αγαπητικής αλληλογραφίας, που αποτελεί ταυτόχρονα έγκυρη πηγή για την Ιστορία της σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας, έχουν ήδη κατατεθεί και στις προηγούμενες ενότητες. Πρόκειται για μια πλειάδα απαντητικών επιστολών προς τον συγγραφέα από γνωστούς ποιητές και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών (Θανάσης. Θ. Νιάρχος-1979, Δ. Π. Παπαδίτσας-1980, Κική Δημουλά-1981, Γιάννης Βαρβέρης-1998, Γιώργος Μαρκόπουλος-1993, Κλείτος Κύρου-2002, κ.α). Αξίζει, όμως, να αναφέρουμε και τις αφιερώσεις που εκείνος ποιεί στο βιβλίο του (εκτός από εκείνη στην Δανιήλ) στις κ.κ. Άννα Κατσιγιάννη, Κατερίνα Κωστίου, Αθηνά Βογιατζόγλου, Κία Σακελλαρίδου και Χρήστο Αντωνίου, ενδεικτικές της φυσικής γενναιοδωρίας αλλά και της ποιητικής ανοιχτοσύνης του και μιας υγιούς και αγαστής λογοτεχνικής διάδρασης.

Κάτω από τη Σαχάρα

Το κείμενο για τους γκόλτζηδες του Καμερούν συνοδεύει το γράμμα του Φώτη Τερζάκη για το δικό του ταξίδι στο Κέρας της Αφρικής, και ακολουθούν οι έγχρωμες φωτογραφίες της Ελένης Παπανδρέου, της Ελένης Γαλάνη και της Ιωάννας Ταχμιντζή, με τις ιδιαίτερες λεζάντες του συγγραφέα λειτουργούν ως άλλες γέφυρες επικοινωνίας με το υπερβολικό και το Άλλο, απελευθερώνοντας τη συγκίνηση και τον εγκλωβισμένο στα σχετικά στιγμιότυπα χρόνο. Συγκλονιστική, σκληρά ρεαλιστική και ταυτόχρονα δυστοπικά σουρεαλιστική και η τελευταία φωτό της Ιωάννας Ταχμιντζή, με τα συντρίμμια ενός αμερικάνικου αεροπλάνου από τον πόλεμο του Βιετνάμ εκτεθειμένα στο εκεί υπαίθριο μουσείο της Νίκης.

Ανάστροφη πορεία: Γερμανία

Σε μιαν ατμόσφαιρα όχι και τόσο ειδυλλιακή, στο δρόμο του για το Βούπερταλ και το Βερολίνο, και μες στους υδρατμούς ενός βεστφαλικού λυκόφωτος, προβάλλει η εργατούπολη της Βόρειας Ρηνανίας, με την ανάμνηση από το αποτύπωμα του Δημήτρη Νόλλα, σε συνομιλία αλλά και αντίστιξη με τους σύγχρονους μετανάστες και τα ανερμάτιστα βήματα κάποιων ναρκομανών. Θα ακολουθήσουν λίγες ώρες στο μεσαιωνικό Μίνστερ, με τα φαντάσματα του παρελθόντος.

Προμετωπίδα στη συγκεκριμένη ενότητα αποτελεί το χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον Καιρό του Κορνήλιου Καστοριάδη ─ αναφορά στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό και την ικανότητα εκείνων που τον δημιουργούν, όχι μόνο να τον προάγουν και να τον αποδέχονται, αλλά και να τον αμφισβητούν όταν στο όνομά του διαπράττονται αθλιότητες.

Επωδός: η εγκωμιαστική προς τον ποιητή επιστολή του Μιχάλη Μερακλή με ημερομηνία 27.6.2015, και το απόφθεγμα του Πλάτωνα «για τα καλύτερα που δεν γράφονται αλλά παραμένουν κομμάτια του εαυτού μας».

Στο Εκεί, ο ποιητής και ταξιδευτής Βέης, αναδεικνύοντας εκείνα που κρύβονται κάτω από το ευμετάβλητο και ψευδαισθητικό προφανές, σκιαγραφεί με πνεύμα ευρύ και νηφάλιο τη δική του δημιουργική αποτύπωση των τυραννικών τοπίων ψυχής, προϊόν προοδευτικής ενσυναίσθησης και προσωπικής τριβής, είδωλο αυτοπροστασίας και αποτέλεσμα ασφαλούς επινόησης κατά το εικός και το αναγκαίον. Η συγγραφική κοσμοθεωρία του, μορφικά και θεματικά εναρμονισμένη με ένα συνεχώς διαστελλόμενο εικονοποιητικό και νοηματικό σύμπαν, απορρίπτει ή ευφυώς παρακάμπτει τη συμβατική αναπαραγωγή γεγονότων και πληροφοριών και τον τετριμμένο ρεαλισμό περιγραφών και αναπαραστάσεων, σκηνοθετώντας τη δική της ενορατική τοπιογραφία και χαλυβδώνοντας τους δικούς της αρμούς συνείδησης.     

Το εξώφυλλο κοσμεί ο σχετικός με το θέμα πίνακας της καλής ζωγράφου και αγαπημένης συντρόφου του Κλάρας Πεκ Βέη, ενώ σε κάποιες από τις επιστολές, εν είδη προμετωπίδας, επαναλαμβάνεται το 1639, A Letter is a joy of Earth ─ it is denied the Gods─, της Έμιλι Ντίκινσον, γραμμένο περί το 1885.