Η προετοιμασία του ταξιδιού του Edward Lane στην Αίγυπτο

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Ένα απόγευμα του Σεπτεμβρίου του 1825, ένας νεαρός άγγλος έφτασε στο ανατολικό λιμάνι της Αλεξάνδρειας. ’Όπως προσεγγίζαμε την ακτή’, έγραφε, ‘αισθάνθηκα σαν τον γαμπρό της Ανατολής, που ξεσκεπάζει τον πέπλο της νύφης για να δει για πρώτη φορά τα χαρακτηριστικά της, που θα μπορούσαν να είναι γοητευτικά, απογοητευτικά, ή αποκρουστικά. Δεν είχα σκοπό να επισκεφτώ την Αίγυπτο σαν απλός ταξιδιώτης που θα δει τις πυραμίδες, τους ναούς και τα σπήλαια και αφού ικανοποιήσω την περιέργειά μου να την εγκαταλείψω για αλλού. Ήμουνα έτοιμος να μπω ανάμεσα στους ξένους, να υιοθετήσω τη γλώσσα τους, τα έθιμά τους και τα ρούχα τους’.

Ο Edward William Lane (1801– 1876) δεν είχε βεβαίως λόγους να ανησυχεί. Θα γινόταν σίγουρα κάποια μέρα, ίσως και να το υποψιαζόταν, ο πιο διάσημος μελετητής της Μέσης Ανατολής στη Μεγάλη Βρεττανία. Θα γράψει μια συναρπαστική μελέτη της αιγυπτιακής κοινωνίας, ένα βιβλίο καθοριστικό και τόσο ελκυστικό στο αναγνωστικό κοινό που ποτέ δεν σταμάτησε να εκδίδεται. Το μεγάλο Αραβο-αγγλικό λεξικό του θα γίνει ένα βασικό και αναντικατάστατο έργο αναφοράς και η μετάφραση των ‘Arabian Nights’, θα δώσει απόλαυση και γενικές κατευθύνσεις σε πάμπολλες γενιές αναγνωστών. Το όνομα του Lane θα γινόταν γνωστό σε όλο τον κόσμο της Μέσης Ανατολής και θα έχαιρε εκτίμησης όχι μόνο από δυτικούς, αλλά και από άραβες μελετητές.

Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, ο Lane εργαζόταν ως μαθητευόμενος ενός χαράκτη στο Λονδίνο. Ήταν μια αρκετά φυσική επιλογή σταδιοδρομίας, γιατί οι Lanes ήταν γενικώς καλλιτεχνική οικογένεια. Ο μεγάλος ζωγράφος Thomas Gainsborough ήταν θείος του, και ένας από τους μεγαλύτερους αδελφούς του ο Richard J. Lane, έγινε μεγάλος καλλιτέχνης. Ο νεαρός όμως Lane, δεν είχε σκοπό να γίνει χαράκτης! Η εκ νέου ανακάλυψη της αρχαίας Αιγύπτου στον απόηχο της αιγυπτιακής εκστρατείας του Ναπολέοντα είχε δημιουργήσει μεγάλη λαϊκή αίσθηση στη Μεγάλη Βρεττανία και φυσικά δεν άφησαν τον νεαρό χαράκτη ανεπηρέαστο. Όπως ο ίδιος έγραψε αργότερα:

‘… Η προσήλωση στη μελέτη της ανατολίτικης λογοτεχνίας και η ιδιαίτερη επιθυμία μου να καταστήσω τον εαυτό μου εξοικειωμένο με τη γλώσσα των Αράβων, με τα ήθη και έθιμά τους, μου έδωσε το έναυσμα να επισκεφθώ την Αίγυπτο. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτά τα κίνητρά μου. Είχα από πολύ καιρό εκδηλώσει την επιθυμία να δω τις αρχαιότητες της χώρας αυτής, και ότι υπήρχε μια πιθανότητα να δημοσιεύσω τις παρατηρήσεις μου αφού πρώτα κάνω μια σειρά από σκίτσα από τα πιο αξιόλογα αντικείμενα που θα δω, γιατί έχω την πεποίθηση ότι ένα σχέδιο, σε πολλές περιπτώσεις, αξίζει όσο πολλές σελίδες περιγραφής’ (… A drawing in many cases, is worth many pages of description…).

Έτσι, για αρκετά χρόνια, ο Lane αφιέρωνε κάθε λεπτό στη μελέτη διαφόρων κειμένων που αφορούσαν την αρχαία και σύγχρονη, τότε, Αίγυπτο, καθώς και στην εκμάθηση, όπως ήταν φυσικό, της αραβικής γλώσσας. Κάποιοι οικογενειακοί φίλοι κατόρθωσαν με προσωπικό αγώνα, να βρουν και να προσφέρουν οικονομική βοήθεια στον Lane για να πραγματοποιήσει το όνειρό του και να ταξιδέψει στην Αίγυπτο. Έτσι ο Lane έφθασε στην Αλεξάνδρεια ένα απόγευμα του Σεπτέμβρη του 1825, αλλά ανησυχούσε όμως, χωρίς να το δείχνει, καθώς ετοιμαζόταν να πατήσει το πόδι του στην ακτή:

‘Τι θα έκανα άραγε αν μετά από όλα αυτά και τις προετοιμασίες, δεν μου άρεσε η Αίγυπτος?’

Αυτές οι αρχικές ανησυχίες όμως εξαφανίστηκαν αμέσως μετά την άφιξή του!

Η Αίγυπτος κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, αν και ήταν ονομαστικά επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν υπό τον έλεγχο του πασά, Μοχάμεντ Αλί, ο οποίος κυβερνούσε σχεδόν ως κυρίαρχος μονάρχης. Δημιούργησε συνθήκες πρωτόγνωρης τάξης και ασφάλειας στη χώρα του, που επέτρεπαν στους ξένους επισκέπτες της Αιγύπτου να ταξιδεύουν όπου και όποτε ήθελαν για να δουν τα αξιοθέατα και όλα αυτά φυσικά με απόλυτη ασφάλεια. Το Κάιρο την εποχή εκείνη ήταν μια πόλη διακοσίων πενήντα χιλιάδων κατοίκων, ακόμα τελείως μεσαιωνική στην εμφάνιση, όπως ήταν για εκατοντάδες χρόνια. Ο Lane δοκίμαζε μεγάλη χαρά περπατώντας μέσα από τα στενά, πολύπλοκα δρομάκια του, παρατηρώντας το λαό, θαυμάζοντας τα άφθονα δείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, και περνώντας την ώρα του στα καταστήματα και στα καφενεία. Βρήκε ένα σπίτι στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης, μακριά από εκεί που κατοικούσαν οι Ευρωπαίοι, οι Φράγκοι όπως τους έλεγαν, ήταν ντυμένος με αιγυπτιακά ρούχα όταν ήταν στην Αίγυπτο και ακολουθούσε γενικά τους αιγυπτιακούς τρόπους συμπεριφοράς. Μέσα σε ένα χρόνο από την παραμονή του εκεί, τα αραβικά του ήταν άπταιστα! Υιοθέτησε μάλιστα ένα όνομα, μια προσωπικότητα ανατολίτικη και έγινε γνωστός ως Mansur Effendi, ένα όνομα χαραγμένο με σφραγίδα στο δακτυλίδι που φορούσε στο μικρό δάκτυλο του δεξιού χεριού του μέχρι το τέλος της ζωής του.

Έγραφε για αυτό το θέμα: ‘Έχω σχέσεις σχεδόν αποκλειστικά με μουσουλμάνους, από διάφορες τάξεις στην κοινωνία, ζω όπως ζουν. Αυτό με βοηθάει για τον καλύτερο τρόπο επικοινωνίας μου με τον κόσμο, τη στενότερη παρατήρηση της αιγυπτιακής κοινωνίας και της γλώσσας’.

Η Αιγύπτια Leila Ahmed έγραψε για την εποχή εκείνη, ‘Ο Lane αγάπησε την Αίγυπτο, ανεπιφύλακτα αγάπησε σχεδόν τα πάντα που αφορούσαν αυτή τη χώρα. Από την πρώτη στιγμή που ήρθε στη χώρα, όλη του η ζωή και το έργο του ήταν μια πράξη αφοσίωσης και υπηρεσίας σε αυτή τη χώρα και τον πολιτισμό που τόσο πολύ αγαπούσε και που ένιωθε, σχεδόν από την αρχή περισσότερο σαν σπίτι του, παρά όταν βρισκόταν στην ιδιαίτερη πατρίδα του’. Παρά το γεγονός ότι ο Lane πράγματι είχε συνδεθεί σχεδόν με μουσουλμάνους Αιγύπτιους, ήταν επίσης μέρος ενός μικρού κύκλου νεαρών Ευρωπαίων Αιγυπτιολόγων και οριενταλιστών που βρίσκονταν στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1820 και οι οποίοι βοηθούσαν ο ένας τον άλλον στον τομέα της έρευνας που έκαναν.

Ο κύκλος αυτός περιλάμβανε ανθρώπους όπως ο Sir Gardner Wilkinson, ο ιδρυτής της Αιγυπτιολογίας στη Βρεττανία, ο Robert Hay, ο Joseph Bonomi, ο James Burton, ο Frederick Catherwood και ο μελλοντικός Δούκας του Northumberland. Όλων το έργο έχει μεγάλη σημασία για μελετητές πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων. Όπως ο Lane, έτσι και αυτοί υιοθέτησαν τον ανατολικό τρόπο ζωής και νέες ταυτότητες στην Αίγυπτο! Ο Wilkinson, για παράδειγμα, ήταν γνωστός ως Ισμαήλ και ο Bonomi πήρε το όνομα Αμπού Νόμ. Όλοι τους φορούσαν αιγυπτιακά ρούχα. Ο Lane γράφει στη συνέχεια για την εποχή που δούλευε σε έναν τάφο στις Πυραμίδες στη Γκίζα:

‘Ποτέ δεν πέρασα άλλοτε στη ζωή μου τέτοιες ευτυχισμένες στιγμές’. Με κάποια γνώση των ιερογλυφικών που είχαν πρόσφατα αποκρυπτογραφηθεί, ήταν σε θέση να εντοπίσει πολλά αρχαία μνημεία με πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια από ότι πριν. Οι σημειώσεις και τα σχέδιά του για τους τόπους και τα διάφορα αντικείμενα που υπέστησαν ζημίες ή καταστράφηκαν κατά τα επόμενα έτη, έχουν μόνιμη και μεγάλη αξία για τους Αιγυπτιολόγους. Το βιβλίο του ‘Description of Egypt’ καθιέρωσε τον Lane σαν ένα πρωτοπόρο Αιγυπτιολόγο και διακεκριμένο οριενταλιστή!

Κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Αίγυπτο, ο Lane διέσχισε δύο φορές τον Νείλο μέχρι τη λίμνη Νάσερ και το δεύτερο καταρράκτη στο Wadi Halfa. Από την άνετη καμπίνα στο πίσω μέρος του σκάφους, μπορούσε να παρακολουθεί το πανόραμα του παρελθόντος της Αιγύπτου, και να μελετά τους υπέροχους και μεγάλης αξίας αρχαιολογικούς χώρους. Από τα πάμπολλα σημειωματάρια και σκίτσα του, διατηρημένα σε βρεττανικά αρχεία, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία αυτού του ανθρώπου στο χρονικό εκείνο διάστημα. Μέχρι τη στιγμή που ο Lane άφησε την Αίγυπτο, τον Απρίλιο του 1828, μετά από ενάμισι χρόνο συγκεντρωτικά παραμονής του στο Κάιρο και στο εσωτερικό της χώρας, είχε μαζέψει άφθονο υλικό που προοριζόταν για το βιβλίο του.

Ο Lane δεν ήταν μόνος, όταν αναχώρησε από την Αίγυπτο, συνοδευόταν από ένα κοριτσάκι που ονομαζόταν Nefeeseh το οποίο ή αυτός, ή ο φίλος του, Robert Hay, αγόρασαν στο σκλαβοπάζαρο στο Κάιρο. Ήταν μάλλον οκτώ ετών, και είχε απαχθεί κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1826) και την μετέφεραν στη συνέχεια στο Κάιρο για πώληση. Ο Lane φαίνεται πως μάλλον πέρασε αυτός ή ίσως ο φίλος του από την αγορά σκλάβων ένα απόγευμα, το είδε να στέκεται στη σκιά, θλιβερό και μόνο, και από συμπόνια ζήτησε να το αγοράσει. Όπως και να έγινε, το κορίτσι πέρασε στην προστασία του Lane και το πήρε μαζί του στη Μεγάλη Βρεττανία να το μεγαλώσει η μητέρα του. Χρόνια αργότερα, όταν αυτή μεγάλωσε, παντρεύτηκε με τον Lane και έζησαν μαζί ευτυχισμένα για 35 χρόνια, μέχρι το θάνατό του. Ο Lane εκμυστηρεύτηκε στον Hay, ότι ήταν πολύ αφοσιωμένη σ’ αυτόν!

Όπως και πολλοί άλλοι ταξιδιώτες, ο Lane διαπίστωσε με τρόμο, ότι το χειρότερο πολιτισμικό τράνταγμα, δεν το δοκίμασε όταν πήγε στη Μέση Ανατολή, αλλά όταν επέστρεψε απ’ αυτή στην πατρίδα του, τη Μεγάλη Βρεττανία. Μετά τη συνήθεια του να κάθεται σε ντιβάνια, χαλιά και μαξιλάρια, τα σχετικά σκληρά αγγλικά έπιπλα του φαίνονταν αφιλόξενα. Έγινε γρήγορα γνωστός στην αγγλική κοινωνία ως ο ‘αιγύπτιος’ Lane. Τα προβλήματα της προσαρμογής δεν εμπόδισαν τον Lane από το να αρχίσει να γράφει το βιβλίο του ‘Περιγραφή της Αιγύπτου’, ένα αξιόλογο έργο που αναφερόταν σε όλο το φάσμα των αιγυπτιακών σπουδών. Πέρα από τα ταξίδια του και τις προσωπικές εμπειρίες, περιλαμβάνονται και θέματα όπως η αρχαία, η μεσαιωνική και η νεότερη ιστορία της Αιγύπτου. Περιείχε επίσης μια λεπτομερή επισκόπηση της γεωγραφίας της Αιγύπτου και μια κατατοπιστική περιγραφή της πόλης του Καΐρου, τη διαδρομή και όλες τις πόλεις και τα αρχαία μνημεία που βρίσκονται σπαρμένα στην κοιλάδα του Νείλου. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου περιλαμβάνει επίσης κεφάλαια για τα ήθη και τα έθιμα των σύγχρονων Αιγυπτίων και μια καταγραφή της σύγχρονης αιγυπτιακής κοινωνίας πολύ πιο βαθιά και πιο ακριβή από οποιαδήποτε άλλη παρόμοια.

Ο Lane έκανε το δεύτερο ταξίδι του στην Αίγυπτο στα τέλη του 1833. Για άλλη μια φορά ο Lane θυμήθηκε στη αιγυπτιακή ζωή όπως ο ίδιος την είχε ζήσει παλιότερα, καταγράφοντας ημερολόγια με σχολαστικές παρατηρήσεις και εικόνες με εκπληκτική ταχύτητα. Το βιβλίο τελείωσε σε ένα χρόνο ακριβώς και ήδη ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Αγγλία, όταν μια καταστροφική επιδημία βουβωνικής πανώλης ξέσπασε στην Αλεξάνδρεια και εξαπλώθηκε στο Κάιρο, και η οποία έστειλε στον άλλο κόσμο περίπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού. Ο Lane διέφυγε προς την αντίθετη κατεύθυνση, νότια των Θηβών, όπου έζησε αρκετούς ακόμα μήνες στο σπίτι κάποιου φίλου του, του Gardner Wilkinson και έτσι επέζησε.

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου με τίτλο ‘An account of the manners and customs Egyptians’ δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1836, και βέβαια στη συνέχεια ακολούθησαν πολλές εκδόσεις μέχρι σήμερα. Ο Edward Said, το 1978, έγραψε στο αμφιλεγόμενο βιβλίο του ‘Orientalism’, ότι το συγκεκριμένο βιβλίο του Lane, είναι απαραίτητο για όποιον σκοπεύει να επισκεφτεί όχι μόνον την Αίγυπτο, αλλά γενικότερα τη Μέση Ανατολή.

Το οριστικό ας πούμε βιβλίο του ‘Description of Egypt’, παρά τις προσπάθειες του Lane, δεν κατόρθωσε να εκδοθεί όσο ζούσε, αλλά μόλις το έτος 2000, εκατόν είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατό του! Η θλίψη του Lane καταπραΰνθηκε κάπως από μία άλλη ιδέα που είχε, να μεταφράσει δηλαδή το ‘Χίλιες και μία νύχτες’, γνωστό και ως ‘Arabian Nights’, γιατί πίστευε πως παρουσίαζε με ακόμα πιο αξιοθαύμαστο τρόπο εικόνες από τα ήθη και τα έθιμα των Αράβων και ιδίως εκείνα των Αιγυπτίων. Η μετάφραση των ‘Arabian Nights’ από τον Lane εμφανίστηκε σε μηνιαίες συνέχειες μεταξύ των ετών 1838 και 1840 και δημοσιεύθηκε στη συνέχεια ολοκληρωμένο σε τρεις τόμους. Ήταν εξαιρετικά ευανάγνωστο και ευχάριστο και εθεωρείτο ως η κορυφαία αγγλική μετάφραση για το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα. Παρόλο που εκτοπίστηκε τελικά από άλλες μεταφράσεις, η έκδοση του Lane έχει οπαδούς ακόμη και σήμερα. Μία από τις ομορφιές της έκδοσης αυτής του Lane είναι οι 650 εικονογραφήσεις του, που έγιναν από ορισμένους κορυφαίους χαράκτες ξύλου της Βρεττανίας κάτω από την προσεκτική παρακολούθηση και επιστασία του Lane.

Η προετοιμασία του ‘Arabian Nights’ ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα, αλλά και μια αδυσώπητη δοκιμασία που ανάγκασε τον Lane να γράφει για τρία συνεχή χρόνια. Αλλά δυστυχώς το τέλος του έργου δεν του έφερε ανακούφιση, γιατί πέθανε η μητέρα του, και επιπλέον ο εκδότης των ‘Arabian Nights’ πτώχευσε, πριν τον πληρώσει για τη δουλειά του. Έχοντας παντρευτεί μόλις την Nefeeseh, χρειαζόταν επίσης παραπάνω χρήματα για να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή ο παλιός φίλος του, ο Δούκας του Northumberland, ήρθε για ενίσχυσή του. Ο Δούκας αυτός, προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει γενναιόδωρα την προετοιμασία ενός Αραβο-Αγγλικού λεξικού. Αυτό το γεγονός διευκόλυνε τον Lane να επιστρέψει στην Αίγυπτο με σκοπό να συγκεντρώσει όλο το υλικό που θα ήταν απαραίτητο στη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων για το εγχείρημα αυτό. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η βιβλιογραφία ήταν ανύπαρκτη. Τα πρότυπα έργα και οι κλασσικές εργασίες του 17ου αιώνα όσον αφορά τα Αραβο-Λατινικά λεξικά των Franciscus Raphelengius και Jacob Golius, είχαν περιορισμένες πηγές, ελλείψεις στην οργάνωση, και ήταν γεμάτα με λάθη. Και το σπουδαιότερο για τους Βρεττανούς ήταν γραμμένα στα Λατινικά, τα οποία όπως ισχυριζόταν ο Lane, δεν μπορούσαν να εκφράσουν όπως έπρεπε, το αραβικό πνεύμα!

Ο Lane ξεκίνησε το τρίτο ταξίδι του στην Αίγυπτο, τον Ιούλιο του 1842, συνοδευόμενος από τη γυναίκα του πια, Nefeeseh, και την αδελφή του Sophia Poole, και των δύο γιων της, Stanley και Stuart. Οι δεσμοί της οικογένειας Lane ήταν αρκετά σφιχτοί, και αφού η αδελφή του είχε χωρίσει με το σύζυγό της, ήταν χαρά του να την έχει μαζί του, τόσο αυτή όσο και τα παιδιά της, γνωστού όντος ότι αυτός και η Nefeeseh δεν απέκτησαν ποτέ και τα παιδιά της αδελφής του τα είχαν σαν δικά τους. Αλλά είχε επίσης και την κρυφή ελπίδα ότι η Σοφία θα γράψει για τις εμπειρίες της στην Αίγυπτο και θα τις εκδώσει σ’ ένα δικό της βιβλίο. Ο Lane γνώριζε ότι οι περιγραφές των γυναικών που ο ίδιος έκανε ήταν επιφανειακές για λόγους ευνόητους. Έτσι η Σοφία, σα γυναίκα, θα μπορούσε να έρθει σε επαφή και να γράψει για τις γυναίκες της Αιγύπτου σε πολύ μεγαλύτερη έκταση και βάθος απ’ ότι αυτός.

Αυτό το τρίτο και το μεγαλύτερο ταξίδι του Lane, ήταν πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα. Στα προηγούμενα ταξίδια του ταξίδευε πολύ σε όλη τη χώρα. Τώρα όμως καθόταν μέσα στο σπίτι του για μέρες, μήνες χωρίς να βγαίνει έξω και εργαζόταν με το βοηθό του Sheikh Ibrahim al-Disquiet. Εν τω μεταξύ, η Σοφία ασχολήθηκε με το βιβλίο της, πάντα με τη βοήθεια και τις συμβουλές του Lane, ο οποίος της πρόσφερε πολλές φορές υλικό δικό του, από τα προηγούμενα ταξίδια του. Ταυτόχρονα έλεγχε σχολαστικά κι ενέκρινε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου της, όταν αυτή το τελείωνε. Έχοντας καλυμμένο το σώμα της με μαύρα ρούχα, από το κεφάλι μέχρι κάτω, η Σοφία επισκεπτόταν τα χαρέμια, συμπεριλαμβανομένου αυτό του Πασά της Αιγύπτου, του ισχυρού Μοχάμεντ Αλί, όπου ήταν πάντοτε καλοδεχούμενη και είχε επαφές και συζητήσεις με γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων, κάτι που λίγες άλλες γυναίκες από την Ευρώπη το κατόρθωσαν. Το βιβλίο της Σοφίας, ‘Η Αγγλίδα στην Αίγυπτο’ (The Englishwoman in Egypt), έγινε δεκτό με ενθουσιασμό στη Βρεττανία, όταν εμφανίστηκε σε τρεις τόμους, μεταξύ του 1844 και του 1846. Το βιβλίο αυτό αποτελεί και σήμερα μια κλασσική μελέτη για τη ζωή των γυναικών στην Αίγυπτο του 19ου αιώνα.

Οι Lane και Pooles επέστρεψαν στη Μεγάλη Βρεττανία το 1849 και εγκαταστάθηκαν στο Worthing, μια ήσυχη πόλη στη νότια ακτή της χώρας. Εκεί ο Lane συνέχισε να ζει με τον Αιγυπτιακό τρόπο ζωής, ξυπνώντας το πρωί και απαγγέλλοντας στοίχους του Κορανίου και γράφοντας μέχρι τις δέκα το βράδυ, σταματώντας μόνο για φαγητό και για μια απογευματινή βόλτα στην γύρω εξοχή, όταν ο καιρός ήταν καλός. Η Κυριακή ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στη μελέτη της Βίβλου, την οποία διάβαζε στα εβραϊκά.

Ο πρώτος από τους οκτώ τόμους του Αραβο-Αγγλικού λεξικού του Lane δημοσιεύθηκε το 1863 και η σημασία του έργου του αναγνωρίστηκε αμέσως. Οι Times του Λονδίνου έγραψαν τα καλύτερα για το έργο του. Οι επόμενοι τόμοι κυκλοφόρησαν μετά από πολλές περιπέτειες. Το 1876, ο Lane πέθανε ενώ εργαζόταν στον έκτο τόμο. Οι τρείς τελευταίοι τόμοι εκδόθηκαν από τον ανιψιό του, Stanley. Το λεξικό αυτό εξακολουθεί να είναι ένα απαραίτητο εργαλείο αναφοράς για την κλασσική αραβική γλώσσα. Και σήμερα ακόμη στον 21ο αιώνα, ο καθηγητής Manfred Woidich του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ περιγράφει το λεξικό σαν ένα εργαλείο το οποίο δύσκολα θα μπορέσει να αντικατασταθεί.

Ο Lane είναι θαμμένος στο νεκροταφείο West Norwood του Λονδίνου, δεν απέχει πολύ από τους τάφους του καλλιτέχνη David Roberts, ο οποίος ζήτησε συμβουλές από τον Lane πριν από την πραγματοποίηση του ταξιδιού του στην Αίγυπτο, και του λιγότερο γνωστού, αλλά εξαιρετικά ταλαντούχου Louis Haghe, ο οποίος ανατύπωσε πολλά από τα έργα των φίλων του. Ο Lane έκρυβε πάντοτε την ελπίδα ότι κάποια μέρα θα του έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες και ετοιμασίες για την εκτύπωση του έργου του ‘Description of Egypt’!

Αλλά δεν είναι σκόπιμο για κάποιον να πάει σήμερα στο νεκροταφείο αυτό να δει τον τάφο του Lane, γιατί οι τοπικές αρχές μη γνωρίζοντας ποιος ήταν, ούτε την γενικότερη πολιτισμική προσφορά του, κατέστρεψαν τον τάφο του! Δεν μπόρεσαν, όμως, να καταστρέψουν τίποτα από το μοναδικό του έργο που μας άφησε παρακαταθήκη! Το 2000, εκατόν εβδομήντα χρόνια μετά το έτος που επρόκειτο να τυπωθεί το βιβλίο ‘Description of Egypt’, το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου δημοσίευσε την πλήρη και οριστική έκδοση του έργου αυτού.