Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η λογοτεχνία ως συνοδοιπόρος στην επιστήμη της γενετικής
08/03/2022, 11:51 μμ

Η λογοτεχνία ως συνοδοιπόρος στην επιστήμη της γενετικής

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

 

 

 

 

Ιμμανουέλ Μιφσούντ, «Εις το όνομα του πατρός (και του υιού)». Μετάφραση: Στέργια Κάβαλου. Εκδόσεις Βακχικόν. Αθήνα, 2022

 

«… Στην ηλικία των δεκαεννιά σου έδωσαν ένα τουφέκι με μια ξιφολόγχη και σε έντυσαν με στολή και σε πήγαν στο Σεντ Άντριους για να μάθεις να πυροβολείς και κάπως κατάφερες να βάλεις στα χέρια σου ένα μικρό, σκούρο καφέ σημειωματάριο και ένα στυλό. Ήθελες να γράψεις την ιστορία σου ώστε μια μέρα ο γιός σου να γράψει την ιστορία της ιστορίας σου…». Μετά την κηδεία, ένας θλιμμένος γιος αρχίζει να διαβάζει το ημερολόγιο που είχε κρατήσει ο νεκρός πατέρας του κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Καθώς γυρίζει την κάθε σελίδα, αναζητώντας ένα ίχνος του ανθρώπου που θυμάται, ξεδιπλώνεται το πορτραίτο ενός ατόμου,  μια φιγούρα που γίνεται ταυτόχρονα παράξενη και οικεία μέσα από τις χειρόγραφες παρατηρήσεις, τους πόθους, τις βαθύτερες επιθυμίες  και τις εξομολογήσεις. Ο Ιμμανουέλ Μιφσούντ (Immanuel Mifsud) αφηγείται μια συγκινητική ιστορία για τον πόνο, τον πόλεμο και τα πράγματα που μας συνδέουν μαζί του. Καθώς ο αφηγητής εξερευνά το ημερολόγιο και τις δικές του αναμνήσεις, αρχίζει να αναγνωρίζει περισσότερο τον άνθρωπο πίσω από τις λέξεις, τον πατέρα του οποίου ο θάνατος θα μπορούσε να απελευθερώσει την αληθινή πραγματικότητα και ακριβέστερη ταυτότητα  της ζωής του.

Η λογοτεχνία δεν υπάρχει απλώς για να μας ευχαριστεί, δήλωνε προ δεκαετίας ο Μιφσούντ,  «…υπάρχει για να μας κάνει να νιώθουμε άβολα, να μας κάνει να σκεφτόμαστε», δίνοντας παράλληλα το στίγμα του και το ρόλο γενικότερα του συγγραφέα στη σημερινή κοινωνία. Επεκτείνει τη δήλωσή του σε όλες τις μορφές τέχνης και πιστεύει ότι οι συμπολίτες του στη Μάλτα είναι ακόμα στέρεα προσκολλημένοι με την ιδέα ότι η τέχνη υφίσταται μόνο για να ευχαριστεί. Τα κείμενα του Μιφσούντ εισχωρούν βαθιά στον ανθρώπινο ψυχισμό και εξερευνούν τις πιο σκοτεινές γωνιές του και στο παρόν βιβλίο, ετούτη τη μικρή νουβέλα, προτιμάει να εμβαθύνει στις δικές του σκέψεις. Το Fl-Isem tal-Missier (u tal-Iben) είναι αυτοβιογραφικό, μας διαβεβαιώνει. Ο τίτλος ‘Εις το όνομα του Πατρός  (και του Υιού)’  δεν είναι απλώς ένα ποιητικό σχήμα λόγου. Ο ίδιος αισθάνεται ότι αποκλίνει σημαντικά  από όλα όσα έχει γράψει στο παρελθόν. Αν και φαινομενικά πρόκειται για μια σειρά απομνημονευμάτων ταξινομημένη στο χρόνο και που αφορούν  τον πατέρα του, το βιβλίο προχωράει λίγο παραπέρα. Σε διάφορα στάδια του κειμένου παρατηρούμε τη δημιουργία μιας  ονειρικής ατμόσφαιρας, όπου η πεζογραφία και η ποίηση συνυπάρχουν, όπως βέβαια και οι μνήμες, η αναπόληση, οι σκέψεις   και  ο στοχασμός. Ένα από τα βασικά θέματα  που έρχονται στο προσκήνιο επανειλημμένα είναι αυτό της αρρενωπότητας. Ξεδιπλώνει μερικές από τις αντιφάσεις που είχε να αντιμετωπίσει μεγαλώνοντας, όπως τη μεγάλη ηλικιακή διαφορά ανάμεσα σε αυτόν και τον πατέρα του και την αναντιστοιχία ανάμεσα στη στιβαρή και εύρωστη  εμφάνισή του  και την ευαισθησία της φύσης του.

Οι ρόλοι των δύο φύλων δεν είναι οι μοναδικές ανησυχίες του συγγραφέα. Στο βιβλίο θίγει επίσης την πολιτική σκηνή της μετα-αποικιακής Μάλτας. Όσο ήταν παιδί  ο πατέρας του τον προστάτευε από την ανάμιξη στα ζητήματα της  πολιτικής, επειδή θεωρούσε την πολιτική ως αποκλειστικό  θέμα  των ενηλίκων, με αποτέλεσμα να χρειασθεί κάποιο χρόνο για να κατανοήσει κάποιες κρίσιμες και ουσιώδεις  λεπτομέρειες. Άλλωστε πολλά πεζογραφήματα της εποχής απέφευγαν να αναμείξουν την πολιτική στη γραφή, με λίγες αλλά αξιοσημείωτες εξαιρέσεις. Η νουβέλα όμως ετούτη, δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο  τη σχέση του συγγραφέα με τον πατέρα του, αλλά και με τον γιο του, παράλληλα. Πράγματι, ο Μιφσούντ επισημαίνει δύο βασικά γεγονότα που τον ενέπνευσαν να γράψει αυτό το βιβλίο. Το πρώτο ήταν η ανακάλυψη των ημερολογιακών καταγραφών του πατέρα του κατά τη διάρκεια του τελευταίου μεγάλου πολέμου και το άλλο  ήταν ακριβώς η γέννηση του δικού του γιου. Άλλωστε όπως διατείνεται και αυτός, μεταξύ πολλών άλλων, όταν  γίνεσαι πατέρας, αντιμετωπίζεις πολλά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της δικής σου σχέσης με τον πατέρα σου. Για την ιστορία να σημειώσουμε πως το 2006, ο συγγραφέας είχε τη γέννηση του γιου του, αλλά λίγους μήνες αργότερα, μέσα στο 2007, πέθανε ο πατέρας του. Αυτά τα δύο βαρυσήμαντα γεγονότα, τα οποία έζησε σε σύντομο χρονικό διάστημα ως πατέρας και ως γιος, οδήγησαν τον Ιμμανουέλ Μιφσούντ να γράψει το συγκεκριμένο μικρό βιβλίο ‘Fl-Isem tal-Missier’ το οποίο αργότερα μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Φυσικά η άλλη κρίσιμη πηγή έμπνευσης η οποία λειτούργησε ως δραστικός καταλύτης για τον συγγραφέα ήταν η ανακάλυψη του πολεμικού ημερολογίου που άρχισε να γράφει ο πατέρας του όταν κατατάχθηκε στο Σύνταγμα του Βασιλιά της Μάλτας, το 1939. Μέσα στο κείμενο περιλαμβάνονται και κάποια σύντομα αποσπάσματα από το ημερολόγιο αυτό, καθώς  και η εικόνα του πατέρα του  ως στρατιώτη, τόσο με την κυριολεκτική όσο και με τη μεταφορική έννοια, ίσως  ένα από τα βασικά θέματα αυτής της νουβέλας.

 

Ιμμανουέλ Μιφσούν

 

Ο Ιμμανουέλ Μιφσούντ είναι περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας διηγημάτων που σπάνε τα καθιερωμένα ταμπού της μαλτέζικης κοινωνίας.  Το Fl-Isem tal-Missier (u tal-Iben), για το οποίο  κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2011, δεν είναι να σημειώσουμε  το  αντιπροσωπευτικότερο του συγγραφέα. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι ένα αρκετά ασυνήθιστο είδος  στα λογοτεχνικά πλαίσια πάντοτε της μικρής Μάλτας, στοχασμός πάνω στην πατρότητα, τελικά  ένα  προσωπικό έργο, μείγμα δοκιμίου, αυτοβιογραφίας και πιθανώς κάποιου μέρους  μυθοπλασίας, που αποδίδεται με μια άκρως ποιητική πρόζα. Είναι ενδεικτικό ότι στην εισαγωγή του, ο Ιμμανουέλ Μιφσούντ  εκφράζει την ανησυχία του, μέσω μιας αναφοράς στον Ρολάν Μπερτ (Roland Barthes), ότι αυτό το βιβλίο, που ολοκληρώθηκε ως υπόσχεση, μπορεί να μη μιλάει στους αναγνώστες του, με τον ίδιο τρόπο που μιλάει  στον ίδιο. Αναφέρεται με ευστοχία στο βιβλίο ‘Ο φωτεινός θάλαμος-Δοκίμιο για τη φωτογραφία’ όπου ο συγγραφέας του όσο κοιτούσε εκείνες τις φωτογραφίες της μάνας του, «… τόσο συνειδητοποιούσε ότι αν έπρεπε ποτέ να τις δείξει σε άλλους, αυτές οι φωτογραφίες πιθανότατα να ‘μη μιλούσαν’…». Επιπρόσθετα στο κείμενο, κάνει μια μεγάλη σχετικά αναφορά στο βιβλίο ‘Άντρες του πολέμου: Αρρενωπότητα και Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος στη Βρεττανία’, {Men of War: Masculinity and the First World War in Britain (Genders and Sexualities in History)}  της Τζέσικα Μέιγιερ (Jessica Meyer). Εκεί, η συγγραφέας αναφέρει την απόπειρα κάποιων στρατιωτών να καταγράψουν τις εμπειρίες τους και οι οποίες φυσικά διέφεραν από όλες εκείνες που έστελναν στα σπίτια τους, προφανώς λόγω της αυστηρής λογοκρισίας στην εξερχόμενη αλληλογραφία, όπως είναι άλλωστε ευρύτερα γνωστό και καλά τεκμηριωμένο, αφού κάποιες λεπτομέρειες των επιστολών θα   μπορούσαν να φανούν πιθανώς χρήσιμες στον εχθρό, όπως για παράδειγμα ποιες μονάδες βρίσκονταν σε ένα συγκεκριμένο μέρος, την συγκεκριμένη στιγμή, κοκ. Τα ημερολόγια εκείνα ήταν ακόμη πιο αποκαλυπτικά από τις επιστολές των ανδρών που περνούσαν τη διαδικασία του πολέμου γιατί όχι μόνο κατέγραφαν τις εμπειρίες τους αλλά προσπαθούσαν να προσδιορίσουν την αντίδρασή τους σε αυτόν και την ταυτότητά τους ως στρατιώτες. Τελειώνοντας την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, κρατάμε την άποψη του Ιμμανουέλ Μιφσούντ, όταν έλεγε πως ο πατέρας του έγραφε την ιστορία του, ώστε κάποια μέρα ο γιός του να γράψει  την ιστορία του πατέρα του, ως μια εύστοχη και ικανοποιητική περίληψη του περιεχομένου αυτού του βιβλίου. Παιδικές αναμνήσεις, συγκρούσεις, εξομολογήσεις, μνησικακίες, θαυμασμός και ακόμα σκοτεινές σκέψεις μερικές φορές. Πάθος, λατρεία, εξιδανίκευση, αλλά και απογοήτευση και περιφρόνηση, συνάμα,  μαζί με ευσπλαχνία και απώλεια.

Ο Immanuel Mifsud γεννήθηκε στη Μάλτα το 1967, το νεότερο παιδί  μιας οικογένειας οκτώ παιδιών της εργατικής τάξης. Διδάσκει μαλτέζικη λογοτεχνία και θεωρία της λογοτεχνίας  στο Πανεπιστήμιο της Μάλτας. Έχει κερδίσει για το έργο του αρκετά βραβεία, εθνικά και διεθνή, με σπουδαιότερο  το Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2011).

 

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top