Fractal

Με άξονες τον έρωτα και τον θάνατο

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπούρας // *

 

Χρήστος Λεττονός, “Τα ποιήματα”, Πρόλογος: Γιάννης Κοντός, Βαγγέλης Χρόνης, εκδόσεις Μετρονόμος, Αθήνα Σεπτέμβριος 2020, σελ. 86

 

Τόμος μνήμης, τόμος τιμής σε έναν “καταραμένο ποιητή” με άδοξο τέλος, που ναι μεν δεν ανήκει στους “μείζονες” της γενιάς του, όμως παραμένει αισθαντικός και ενδιαφέρων ακόμη και σήμερα, που ο απόηχος της σεξουαλικής επανάστασης και του Μάη του ’68 έχει πια απαλυνθεί, σχεδόν σβήσει.

Τα δημοσιευμένα ποιήματά του από το 1965 μέχρι και το 1970 ακολουθούν την πεπατημένη της επαναστατημένης εκείνης εποχής, με την ερωτική επιθυμία να απαιτεί την πολυσχιδή, άνευ όρων και ορίων εκπλήρωσή της, χωρίς όμως να απομακρύνεται από νεορομαντικά και λυρικά πρότυπα, αλλά και ενδίδοντας επιλεκτικά στον υπερρεαλισμό. Ο Καβάφης είναι πανταχού παρών ως άτυπος ιδρυτής μιας “σχολής” με κυρίαρχους επιγόνους τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Γιώργο Χρονά. Σε αυτό το ρεύμα εντάσσεται κι ο Λεττονός, αφού ήταν και από τους εκλεκτούς που είδαν ποιήματά τους δημοσιευμένα στην “Διαγώνιο” του μεγάλου αιρετικού της Θεσσαλονίκης.

Το ενδιαφέρον σε αυτή την συλλογή είναι ότι παρακολουθούμε την πορεία της εξέλιξης μίας γραφής και μιας ψυχής από την ανθοφορία έως τον πεισιθάνατο μαρασμό.

Σε επίπεδο ποιητικής τα μινιμαλιστικά πρώτα ποιήματα δίνουν τη θέση τους σε άλλα περισσότερο εκτενή και περιγραφικά για να φτάσουμε στα “Κατάλοιπα” όπου η Σχολή της Φρανκφούρτης και ο Μαρκούζε θα εύρισκαν τον πλέον αντιπροσωπευτικό εκφραστή του. Εδώ η παραβατικότητα και η σύμμειξη ομοερωτικότητας και κοινωνικού περιθωρίου, ναι μεν δεν κομίζει γλαύκαν εις Αθήνας, αφού εντάσσεται στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής του τέλους της Χούντας, προσδίδει όμως μία ερεβώδη σκοτεινότητα στον αναρχικό, ανατρεπτικό, αντικομφορμιστικό, αντιεξουσιαστικό τόνο μιας ποίησης αμιγώς πολιτικής αλλά προσεκτικά κρυμμένης κάτω από το χαλί των επισήμως δημοσιευθέντων πονημάτων.

Ο στιχουργός και τραγουδοποιός Χρήστος Λεττονός, σύγχρονος του “Νέου Κύματος”, αλλά περισσότερο μελαγχολικός (όπως παρατηρεί στον εξαιρετικά διεισδυτικό κριτικό πρόλογό του ο ιδιοφυής πνευματικός Άνθρωπος Βαγγέλης Χρόνης), παρασύρεται και συμπαρασύρει την δεδηλωμένη ποιητική του σε δρόμους και οδούς που δεν είναι στενωποί μήτε δρολάπια. Οι εξαίρετες στιχουργικές του επιδόσεις επηρεάζουν αρνητικά τις ποιητικές του εξορμήσεις, αφού δεν αποφεύγει τις κοινοτοπίες και δεν ξεφεύγει από μια ηθελημένη ή αθέλητη απλοϊκότητα στην καταγραφή του κοινωνουμένου νοήματος.

Είναι όμως τεχνίτης του Λόγου: επιτυχημένες παρομοιώσεις, φράσεις-βεγγαλικά που θα τις ζήλευαν πολλοί διαφημιστές, αλλά και ολάκερα ποιήματα-συμπιλήματα στίχων του Καβάφη (όπως οι “Περιπτώσεις Ι” της σελίδας 41).

Φυσικά και ο νεκρός δεδικαίωται και είναι ιδιαίτερα συγκινητικός ο πρόλογος του επίσης πια μεταστάντος Γιάννη Κοντού, παρά την και χάρη στην ιδιαίτερη βιωματικότητα που αποπνέει το προσεκτικά γραμμένο διθυραμβικό κείμενό του.

Ο Έρωτας και ο Θάνατος είναι οι δύο βασικοί άξονες της θεματικής του (όπως αναλύεται στο προλογικό κείμενο του Ποιητή Βαγγέλη Χρόνη). Η απόρριψη όμως από τον Πατέρα για την διαφορετική ερωτική ταυτότητα του γιου προκαλεί φανερές και υποσυνείδητες ενοχές που ανακουφίζονται είτε ως εξιδανικεύσεις και ερωτικές μεταθέσεις είτε ως βιαίως εκπεφρασμένη οργή (στα “Κατάλοιπά” του).

 

Χρήστος Λεττονός

 

Η μελαγχολία δεν είναι “μίμησις πράξεως” αλλά εγγενής, φυσιολογικά δομημένη και αφομοιωμένη από την ομιλούσα ποιητική φωνή, που μπορεί ευρέως να ταυτιστεί με τον ποιητή, αφού έργο και βίος συγκλίνουν προς τον θάνατο, που τον βρήκε στην τέταρτη δεκαετία της ζωής του δια της πυράς. Το σημαντικό όμως είναι αυτός ο πρόωρος, ο βίαιος, ο οργισμένος, ο αποτρόπαιος θάνατος προοικονομείται μέσα σε στίχους, νοήματα και εικόνες που προκαλούν εύλογες απορίες, σχεδόν μεταφυσικές (όπως παρατηρεί ο Βαγγέλης Χρόνης, στη σελ. 11). Εδώ θα πρέπει να πω πως στο δικό του κριτικό απολογιστικό κείμενο ο διακεκριμένος και βραβευμένος ποιητής Βαγγέλης Χρόνης, ανθολογεί στίχους και αποσπάσματα ποιημάτων του Λεττονού που πέρασε ήδη στην αθανασία, με τρόπο που τον δικαιώνει ως νεορομαντικό λυρικό μάστορα στιχουργό. Το κριτικό αυτό κείμενο είναι αφ’ εαυτού “ένα ποίημα μέσα στο ποίημα” κι αυτό δίνει μια άλλη προοπτική σε ένα προσεγμένο βιβλίο επιδεκτικό πολλών αναγνώσεων. Είναι σαφές πως παραπέμπει κι αναφέρεται μόνο στα δημοσιευμένα ποιήματα και όχι στα κατάλοιπα.

Αναζητείστε αυτό το συλλεκτικό βιβλίο. Μην το χάσετε.

Είναι σημαντικές αυτές οι προσπάθειες που ανασύρουν ελάσσονες φωνές από την αναπόφευκτη Λήθη και λειτουργούν ως αντίστιξη στους υλιστικούς, μεταβατικούς, κρίσιμους Καιρούς μας.

Οι ποιητές είναι άγιοι και μάρτυρες (για να θυμηθώ τον Σαρτρ και τον Ζενέ) σε αντιπνευματικούς άνυδρους καιρούς. Και γι’ αυτό πρέπει να τιμώνται ανεξαρτήτως του όποιου τεχνικού αποτελέσματος. Και η ποιητική πρόθεση είναι σημαντική και αξία αφ’ εαυτής. Ειδικά όταν δεν διαψεύδει και δεν διαψεύδεται από το φως της μέρας.

Οι έπαινοι αξίζουν και πρέπει να αποδίδονται σε ανθολόγους, επιμελητές, εκδότες, τυπογράφους, επιμελητές και προλογίζοντες τέτοιων συγκεντρωτικών ή ενδεικτικών τόμων που συνοψίζουν έργα ζωής με ανεξίτηλους χτύπους καρδιάς.

Κι αν οι όποιες κριτικές επισημάνσεις μου τείνουν προς κάποια έμμεση αυστηρότητα, παρακαλώ να με συγχωρήσετε.

 

 

 

* O Κωνσταντίνος Μπούρας είναι ποιητής, θεατρολόγος και κριτικός (www.konstantinosbouras.gr) – Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top