Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς στον αγώνα κατά του φασισμού…

Από τον Άγγελο Πετρουλάκη //

«Δεν θα σιωπήσουμε ποτέ» (Οι προκηρύξεις του Λευκού Ρόδου), Εκδόσεις Πατάκη

Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς

στον αγώνα κατά του φασισμού,

οι προκηρύξεις που καλούσαν τον γερμανικό λαό

να ξεσηκωθεί κατά του Χίτλερ,

κυκλοφορούν πλέον στα ελληνικά.

Είναι μια τεράστια προσφορά για τη βιβλιοθήκη κάθε ανθρώπου, που νιώθει και σκέφτεται δημοκρατικά. Είναι τεράστια η προσφορά σε κάθε Έλληνα που θυμάται με αποτροπιασμό πως ο κόσμος, τον 20^ο αιώνα, γεύθηκε τα δεινά τού Ναζισμού. Μια προσφορά που χρωστάμε στις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, οι οποίες προχώρησαν στη μετάφραση και έκδοση των προκηρύξεων της οργάνωσης «Λευκό Ρόδο», που τόλμησε να εναντιωθεί στον Χίτλερ και είχε τραγική κατάληξη, καθώς τα μέλη της αποκεφαλίστηκαν τον Φεβρουάριο του 1943.

Ανεπιφύλακτα χαρακτηρίζω την έκδοση ως μνημειώδη. Απ’ ότι μας πληροφορούν οι εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ είναι το πρώτο βιβλίο μιας νέας σειράς, με τίτλο «Για έναν νέο ανθρωπισμό», που «φιλοδοξεί να παρουσιάσει φιλοσοφικά και πολιτικά κείμενα, καθώς και μαρτυρίες και ντοκουμέντα με μοναδικό (αλλά κεντρικό) κοινό σημείο τους την πολιτισμική ή και ηθική αντιπρόταση στις κυρίαρχες κουλτούρες της βίας, της εκδίκησης, του μίσους και του τελετουργικού φόνου, που στα θεμελιακά πολιτισμικά αφηγήματα παρουσιάζονται ως ‘‘ιστορική νομοτέλεια’’». Να λοιπόν, που σε μια εποχή την οποία χαρακτηρίζουν οι λίστες τών ευπώλητων, αλλά όχι πάντα σημαντικών βιβλίων, οι εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ προχωρούν στην έκδοση βιβλίων με μάλλον περιορισμένο αναγνωστικό κοινό, που διψάει όμως για ιδιαίτερη γνώση και σοβαρό προβληματισμό.

Των προκηρύξεων προηγείται ένας εκτεταμένος πρόλογος του Θανάση Τριαρίδη, που απ’ ότι γνωρίζω είναι ό,τι πιο πλήρες έχει γραφεί στα ελληνικά για τη συγκεκριμένη οργάνωση. Την εξαιρετική μετάφραση την οφείλουμε στον Θοδωρή Τσομίδη, ο οποίος στο τέλος τού βιβλίου παραθέτει και ένα εκτενές χρονολόγιο που έχει σχέση με τη ναζιστική Γερμανία, αλλά και την οργάνωση, στοιχεία ιδιαίτερα χρήσιμα για τον αναγνώστη.

Η δράση τής οργάνωσης ξεκινά τον Ιούνιο του 1942 με τη διασπορά τής πρώτης προκήρυξης. Διαβάζοντας την αρχή τής προκήρυξης διαπιστώνουμε πως, παρά τα σχεδόν ογδόντα χρόνια που πέρασαν, είναι μια φωνή ιδιαίτερα επίκαιρη, αφού ακόμα υπάρχουν χώρες που ζουν έναν ιδιότυπο φασισμό, ή κυβερνήσεις που επιχειρούν να επιβάλλουν τον δικό τους φασισμό, ντυμένο με άλλες λέξεις και ποτισμένο με άλλα προσχήματα:

«Η μεγαλύτερη ντροπή για έναν λαό που θέλει να λέγεται πολιτισμένος είναι να ανέχεται αδιαμαρτύρητα να τον κυβερνά μια ανεύθυνη και παραδομένη στα ζοφερά της ένστικτα συμμορία εξουσιαστών».

Αν αναλογιστούμε πως με το καθεστώς των Ναζί είχαν συνταχθεί ή έστω ανεχθεί αρκετές προσωπικότητες από τη γερμανική διανόηση της εποχής, όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, οι προκηρύξεις αυτές αποτελούν όχι απλά μια θαρραλέα φωνή, αλλά κάτι εξόχως πιο ηχηρό και καταγγελτικό.

Την ίδια προκήρυξη παρατίθεται ένα απόσπασμα από το έργο του Φρίντριχ Σίλλερ: «Η νομοθεσία του Σόλωνος και του Λυκούργου», στο οποίο βέβαια ο Σίλλερ αποδοκιμάζει την έννοια του πολιτικού προτάγματος του Λυκούργου, για την εγκαθίδρυση μιας ισχυρής πολιτικής εξουσίας. Την παράθεση του αποσπάσματος αυτού του Σίλλερ, θα τη χαρακτήριζα ατυχή, αφού η αναφορά στη νομοθεσία τού Λυκούργου αφορά το 800 π.Χ. περίπου, όταν η διαμόρφωση των ελληνικών πόλεων – κρατών στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στην κυριαρχία τού ισχυρότερου και θα ήταν αστείο να μιλάμε για ανθρωπιστικά κηρύγματα.

Από αυτήν την πρώτη προκήρυξη απομονώνω μια ακόμα φράση, που ακόμα και σήμερα ακούγεται ιδιαίτερα επίκαιρη: «Κάθε λαός έχει την κυβέρνηση που του αξίζει».

Στη δεύτερη προκήρυξη οι καταγγελίες γίνονται περισσότερο συγκεκριμένες: «Είναι αδύνατο να αντιπαρατεθεί κανείς πνευματικά στον εθνικοσοσιαλισμό, διότι ο ενθικοσοσιαλισμός είναι το αντίθετο του πνεύματος».

Στην ίδια προκήρυξη κάνουν λόγο για τους υποταγμένους ή συμβιβασμένους διανοούμενους, που εκτός από τον Χάιντεγκερ υπήρξαν πολλοί, όπως ο Καρλ Σμιτ, που είχε προσχωρήσει με αίτησή του, ήδη από το 1933 στο ναζιστικό κόμμα, ο Χανς Φρανκ, ο Ερνστ Γιούγκερ, ο Γκότφριντ Μπεν κ. ά.

Σ’ αυτήν την προκήρυξη καταγγέλλουν και τον διωγμό τών Εβραίων στην Πολωνία: «… μετά την κατάκτηση της Πολωνίας τριακόσιες χιλιάδες Εβραίοι έχουν δολοφονηθεί με κτηνώδη τρόπο στα εδάφη της. Γινόμαστε μάρτυρες του πιο φρικαλέου εγκλήματος κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ενός εγκλήματος που όμοιό του δεν έχει ξαναγίνει σε όλη την ανθρώπινη ιστορία…»

Αυτά, όταν ο Καρλ Σμιθ υποστήριζε ότι «οι Εβραίοι παραμένουν πάντοτε Εβραίοι, ενώ οι κομμουνιστές μπορούν να βελτιωθούν και να αλλάξουν…»

Στη συνέχεια συναντάμε μια καθαρή άποψη για την παθητικότητα του γερμανικού λαού:

«Ο Γερμανός πρέπει να νιώσει συνένοχος… {…} φταίει ακόμη και για το γεγονός ότι η κυβέρνηση αυτή υπάρχει!

»Όλοι θέλουν να αρνηθούν τη συνενοχή τους, όλοι αυτό κάνουν και μετά, με ήσυχη και καθαρή τη συνείδησή τους, επιστρέφουν στον ύπνο τους. Κανένας όμως δεν είναι αθώος, είμαστε όλοι ένοχοι, ένοχοι, ένοχοι!»

Στην τρίτη προκήρυξη, οι συνωμότες, περνούν από τη διαμαρτυρία στην υποκίνηση. Απροκάλυπτα παρακινούν τον γερμανικό λαό σε παθητική αντίσταση και σαμποτάζ όλων των γραναζιών τής πολεμικής μηχανής τού Χίτλερ. Κλείνει δε, παραθέτοντας ένα απόσπασμα από τα «Πολιτικά» τού Αριστοτέλη, που αναφέρεται στη τυραννία.

Jpeg

Η επίκληση του χριστιανικού συναισθήματος κυριαρχεί και χαρακτηρίζει την τέταρτη προκήρυξη, με τους συντάκτες της να αποπειρώνται ν’ αφυπνίσουν τη χριστιανική συνείδηση του γερμανικού λαού.

Στην προκήρυξη γίνεται αναφορά στις πρώτες επιτυχίες τού Ρόμελ στην Αφρική, αλλά και στις επιτυχίες των Γερμανών στο μέτωπο της Ρωσίας. Στους πανηγυρισμούς τών Γερμανών για τις επιτυχίες αυτές, η προκήρυξη, επισημαίνει πως είναι χωρίς ουσία, γιατί ήδη ο Ρόμελ είχε καθηλωθεί στο Ελ Αλαμέιν, ενώ το ρωσικό μέτωπο είχε πληρωθεί με εκατόμβες νεκρών. Το ‘‘κατηγορώ’’ των υποκινητών σε παθητική αντίσταση κατά του Χίτλερ, είναι δριμύ:

«Ποιος λογάριασε τους νεκρούς, ο Χίτλερ ή ο Γκαίμπελς; Πιθανόν κανένας από τους δυο. Χιλιάδες άντρες πεθαίνουν καθημερινά στο ρωσικό μέτωπο. Έφτασε η εποχή τού θερισμού και ο Χάρος θερίζει αλύπητα τον ώριμο καρπό. Το πένθος χτυπάει την πόρτα τής γερμανικής φτωχολογιάς και κανένας δεν βρίσκεται να σκουπίσει τα δάκρυα της μάνας. Ο Χίτλερ όμως συνεχίζει να αραδιάζει ψέματα στις οικογένειες από τις οποίες άρπαξε το ακριβότερο αγαθό, τα ίδια ψέματα που τάισε σε όσους έσπρωξε σε μάταιο θάνατο…»

Στη συνέχεια είναι εμφανής η επιρροή ενός από τα μέλη τής ομάδας, του ρωσικής καταγωγής Αλεξάντερ Σμόρελ, ο οποίος ήταν ορθόδοξος χριστιανός και τον οποίο η Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο και Νεομάρτυρα (2012).

«Σε ρωτώ εσένα, που είσαι χριστιανός, υπάρχει άραγε σε αυτή τη μάχη για τη διαφύλαξη των ύψιστων αγαθών σου ο παραμικρός δισταγμός, η παραμικρή επιθυμία να ξεγλιστρήσεις, η παραμικρή ταλάντευση στην απόφασή σου να αγωνιστείς, με την προσδοκία ότι κάποιος άλλος θα σηκώσει τα όπλα για να σε προστατεύσει; Δεν σε έχει οπλίσει ο Θεός με τη δύναμη και το θάρρος να πολεμήσεις; Πρέπει να χτυπήσουμε το Κακό εκεί που αυτό είναι ισχυρότερο και αυτό πουθενά δεν είναι ισχυρότερο απ’ ό,τι στην εξουσία του Χίτλερ…»

Από τα μέσα του Ιουλίου του 1942 μέχρι τις 27 Ιανουαρίου του 1943 δεν εμφανίζεται άλλη προκήρυξη. Τα βασικά μέλη τής οργάνωσης Βίλλι Γκράφ, Χανς Σολ και Αλεξάντερ Σμόρελ υπηρετούν στο Ανατολικό Μέτωπο, όπου η κατάρρευση του Χίτλερ είναι πλέον εμφανής.

Στις 27 Ιανουαρίου τού 1943 σκορπίζεται η νέα, πέμπτη κατά σειρά, προκήρυξη. Το ύφος τής προκήρυξης δεν είναι πλέον μόνο καταγγελτικό, αλλά και επιθετικό. Προφητεύει τα δεινά που περιμένουν τη Γερμανία, μιλώντας ξεκάθαρα για την ήττα της σε όλα τα μέτωπα:

«Ο Χίτλερ δεν μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο… {…} Η τιμωρία επίκεται.

»Τι κάνει όμως ο γερμανικός λαός; Έχει τα μάτια κλειστά και τα αυτιά βουλωμένα. Παρασύρεται τυφλά στην καταστροφή. Τα λάβαρά του γράφουν ‘‘Νίκη με κάθε κόστος!’’. Ο Χίτλερ λέει: ‘‘Θα πολεμώ μέχρι να πεθάνει και ο τελευταίος άντρας’’, ενώ στο μεταξύ ο πόλεμος είναι ήδη χαμένος».

Λίγες μέρες μετά, γράφεται στο Στάλινγκραντ η μεγάλη ήττα τού γερμανικού λαού. Είναι 2 Φεβρουαρίου τού 1943. Την επομένη ημέρα διασπείρεται η έκτη και τελευταία προκήρυξη. Η πλέον συγκλονιστική όλων.

Η προκήρυξη απευθύνεται στους «Συμφοιτητές!» και στις «Συμφοιτήτριες!» σε τόνο δραματικό:

«Ο λαός μας παρακολουθεί συγκλονισμένος τον χαμό των ανδρών μας στο Στάλινγκραντ. Η δήθεν ιδιοφυής στρατηγική που χάραξε ο δεκανέας τού Μεγάλου Πολέμου οδήγησε άσκοπα και ανεύθυνα τριακόσιες τριάντα χιλιάδες Γερμανούς άντρες στον θάνατο και στην καταστροφή. {…}

»Έφτασε η μέρα να λογαριαστούμε, η μέρα να ξεκαθαρίσει η γερμανική νεολαία τους λογαριασμούς της με την πιο ποταπή τυραννία που ανέχθηκε ποτέ ο λαός μας. {…}

»Ελευθερία και τιμή! Για δέκα ολόκληρα χρόνια ο Χίτλερ και οι σύντροφοί του βίασαν και τις δυο θαυμάσιες αυτές λέξεις της γερμανικής γλώσσας, τις ξεχείλωσαν σε βαθμό αηδίας, διέστρεψαν τη σημασία τους… έριξαν τροφή στα γουρούνια τις ευγενέστερες αξίες ενός έθνους…»

Λίγες ημέρες μετά (18 Φεβρουαρίου) τα αδέλφια Σόφι και Χανς Σολ συλλαμβάνονται. Την ίδια μέρα συλλαμβάνονται ο Βίλλι Γκραφ και ο Κρίστοφ Προμπστ. Πλην του Βίλλι Γκραφτ, οι τρεις θ’ αποκεφαλιστούν τέσσερις μέρες μετά (22 Φεβρουαρίου). Ο Γκραφτ θα εκτελεσθεί οκτώ μήνες μετά. Στις 24 Φεβρουαρίου θα συλληφθεί ο Αλεξάντερ Σμόρελ και δυο μέρες μετά ο Κουρτ Χούμπερ, που θα εκτελεστούν στις 12 Ιουλίου. Ακολουθούν οι συλλήψεις και οι εκτελέσεις και των άλλων μελών τής ομάδας. Εν τω μεταξύ, ο μέγας Τόμαν Μαν, αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ, στις 27 Ιουνίου, κάνει αναφορά στη δράση τής ομάδας και στον ηρωισμό τών μελών της…

Πλέον, χάρη στις εκδόσεις Πατάκη, οι προκηρύξεις, που αποτελούν μνημείο και ορόσημο αντίστασης στη ναζιστική Γερμανία, είναι στη διάθεση κάθε αναγνώστη. Μόνο συγχαρητήρια αξίζουν στους συντελεστές τής έκδοσης.