Fractal

Ελικοειδής κίνηση του ρυθμού

Από τον Κωνσταντίνο Μπούρα // *

 

Ανθούλα Δανιήλ, “Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα”, αφήγημα, εκδόσεις Vakxikon, Αθήνα 2020, σ. 375

 

Σπανίως η λογιοσύνη συμβαδίζει με υγιή εξομολογητική διάθεση και τίμια στάση απέναντι στον κόπο των άλλων. Ευθεία αντιμετώπιση της ζωής ως πηγής διαρκούς συγγνωστής χαρμολύπης. Κατά μέτωπον επίθεση σε όσους την απογοητεύουν διαρκώς ή την απογοήτευσαν μια και καλή, όπως ο υπαρκτός σοσιαλισμός.

Ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Δροσίνης, Ο Ρίτσος, ο Εμπειρίκος και ο Σαίξπηρ, η Μαρίκα Κοτοπούλη και η Ρέα Γαλανάκη, ο Θεοτοκάς και ο Βρεττάκος, ο Βέης και ο Μπούρας, επανέρχονται συν τοις άλλοις στα γραπτά της συνυφαίνοντας έναν μίτο της Αριάδνης που δεν θα μπορέσει ποτέ η Πηνελόπη να ξεπλέξει.

Αν υπήρχε ένα ευρετήριο κυρίων ονομάτων θα χάναμε αυτή την ελικοειδή κίνηση του ρυθμού, που πατάει θαρρείς πάνω στο “Μπολερό” του Ραβέλ, έτσι όπως το χορογράφησε ανεπανάληπτα ο Μπεζάρ.

Το ίδιο και η έλλειψη ενός πίνακα περιεχομένων με τα επιμέρους κεφάλαια προσδίδει αλλά δεν αφαιρεί τίποτα από την αφηγηματική γοητεία ενός λόγου προσεκτικά δομημένου αλλά και παραληρηματικού σε πολλά σημεία.

Ο υπερρεαλισμός και η μετανεωτερικότητα επανέρχεται διαρκώς σε βαθιά επίπεδα του υπο-κειμένου παίρνοντας τη ρεβάνς από τον παραδοσιακό σχολαστικισμό μιας φιλολόγου που ανάλωσε τη ζωή της στις σχολικές αίθουσες αφού το Ελληνικό Κράτος δεν εσκέφθη να της προσφέρει μία έδρα Καθηγήτριας όπως θα άξιζε. Η Ανθούλα Δανιήλ θα τιμούσε κάθε Πανεπιστήμιο γιατί είναι εμβριθής, ακριβής, ταμένη και η έρευνά της ενδελεχής και εμπεριστατωμένη.

Οι διακειμενικές αναφορές δεν λειτουργούν ως στείρες παραπομπές, δεν είναι και δεν μπορούν να θεωρηθούν απόρροια του ακαδημαϊκού φαινομένου του τσιτακισμού, είναι χωνεμένες πρώτες ύλες σε ένα πρωτότυπο μετα-κείμενο, αποτέλεσμα συνδημιουργίας ενός επαρκούς αναγνώστη και κριτικού που “συνομιλεί” με φωνές χαμένες και σβησμένες από καιρό, ακόμα και αν είναι ακόμα εδώ παρούσες, όμως έχει παρέλθει η χωροχρονική “στιγμή” που γέννησε το συγκεκριμένο γραπτό, που μένει σαν μαρμάρινη στήλη, ως “σήμα πόλεως”, ως επιτύμβια ίσως στήλη για μια μέρα, για μια ζωή που δεν θα ξανάρθει κι απέμεινε δροσιά στα χέρια μας από ένα ποτάμι που μας ξεδίψασε…

Κλασικισμός πάνω απ’ όλα. Μήτε ρομαντισμός, αλλά μια εκλεπτυσμένη μεταφυσική στα ίχνη του Πυθαγόρα συνέχει τα υπερ-ποιημένα γραπτά της σπουδαγμένης αλλά και μορφωμένης στην τέχνη της ζωής, Ανθούλας Δανιήλ, μιας σύγχρονης Μούσας που ελίσσεται ανάμεσα στις Τέχνες και ομολογεί το ανικανοποίητό της, όπως κάθε ανήσυχος “ολικός καλλιτέχνης” θα επιχειρούσε.

Όχι, δεν είναι εξομολογητική η αφήγησή της αυτή. Είναι εκ βαθέων σύνοψη μιας πορείας στην Τέχνη που κράτησε ολάκερες δεκαετίες. Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος, αλλά προσεκτικά διαλεγμένος για να αντικατοπτρίζει το περιεχόμενο και να συναιρεί εκείνα που δεν μπορείς να τα συνοψίσεις εύκολα και δεν πρέπει να τα διαχειριστείς περιληπτικά. Ή βυθίζεσαι στην μαγεία ενός λόγου πεποικιλμένου ή … άσ’ το καλύτερα. Δεν είναι εύκολο το αφήγημα αυτό. Προϋποθέτει γνώσεις και προαπαιτεί πληροφορίες που δεν σε παίρνει να τις ψάχνεις εκείνη την υψηλή στιγμή της ανάγνωσης στις μηχανές αναζήτησης του Διαδικτύου. Ή τις έχεις και τις κατέχεις ή σέρνεσαι με την κοιλιά σαν χελώνα πίσω από τον λαγό της αφηγηματικής φωνής. Και δεν μιλάω για ασθματική γραφή. Το αντίθετο μάλιστα. Το ακριβώς αντίθετο. Ουδεμία βουλιμία, λεξιλαγνεία “στοματικού” ψυχαναλυτικού τύπου δεν ανιχνεύεται μήτε διαγιγνώσκεται εδώ. Είναι όλα τόσο μεταβολισμένα, αρχειοθετημένα, τοποθετημένα στη σωστή θέση ώστε παράγουν μια μουσική δυσδιάκριτη κι εύτακτη στην συνολική τους απλότητα.

Προφορικότητα και διδακτισμός. Το τριαντάχρονο πέρασμα από τις σχολικές αίθουσες αφήνει παράπλευρες ωφέλειες και επαγγελματικές δεξιότητας που μόνον η καθημερινή άσκηση και η Αγία Επανάληψις, ως μήτηρ πάσης μαθήσεως, δύναται όπως επιδαψιλεύσηι. Διάλεξα αυτή την καθαρευουσιάνικη, ή μάλλον “αττική” κορώνα, για να τονίσω εξ αντιθέτου την άρτια “δημοτική” ιδιόλεκτο της εξαίρετης φιλολόγου με το γήινο όνομα Ανθούλα Δανιήλ.

Το ιδιαίτερο σε αυτό το βιβλίο δεν είναι μια κάποια αναδίφηση της νεοελληνικής, της αρχαίας ή της παγκόσμιας Γραμματείας, αλλά η δελφινοειδής περιδίνησις μεταξύ Τεχνών, όρων, ορίων, οροσήμων.

Σαν το δελφίνι κι όχι σαν το χέλι, σαν ιππόκαμπος και όχι ως φίδι, σαν αετός και όχι σαν σκορπιός η Ανθούλα Δανιήλ κοιτάζει, με το γλαυκό μάτι της τεράστιας κουκουβάγιας που την επισκέφθηκε στο εξοχικό της, εποπτεύει το πολιτιστικό μας γίγνεσθαι εκ των έσω, ως επιτηρήτρια που κάθεται ανάμεσα στους εξεταζομένους.

 

Ανθούλα Δανιήλ

 

Κριτικός, φιλόλογος, επαρκής αναγνώστης, συνδημιουργικός θεατής, ασκουμένη φιλόσοφος… Αυτά και άλλα πολλά θα μπορούσα να …προσάψω στην Κυρία και φίλη μου Ανθούλα Δανιήλ. Δεν το πράττω όμως. Σας αφήνω εσάς μόνους σας να κρίνετε τι πολύτιμα πετράδια τι κοτρόνες χρυσούς αυτού ξεβράζει αυτός ο ποταμός στο Δέλτα του Νείλου, του Φαλήρου ή του Γαλαξία μας.

Κι αν γίνομαι καμιά φορά ποιητικός στις κριτικές μου είναι γιατί το αξίζουν και με εμπνέουν. Ειρωνικός είμαι πάντα, σαρκαστικός σχεδόν ποτέ, αυτοσαρκαστικός πάντα. Η Ανθούλα Δανιήλ τίποτα από όλα αυτά. Όχι ιδιαίτερα. Όχι πάνω από το μέτρο. Είναι η πλέον προσεκτική και προσεγμένη πρωτοπόρος παραδοσιακή στη σύγχρονη λογοτεχνία, στο μεταιχμιακό θέατρο και στην παρακμιακή τέχνη μας. Γοργόνα και μαινάδα, που ξέφυγε λες από τις ευριπίδειες “Βάκχες” και φρονίμεψε ως Ευμενίς εις το πλευρόν της Πολιάδος Αθηνάς Παρθένου.

Θα πρέπει να μακαρίζουμε τον αυστηρό πατέρα της που την έκανε τόσο προσεκτική. Είναι από τις σημαντικότερες μορφές της επίσημης Κριτικής και έβγαλε ασπροπρόσωπο όχι μόνον τους ανιόντες αλλά και τους κατιόντες της, την οικογένειά της τίμησε και ολάκερο το σόι της θα πρέπει να την έχει σαν “κορώνα στο κεφάλι του”.

Καμιά φορά οι συντηρητικοί άνθρωποι γίνονται οι πλέον απελευθερωμένοι όταν συναντηθούν με το Πνεύμα και κοινωνήσουν των αχράντων μυστηρίων της Ποιήσεως.

Ο Ρεμπώ την εμπνέει ιδιαίτερα, δίχως να την αποσπά από την “λευκή” αγγελολογία της.

Νομίζω ότι μακρηγορώ και κινδυνέψω να γράψω κείμενο μεγαλύτερο από τα κεφάλαια του εύρυθμου κι ευσύνοπτου αυτού βιβλίου.

Πολλά από αυτά τα περιστατικά που περιγράφει θα μπορούσα να τα δω ως ταχυδράματα στο θέατρο ή ως σενάρια για ταινίες μικρού μήκους.

Τελικά, η Παιδεία είναι κάτι που δεν κρύβεται κάτω από φύλο συκής. Ευτυχώς. Έτσι μπορούμε να απολαμβάνουμε χωρίς συμπλέγματα τον “Φαύνο” του Νιζίνσκι, όχι όπως τον είδαμε στις φωτογραφίες, αλλά όπως τον κατέγραψε η Πανανθρώπινη Συλλογική Συνειδητότητα, ως ένα φαινόμενο που κατέρριπτε τον Νόμο της Βαρύτητας, όπως επισημαίνει, όχι χωρίς κάποιο πρόδηλο ενθουσιασμό, η Ανθούλα Δανιήλ σε αυτό το πολυσυλλεκτικό πόνημά της που πρέπει να κοσμεί κάθε βιβλιοθήκη ανυπερθέτως.

 

 

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Μπούρας είναι ποιητής, θεατρολόγος και κριτικός (www.konstantinosbouras.gr)

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top