Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η οντολογική φιλοσοφία του Μάρτιν Χάϊντεγκερ
16/09/2020, 1:41 πμ

Η οντολογική φιλοσοφία του Μάρτιν Χάϊντεγκερ

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Μάρτιν Χάϊντεγκερ: «Εισαγωγή στη μεταφυσική», μτφρ. Χρήστου Μαλεβίτση, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2010

 

«Γιατί να υπάρχουν τα όντα και όχι το τίποτε;». Με αυτό το ερώτημα ο Γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάϊντεγκερ (1889-1976) ξεκινά και συνεχίζει σε ολόκληρο το έργο του «Εισαγωγή στη μεταφυσική». Από την αρχή γίνεται φανερό ότι η σκέψη του στρέφεται γύρω από το όν και όχι γύρω από την ύπαρξη κι αυτή είναι η βασική διαφορά της οντολογίας του Χάϊντεγκερ από την φιλοσοφία του υπαρξισμού. Βέβαια, η κατανόηση της φιλοσοφίας του προϋποθέτει την γνώση του Νίτσε, του Κίκεγκωρ, του Χέγκελ, του Κάντ, του Πλάτωνα και των προσωκρατικών φιλοσόφων, Ηράκλειτου και Παρμενίδη.

Αναμφίβολα το ερώτημα τι είναι όν τέθηκε πρώτα από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, οι οποίοι ερεύνησαν τις έννοιες του «Είναι», δηλαδή «εστί» (Παρμενίδης) και του «γίγνεσθαι» (Ηράκλειτος). Ο Χάϊντεγκερ τροποποίησε το ερώτημα κι αντί για το «Είναι» (Sein στη φιλοσοφία του φιλόσοφου) αναζήτησε «το να είναι» (όπως στα αγγλικά to be κι όχι Βeing). Ο άλλος σημαντικός όρος που εισάγει είναι το Da-sein, δηλαδή «Παρείναι ή Παρειμί» για τη λέξη «άνθρωπος», όπου το Da  σημαίνει «εδώ» ή «εκεί». Άρα το ερώτημα είναι «ποιός είναι ο άνθρωπος» κι όχι «τι είναι ο άνθρωπος». Η απάντηση στο ερώτημα υποβοηθείται από τη δημιουργία a priori υπαρξιακών κατηγοριών, οι οποίες παίρνουν τη θέση των παλιών αντικειμενικών κατηγοριών της παλιάς καντιανής οντολογίας.

Πρώτη υπαρξιακή κατηγορία η «εγκοσμιότητα», «εν τω κόσμο υπάρχειν», δηλαδή ανθρώπινη ύπαρξη και κόσμος συνυπάρχουν ενωμένα. Ακολουθεί η «μέριμνα», η επαφή με τα όντα (κοσμομέριμνα) και με τον άλλο άνθρωπο (ανθρωπομέριμνα). Η «μέριμνα» είναι χρονικότητα με τρία συστατικά: εγκατάλειψη, έκ-σταση και παροντικότητα. Η εγκατάλειψη αναφέρεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος βρέθηκε στον κόσμο, δεν το επέλεξε «κυριολεκτικά βρέθηκε ριγμένος και εγκαταλελειμμένος». Η έκ-σταση είναι η έξοδος του ανθρώπου προς τον κόσμο, πηγαίνοντας συνεχώς μπροστά από τον εαυτό του. Εδώ πρέπει να υπενθυμιστεί ότι στην μεταφυσική η ουσία προηγείται της ύπαρξης, ενώ στον υπαρξισμό η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Η παροντικότητα δηλώνει την ύπαρξη μαζί με άλλους, διότι η ύπαρξη πρώτα γνωρίζει τους άλλους (το συ) και μετά τον εαυτό της (εγώ). Εδώ εισέρχεται η έννοια της αγωνίας (δάνειο από τον Κίκεγκωρ), καθώς θα αποκαλυφθεί στην ύπαρξη το μηδέν ως θεμέλιό της, άρα «η ύπαρξη θα αντιληφθεί ότι το υπάρχειν είναι υπάρχειν προς θάνατον».

Όλα τα παραπάνω είναι η υπαρξιακή αναλυτική του μνημειώδους βιβλίου «Είναι και Χρόνος», όπου επιχειρείται η προσέγγιση του όντος μέσω της ύπαρξης (από τον άνθρωπο στο Είναι). Ο Χάϊντεγκερ, όμως, το 1962 έκανε μια στροφή 180 μοιρών στη σκέψη του και με το νέο του έργο «Χρόνος και Είναι» πηγαίνει από το Είναι προς τον άνθρωπο. Εδώ ο Γερμανός φιλόσοφος πλησιάζει τον Παρμενίδη και το «Εreignis» («Το αυτό») παίρνει τη θέση του Sein, διότι το «Είναι» είναι το όν. Έτσι, ενώ η κλασική μεταφυσική θεωρεί ως αλήθεια την συμφωνία διανοίας και πράγματος, ο Χάϊντεγκερ θεωρεί την αλήθεια ως γεγονός απο-κάλυψης. Χρησιμοποιεί επίσης το σκέπτεσθαι, το οποίο δημιουργεί την παράσταση, αποτελώντας τον δεσμό του ανθρώπου με το όν.

 

Μάρτιν Χάϊντεγκερ

 

Στη χαϊντεγκεριανή σκέψη ο «Λόγος» του Ηράκλειτου, που στη χριστιανική διδασκαλία ταυτίζεται με τον Χριστό, ταυτίζεται με το «Είναι». Ακόμα, το «γίγνεσθαι» του Ηράκλειτου αποτελεί το «φαίνεσθαι» του «Είναι». Με άλλα λόγια, επιστρέφει στη θεωρία του μονισμού του Παρμενίδη, καταλήγοντας στη χρήση της ποιητικής γλώσσας του Χαίλντεριν (ποιητική ήταν και η γραφή του Παρμενίδη). Με βάση τα παραπάνω ο άνθρωπος για να ανεβάσει την ύπαρξή του στη φωτεινότητα του «Είναι» πρέπει με τη βοήθεια της φιλοσοφίας να «φέρει το Είναι σε στάση, να το υποστηρίξει και να το αποσπάσει από το φαίνεσθαι, καθώς και να το αποσπάσει από την άβυσσο του μη-Είναι». Αυτό απαντά στο προκαταρτικό οντολογικό ερώτημα «τι εστί το Είναι».

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η δυσνόητη φιλοσοφία του Χάϊντεγκερ αποτελεί την κατάληξη και εξέλιξη της κλασικής μεταφυσικής φιλοσοφίας, η οποία στοχεύει στην ανάλυση του όντος. Θέτει ερωτήματα και ψάχνει τις απαντήσεις στην προσωκρατική φιλοσοφία, χρησιμοποιώντας όμως και τις πλατωνικές θεωρίες των ιδεών, εξελίσσοντας την καντιανή σκέψη και διαφωνώντας με την χεγκελιανή θεωρία του διαλεκτικού ιδεαλισμού.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top