Fractal

Με πρόσχημα την ιστορία επιζώντων και θυμάτων μιας ρομαντικής καταστροφής

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

 

Henry James, “Ντε Γκρέυ: Μια ρομαντική ιστορία”. Εκδόσεις Ars Nocturna. Μετάφραση-Εισαγωγή: Αργυρώ Μαντόγλου. Διόρθωση-Επιμέλεια: Μαρία Γιακανίκη. Οκτώβριος 2017, Αθήνα

 

‘Πάντα αυτοί που επιζούν μιας καταστροφής είναι για λύπηση’, εκστόμισε  η κυρία  Ντε Γκρέυ, για να της ανταπαντήσει ο συνομιλητής της : ‘Ναι, κυρία, οι επιζήσαντες-ακόμα και μετά από πενήντα χρόνια’! Κάπως έτσι επέλεξε να κλείσει την μικρή του ερωτική και παράξενη ταυτόχρονα  ιστορία, την ‘Ντε Γκρέυ: Μια ρομαντική ιστορία’, ο νεαρός, όταν την έγραφε, Αμερικανός Χένρυ Τζέιμς. Το γεγονός ότι  ο Χένρυ Τζέιμς, ένας συγγραφέας του οποίου τα έργα έχουν προκαλέσει  τόσο μεγάλο ενδιαφέρον, σε παγκόσμια κλίμακα, όσο και οι γνωστοί μεγάλοι και κλασσικοί Αμερικανοί συγγραφείς, είχε μια ιδιαίτερη προτίμηση και για τις γοτθικές ιστορίες φαντασμάτων και μυστηρίου, αποτελεί αναμφίβολα έκπληξη για όσους συνδέουν το όνομά του με έναν πιο διαφορετικό τύπο μυθοπλασίας. Οι περισσότεροι αναγνώστες ενθυμούνται αυτόματα ότι έγραψε μια φημισμένη ιστορία η οποία ακούει στο όνομα ‘Το στρίψιμο της βίδας’, ενώ άλλοι ανακαλούν στη μνήμη τους  κάποιες άλλες μικρές παρεμφερείς ιστορίες. Οι ειδικότεροι όμως επί του θέματος, όπως οι ιστορικοί της λογοτεχνίας, είναι ενήμεροι και γνωρίζουν καλά ότι ο Χένρυ Τζέιμς  πήρε τη σκυτάλη της  υπερφυσικής ιστορίας από τους ογκόλιθους  Έντγκαρ Άλλαν Πόε (1809-1849) και Ναθάνιελ Χώθορν (1804-1864), φέρνοντας τελικά στο προσκήνιο μια πολύ προχωρημένη εκδοχή του συγκεκριμένου τύπου στον εικοστό αιώνα.

Ο Χένρυ Τζέιμς  δημοσίευσε ενενήντα έξι σύντομες ιστορίες. Στις δεκαοκτώ από αυτές εμπεριέχονται σαφή στοιχεία του υπερφυσικού. Η πρώτη δημοσιευμένη ιστορία μυστηρίου, ήταν Ή γοητεία ορισμένων παλαιών ρούχων’, η οποία έκανε την εμφάνισή της  στο Atlantic Monthly, το 1868. Μια άλλη από τις ιστορίες αυτού του είδους, οι οποίες όπως είναι ευνόητο ερωτοτροπούν με το υπερφυσικό, είναι και η ‘Ντε Γκρέυ. Μια ρομαντική ιστορία’, η οποία δημοσιεύτηκε επίσης τον Ιούλιο του 1868. Το 1874, για να προχωρήσουμε λίγο παραπέρα, έγραψε το ‘The Last of the Valerii’, και το  1876 δημοσίευσε το ‘The Ghostly Rental’. Ο Χένρυ Τζέιμς τότε εγκατέλειψε τις υπερφυσικές του ιστορίες   για δεκαπέντε χρόνια, αλλά το 1891 με την ευκαιρία της δημοσίευσης του Σερ Έντμουντ Όρμ  (Sir Edaund Orme), άρχισε να εστιάζει εκ νέου το ενδιαφέρον του σε αυτόν τον ‘μυστήριο’ τύπο λογοτεχνίας. Στη συνέχεια ακολούθησαν τα ‘Nona Vincent’ (1892),  ‘The Private Life’ (1092), ‘The Altar of the Dead’ (1896), και πολλά άλλα. Το 1903 έγραψε ‘Το θηρίο στη ζούγκλα’ (The Beast in   the    Jungle),  ενώ η τελευταία του ιστορία Ή υπέροχη γωνιά’ (The Jolly Corner), κυκλοφόρησε το 1908.

Δεν ήταν ιστορίες μυστήριων φαντασμάτων με την παραδοσιακή έννοια του όρου, ωστόσο, λόγω της παραδοξότητάς τους, προκάλεσαν και προσκάλεσαν για εκτεταμένη συζήτηση μεταξύ αναγνωστών και κριτικών και θεωρούνται ως ένα ιδιαίτερο είδος ψυχολογικών αλλόκοσμων   ιστοριών, τις οποίες για να είμαστε ειλικρινείς, ο Χένρυ Τζέιμς δεν ήταν διατεθειμένος να αναφέρει άμεσα ως υπερφυσικές. Όλες αυτές οι ιστορίες, υπήρξαν το ερέθισμα για τους μελλοντικούς βιογράφους του  Χένρυ Τζέιμς, όπως για παράδειγμα τον Joseph Leon Edel (1907-1997), ο οποίος προσπάθησε να αποκαλύψει και σκιαγραφήσει την αληθινή προσωπικότητα και ψυχοσύνθεση του συγγραφέα, συνδέοντας τα θέματα   και τις ιδιοτροπίες τους με την πραγματική και απόκρυφη  ζωή του Χένρυ Τζέιμς.

 

Χένρυ Τζέιμς (1843-1916)

 

Αλλά πάντοτε ερχόταν μπροστά το ερώτημα, αν ο συγκεκριμένος συγγραφέας ήταν ένας στοιχειωμένος τεχνίτης του λόγου που δραπέτευε από τη ζωή του μέσα από τις ιστορίες του ή ήταν αυτός ο καλλιτέχνης που δημιούργησε το πεπρωμένο και την αθανασία του μέσω ακριβώς αυτών; Μήπως ήταν περισσότερο ιστορίες ενός συγγραφέα που είχε προσωπική άποψη για την πολυπλοκότητα των μονοπατιών του νου και την ικανότητα να δραματοποιήσει τους φανταστικούς φόβους του; Ο Χένρυ Τζέιμς πρόσθεσε, όπως δήλωσε ο Edel, μια νέα διάσταση στην ιστορία του τρόμου δραματοποιώντας τη μεταδοτικότητα  του φόβου. Με τον τρόπο αυτό, ο Χένρυ Τζέιμς  έδειχνε, κατά πάσα πιθανότητα, τους βαθύτερους εσωτερικούς φόβους του.  Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό για τις ιστορίες του υπερφυσικού του Χένρυ Τζέιμς, είναι ότι κατατρόπωσε τους φόβους του και ξεπέρασε τις δικές του ανασφάλειες μέσω ακριβώς της επισταμένης αφοσίωσης στην τέχνη του.

Οι πρώτες τέσσερις γοτθικές ιστορίες του, είναι γραμμένες μεταξύ 1868 και 1876, και ανήκουν σε ένα πειραματικό στάδιο της γραφής του όταν εξομοιώνεται με άλλους συγγραφείς υπερφυσικών ιστοριών. Με τον όρο γοτθική λογοτεχνία, γενικώς, εννοούμε και αναφερόμαστε  σε κείνο το είδος γραφής στο οποίο βρίσκονται ενσωματωμένα έντονα τα στοιχεία του φυσικού και ψυχολογικού τρόμου, του μυστηρίου, του υπερφυσικού, με φαντάσματα, στοιχειωμένα σπίτια, γοτθική αρχιτεκτονική, απομονωμένα κάστρα, μαύρο σκοτάδι, θάνατο, τρέλα, και καλά κρυμμένα μυστικά και  κληρονομούμενες κατάρες, όπως εν προκειμένω, στη δική μας ιστορία: ‘…η κατάρα ήταν απόλυτη, αναπόφευκτη, αιώνια. Μπορούσε να μετατοπισθεί, αλλά δεν μπορούσε να παρακαμφθεί. Παρά τον σκληρό αγώνα και την ανθρώπινη αγωνία, η κατάρα αχόρταγα διεκδικούσε το θύμα της…’!

Οι οκτώ ιστορίες του Χένρυ Τζέιμς που ξεκίνησαν το 1891 με τον Σερ Έντμουντ Όρμ  (Sir Edaund Orme)  και ολοκληρώθηκαν το 1898 με το ‘Στρίψιμο της βίδας’, αντιπροσωπεύουν τις προσπάθειες του συγγραφέα να εξωτερικεύσει τα εσωτερικά φαντάσματα, τους φανταστικούς φόβους που οι άνθρωποι φέρνουν μαζί  στην καθημερινή τους ζωή. Με τις τελευταίες έξι ιστορίες που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 1898 και 1908, φαίνεται να έχει απεικονίσει παραστατικά τα δικά του φαντάσματα, εξερευνώντας τη δική του ενδοστρέφεια, τις δικές του εικονικές ιδέες, τις αυταπάτες και τις ψευδαισθήσεις του.

Οι φανταστικές ιστορίες της δημιουργικής καριέρας του Χένρυ Τζέιμς (1843-1916), που αρχίζει εννέα χρόνια πριν από τη στροφή του αιώνα και τελειώνει το 1908, αποδεικνύουν ότι είναι ένας κλασσικός δάσκαλος και αυθεντική μορφή   του λογοτεχνικού αυτού ιδιώματος και σίγουρα ένας από τους τελευταίους σπουδαίους συγγραφείς που εκμεταλλεύονται τεχνηέντως το ταλέντο τους. Η τελευταία μάλιστα ιστορία του, η Ή υπέροχη γωνιά’ (The Jolly Corner), που κυκλοφόρησε το 1908, βρισκόταν ενσφηνωμένη στο μυαλό του για περίπου μισό αιώνα μέχρις ότου πάρει σάρκα και οστά, κοντά προς το τέλος της ζωής του. Κατά μία έννοια αποτελεί τον θρίαμβο της τέχνης στην ίδια την ιστορία του υπερφυσικού,  αφού έφτασε σε παρατεταμένη και υψηλού βαθμού ωρίμανση που έκανε την τέχνη του Χένρυ Τζέιμς,  υπέρτατη.

Στην ‘Ντε Γκρέυ: Μια ρομαντική ιστορία’, του 1868, οι κύριοι χαρακτήρες είναι λίγοι. Ο Πολ, ο κεντρικός ήρωας της υπόθεσης, ένας ‘ανέμελος νεαρός τζέντλεμαν’, περιφερόταν στην γηραιά ήπειρο για κάποιο χρονικό διάστημα, όπως όλοι, άλλωστε, οι γόνοι καλών και αριστοκρατικών οικογενειών της εποχής, πριν γυρίσει πίσω στο πατρικό σπίτι, έχοντας μπροστά του μια καινούργια ζωή πλούσια σε εμπειρίες άλλων τόπων και ανθρώπων. Γνωρίζουμε την αρχή της ζωής μας, ‘αλλά ποιος είναι σε θέση να γνωρίζει το τέλος της’, αναρωτιέται κάπου ο αφηγητής της ιστορίας. Στο κεφάλι της Μάργκαρετ,  του κοριτσιού που βρίσκει στο σπίτι με την επιστροφή του ο Πολ, ταξίδευαν τα λόγια του, οι πόλεις, τα θέατρα, οι εκκλησίες, οι γκαλερί, ‘οι συνεχείς εναλλαγές περιγραφών και  εικόνων’,  μέχρι η διαπροσωπική τους σχέση περάσει σε άλλο στάδιο, αλλά   και μέχρι εκείνη  διακρίνει στο πρόσωπο  του   ηλικιωμένου  άντρα  ‘το προμήνυμα κάποιας τρομακτικής αποκάλυψης’, τότε που ‘ολόκληρο το σώμα του μαρτυρούσε το βάρος μιας αναπόδραστης πεποίθησης’, και ακούσει με τα ίδια της τα αυτιά από τον πάτερ Χέρμπερτ, ‘…πρέπει να φύγεις απ’ αυτό  το σπίτι’!

Το ‘υπερφυσικό’ είναι ένας όρος που περιλαμβάνει οποιοδήποτε φαινόμενο ξεπερνά αυτό που φυσιoλογικά  αντιλαμβάνεται κάποιος. Η ιστορία έδειξε ότι αποτέλεσε το ενδιαφέρον μεγάλου αριθμού λογοτεχνών, παλιών και σύγχρονων και έχει χρησιμοποιηθεί σε διάφορα λογοτεχνικά είδη για διάφορους σκοπούς. Η χρήση του ποικίλλει ανάλογα με το στυλ και την τεχνική κάθε συγγραφέα. Η εμπλοκή και απασχόληση του Χένρυ Τζέιμς στην υπόθεση του υπερφυσικού,  αποδεικνύεται μοναδική και χρησιμοποιείται ως μέσο απεικόνισης φυσικών ρεαλιστικών θεμάτων για ηθικούς και κοινωνικούς σκοπούς. Οι χαρακτήρες που αντιμετωπίζουν υπερφυσικά φαινόμενα είναι ανθρώπινα όντα, τα οποία δεν διαθέτουν εξωπραγματικές δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν το υπερφυσικό. Ο Χένρυ Τζέιμς βασίζεται κυρίως στην ύπαρξη κρυφών δυνάμεων  οι οποίες  φαίνεται να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής του ανθρώπου και έχουν άμεση επίδραση σε αυτούς. Προσπαθεί να κάνει τον αναγνώστη να αισθάνεται ότι ο φυσικός κόσμος δεν είναι τίποτα άλλο παρά μέρος του υπερφυσικού κόσμου και ο άνθρωπος αναμένεται να δεχτεί ανάλογες επισκέψεις. Επιπλέον, ο υπερφυσικός κόσμος φαίνεται πιο ισχυρός από τον φυσικό κόσμο. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο του έργου του Χένρυ Τζέιμς, είναι η  χρήση αυτών των στοιχείων  σε γεωγραφικές τοποθεσίες στην Αμερική ή στην Ευρώπη, σε μικρά σπίτια,  μικρά δωμάτια ξενοδοχείων, σπίτια της Νέας Υόρκης και άλλα παρεμφερή μέρη. Τα παλιά και ξεχασμένα κάστρα και τα σκοτεινά υπόγεια μπουντρούμια του παλαιού παραδοσιακού μυστηρίου, εδώ απουσιάζουν σε προκλητικό βαθμό. Τα κρυμμένα  και φοβισμένα συναισθήματα, τα οποία αποτελούν το ενδιαφέρον της παραδοσιακής υπερφυσικής μυθοπλασίας, δίνουν τη θέση τους στα ανθρώπινα φαντάσματα που περπατούν όχι στα μαύρα μεσάνυχτα, αλλά στο  διάχυτο φως ημέρας. Το υπερφυσικό παρουσιάζεται σε φυσικές τοποθετήσεις και τα φαντάσματα που εμφανίζονται, είναι αυτά των πραγματικών ανθρώπων και σε κατοικημένες περιοχές: ‘…Την ώρα που εκείνη άνθιζε κι’ ευημερούσε, αυτός μαραινόταν κι’ έφθινε.  Ενόσω εκείνη ζούσε γι’ αυτόν,  εκείνος πέθαινε για εκείνη. Τι απαίσια, τι σατανική κωμωδία’!

Η απεικόνιση του υπερφυσικού από τον Χένρυ Τζέιμς,  δεν περιέχει σκηνές αιματοχυσίας ή βαμπίρ, όπως περιέχουν αρκετά άλλα παρόμοια έργα, ούτε φυσικά υπάρχει διαθέσιμος χώρος για να εμφιλοχωρήσουν νεράιδες, μάγισσες και μαγεία. Επιπλέον, υπάρχει πάντα μια στενή σχέση μεταξύ της αγάπης και του υπερφυσικού. Η χρήση του υπερφυσικού από τον εν λόγω συγγραφέα, του έδωσε άφθονο χώρο για να γράψει για θέματα όπου η παρέμβαση του υπερφυσικού περιέπλεξε άλλα θέματα και άνοιξε την αφήγηση σε ένα ευρύ φάσμα μυθοπλασίας.

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top