Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Χρονικό του μέλλοντος
31/08/2019, 8:22 μμ

Χρονικό του μέλλοντος

Γράφει η Νάντια Τράτα //

 

“Τσέρνομπιλ- Ένα χρονικό του μέλλοντος”, Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, Εκδ. Πατάκη

 

Υπάρχουν στιγμές που μοιάζουν με αιωνιότητα, γεγονότα που ξεσκίζουν το παραπέτασμα του τώρα και τρέχουν βιαστικά προς ένα απροσδιόριστο μέλλον, όνειρα που τελειώνουν ως εφιάλτες στοιχειώνοντας τις ζωές των ανθρώπων, σιωπές που ηχούν εκκωφαντικά, δάκρυα που γίνονται ποτάμια ορμητικά μα που δεν μπορούν να ξεπλύνουν τον πόνο, μήτε την οργή ή την απόγνωση. Το κρίμα μένει σαν στίγμα, κατάρα βαριά, πληγή κακοφορμισμένη, ανατριχίλα και ζόφος μαζί, σε μία πράξη που καμία κάθαρση δεν θα συμβεί, καμία λύτρωση δεν θα αποτρέψει μία συντεταγμένη πορεία προς το χαμό.

Η συγγραφέας-δημοσιογράφος Σβετλάνα Αλεξίεβιτς βραβεύθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2015 για το έργο της το οποίο βασίζεται εξ’ολοκλήρου σε μη-μυθοπλαστικές ιστορίες: από τις εμπειρίες των παιδιών-στρατιωτών κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έως τις προφορικές μαρτυρίες από την εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο του Αφγανιστάν, η Αλεξίεβιτς για 40 χρόνια παραδίδει τη  δική της εκδοχή για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, καταγράφοντας  συνεντεύξεις/μαρτυρίες και παρουσιάζοντάς τες δεμένες μεταξύ τους με τη μορφή μονολόγων, εν πλήρη απουσία κάθε σχολιασμού.

Το «Τσέρνομπιλ» χρειάστηκε 11 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Δεν αποτελεί έργο δημοσιογραφικό, όπως αναφέρει η συγγραφέας, ούτε αφορά αποκλειστικά και μόνο τον κόσμο του Τσέρνομπιλ. Αυτό που κυρίως την ενδιαφέρει είναι η διπλή ταυτότητα των αφηγητών της: από τη μια πλευρά, είναι φυσικά ο «συγκεκριμένος αφηγητής» αλλά ταυτόχρονα κάθε μαρτυρία αποκαλύπτει τις αλήθειες που βασανίζουν τον «αιώνιο άνθρωπο». Στέκεται σε όσα θεωρεί ως «λανθάνουσα ιστορία», «το αόρατο αποτύπωμα της παρουσίας μας σε αυτή τη γη». Η Αλεξίεβιτς σχολιάζοντας τη μέθοδο που χρησιμοποιεί, αναφέρει πως «ζωγραφίζω και συλλέγω γήινα, ασήμαντα συναισθήματα, σκέψεις, λέξεις. Προσπαθώ να παγιδεύσω τη ζωή μιας ψυχής».

Στην περίπτωση του «Τσέρνομπιλ», ένα λογοτεχνικό ντοκιμαντέρ, ένα βιβλίο σπαρακτικό, καθηλωτικό, τρομακτικά αποκαλυπτικό, η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς μιλά για ένα γεγονός που παρότι ήδη μετρά περισσότερα από τριάντα χρόνια στη μνήμη μας, η θύμησή του εξακολουθεί να μας κάνει να ανατριχιάζουμε, να στεκόμαστε ξαφνιασμένοι μπροστά σε όσα ζήσαμε χωρίς ίσως να έχουμε αντιληφθεί, τότε, πώς ακριβώς αυτό το κακό θα μπορούσε να αλλάξει τη ροή και της δικής μας ιστορίας. Η συγγραφέας με μοναδική δεξιοτεχνία προχωρά με σεβασμό ιχνηλατώντας τη μνήμη, σκύβοντας με τρυφερότητα πάνω από τους ήρωές της, παραδίνοντας ένα σπουδαίο έργο, ένα από τα στιβαρότερα και συγκλονιστικότερα έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας, με κάθε του σελίδα να αφήνει τον αναγνώστη με σκυμμένο κεφάλι, με δάκρυα στα μάτια, γεμάτο σκέψεις για το πού θέλουμε να οδηγήσουμε τη ζωή μας, πώς θα σταθούμε απέναντι στο μέλλον που κάθε λεπτό που περνά φθάνει και γίνεται παρόν, πώς θα αποτρέψουμε μία εποχή αποκάλυψης.

Πράγματι, το «Τσέρνομπιλ» είναι ένα «χρονικό του μέλλοντος», βάζει τον αναγνώστη μέσα στην καρδιά του σκότους, με τρόπο επώδυνο, αγωνιώδη, η αλήθεια έχει πολλά πρόσωπα, είναι η αλήθεια των πρώτων μαρτύρων, των πυροσβεστών, των στρατιωτών, των παιδιών, των συζύγων, των επιστημόνων, των κατοίκων που αναγκάστηκαν να φύγουν διωγμένοι από τη γη τους, των άλλων κατοίκων που ήρθαν από μακριά και επέλεξαν να ζήσουν σε μία απαγορευμένη, μολυσμένη περιοχή…. Ένας σπαραγμός για τον αβάσταχτο πόνο της απώλειας, απώλεια της ίδιας της ζωής μας, απώλεια αγαπημένων προσώπων, απώλεια της γης στην οποία ζήσαμε, απώλεια των αξιών με τις οποίες γαλουχηθήκαμε, απώλεια της περιουσίας μας, απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, απώλεια κάθε ίχνους πολιτισμού.

 

Svetlana Alexievich

 

Όπως και σε προηγούμενα βιβλία της, έτσι και στο «Τσέρνομπιλ» η Αλεξίεβιτς καταγράφει τις αδύναμες φωνές, τις μαρτυρίες «αόρατων» ηρώων, αιχμαλωτίζοντας ανάμεσα στις λέξεις έναν ποταμό συναισθημάτων που έρχονται και κατακλύζουν τον αναγνώστη που μένει ενεός μπροστά στα επακόλουθα ενός γεγονότος που σημάδεψε τον περασμένο αιώνα, δίνοντας ένα οριστικό τέλος σε μία ψευδαίσθηση υπεροχής, σε μία φενάκη που έδειξε το φοβερό πρόσωπο ενός σύγχρονου εφιάλτη, που ακόμη σήμερα κάποιοι παρουσιάζουν ως ευημερία.

Έργο βαθιά ανθρώπινο, έργο πολιτικό για την τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου, την ψευδαίσθηση ισχύος που δίνει η ανεξέλεγκτη πρόοδος, την αλήθεια με τα πολλά πρόσωπα, την ανάγκη να μελετήσουμε περισσότερο την έννοια της ελευθερίας, να ασχοληθούμε με αυτούς που μένουν πίσω σε αυτό τον άνισο αγώνα ταχύτητας. Η συγγραφέας αρνείται να επιτρέψει τη συγγραφή της σύγχρονης Ιστορίας χωρίς να ακουστούν οι φωνές ανθρώπων που επέζησαν από πολέμους, καταστροφές, πείνα, φτώχια και πολιτικές διώξεις που καταγράφηκαν καθ’όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Η απήχηση του έργου της Αλεξίεβιτς έχει σωρευτικό αποτέλεσμα : η αλήθεια ηχεί εκκωφαντικά, δεν μπορείς να αδιαφορήσεις για αυτή. Εδώ κρύβεται και η δύναμη του έργου της –οι φτωχοί, οι αδύναμοι, οι μειονότητες και οι διαφωνούντες, οι άνθρωποι που τυχαίνει να βρίσκονται στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή, θεωρούνται ως αναλώσιμοι από αυτούς που είναι στην εξουσία. Η Αλεξίεβιτς επιλέγει να ασχοληθεί μόνο με αυτούς και με ξεχωριστή μαεστρία αναλαμβάνει να μεταφέρει τα δικά τους μηνύματα, να δώσει δύναμη και ένταση στη δική τους φωνή. Λίγοι συγγραφείς έχουν καταφέρει να αποκαλύψουν πώς πίσω από τον πόνο της απώλειας κρύβεται, εν τέλει, η δύναμη της αγάπης.

Σε μία εποχή όπου όλοι φαίνεται να μιλούν για τους συσχετισμούς μεταξύ της ανθρώπινης παρουσίας στον πλανήτη μας, την επίδρασή του στο περιβάλλον και την αλόγιστη χρήση των εξελίξεων στην τεχνολογία εις βάρος κάθε είδους μειονοτήτων, τη έργο της Αλεξίεβιτς γίνεται απόλυτα προφητικό. Κάθε πόλεμος είναι τρομακτικός, οι καταστροφές μπορεί να αφορούν όλους μας, η μεμονωμένη αφήγηση μετατρέπεται αυτόματα σε οικουμενική, ο σύγχρονος άνθρωπος τροχοδρομεί τη ζωή του πάνω στις ράγες της αλόγιστης σπατάλης και της αήθους, ασύδοτης κερδοσκοπίας. Αποπροσανατολισμένος ηθικά και κοινωνικά, γεμάτος φόβους, ανασφάλειες και ουτοπικές φιλοδοξίες στέκεται αμήχανος μπροστά σε μία υπαρξιακή μοναξιά. Το «Τσέρνομπιλ» αποτελεί ταυτόχρονα έναν από τους συγκινητικότερους αποχαιρετισμούς στους μάρτυρες του 20ου αιώνα και μία  δυνατή φωνή που αφυπνίζει την επιλήσμονα κοινωνία μας.

Έχοντας ήδη μία σοβαρή προϋπηρεσία στην εξαιρετικά λεπτομερή αφηγηματική του αμοραλισμού πάσης φύσεως εξουσίας και στην καταγραφή της επακόλουθης ανθρώπινης οδύνης, η συγγραφέας λέει πως πλέον την ενδιαφέρει να ασχοληθεί με «κάτι νέο». Ήδη έχει ξεκινήσει δύο βιβλία, το πρώτο εκ των οποίων αφορά την αγάπη και στο οποίο καταγράφονται οι προσωπικές ιστορίες αγάπης ανδρών και γυναικών, σε βάθος πολλών ετών. Το δεύτερο βιβλίο της είναι για το πώς κανείς γερνά. «Ο πολιτισμός κατάφερε να δώσει παράταση στη ζωή μας κατά 20 χρόνια. Νομίζω όμως πως δεν είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Δεν έχουμε καταφέρει να βρούμε τη φιλοσοφία μίας ζωής σε φθίνουσα πορεία, πριν την οριστική μας εξαφάνιση μέσα στο σκοτάδι».

 

Αύγουστος 2019

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top