Fractal

Καταγράφοντας δημοσιογραφικά τραγωδίες του… μέλλοντος

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη /

 

«Τσέρνομπιλ». Σβετλάνα Αλεξίεβιτς,  Μετάφραση: Ορέστης Γεωργιάδης, Εκδόσεις Πατάκη. Ιούνιος 2019. Αθήνα

 

Όταν η αρμόδια Επιτροπή του Βραβείου Νόμπελ αποφάσισε να της δώσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας του έτους 2015, πολλοί παραξενεύτηκαν, αφού υπήρχαν και αιωρούνταν στον αέρα πολλά άλλα γνωστότερα ονόματα σε αμφότερες τις ακτές του Ατλαντικού, τουλάχιστον. Όμως τελικά υπερίσχυσε η βαρύγδουπη εκείνη απόφαση, κι’ έτσι μια δημοσιογράφος παρακάμπτοντας τους ασχολούμενους με τη μυθοπλασία και τα άλλα παρεμφερή λογοτεχνικά μοτίβα, έλαβε το εν λόγω βραβείο. Ίσως να καλλιεργείται και παρατηρείται έξωθεν κάποια στροφή στις προτιμήσεις των ιθυνόντων, αν λάβει κανείς υπόψιν του ότι και τον επόμενο χρόνο, το έτος 2016, το ίδιο βραβείο δόθηκε πάλι σε έναν όχι αποκλειστικά συγγραφέα μυθοπλασίας, αλλά στην ουσία σε ένα μουσικό, τον Μπομπ Ντύλαν. Η περίπτωση της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, μάλλον τελικά πρέπει να καταταχθεί σε εκείνη της τεκμηριωτικής πεζογραφίας, όπως ειπώθηκε κατά κόρον, ή ίσως πιο σωστά σε εκείνο το χώρο της λογοτεχνικής καταγραφής της μαρτυρίας. Όπως και να ’χει, όμως, η πραγματικότητα είναι πως στο συγκεκριμένο βιβλίο, το ‘Τσέρνομπιλ’, με αφορμή την ομώνυμη τραγωδία, η Λευκορωσίδα συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, αφήνει το δικό της στίγμα, όσον αφορά τις μελλοντικές παρόμοιες τραγωδίες του γεγονότος όποτε και εάν αυτές ήθελαν επισυμβούν. Για τις άμεσες ή τις αμέσως επόμενες του γεγονότος που αναφερόμαστε, γράφτηκαν πολλά σε τύπο και βιβλία. Ανάλογα άρθρα έκαναν την εμφάνισή τους σε επιστημονικά περιοδικά ολόκληρης της Ευρώπης, όσον αφορά επιδημιολογικές μελέτες για την πιθανή πρόκληση νεοπλασιών σε επιζώντες και ανθρώπους που βρέθηκαν μεταγενέστερα κοντά στη δίνη των γεγονότων, ή επηρεάστηκαν από αυτά, με αποτελέσματα σε γενικές γραμμές μάλλον αναμενόμενα.

Η ιστορία κατέγραψε το πυρηνικό δυστύχημα στο Ουκρανικό έδαφος, ως μια από τις πλέον επικίνδυνες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις με ραδιενέργεια. Άνθρωποι, ζώα, φυτά, γη, αέρας, τα πάντα αλλοιώθηκαν και μολύνθηκαν επικίνδυνα. Οι δυσμενέστατες επιπτώσεις, γνωστές στους επιστήμονες, αλλά άγνωστες και απρόβλεπτες για τον απλό πολίτη της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Η 26η Απριλίου του 1986, υπήρξε όμως μια δραματική στιγμή όχι μόνο για την περιοχή εκείνη, αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Έφερε στο νου όλων των σκεπτόμενων παλιότερες παρόμοιες τραγωδίες, αλλά και τάραξε τη φαντασία μας με μελλοντικές άλλες, αν ποτέ ήθελαν να λάβουν χώρα και έρθουν ξαφνικά μπροστά μας. Οι άμεσες επιπτώσεις του συγκεκριμένου γεγονότος, όπως προείπαμε, αναλύθηκαν κατά κόρον από τον τύπο της εποχής. Οι απώτερες όμως, ειδικότερα εκείνες που αφορούσαν στην σωματική και ψυχική σφαίρα των ευρισκόμενων σε σχετικά μικρή απόσταση απ’ εκεί, διαχύθηκαν τα χρόνια που πέρασαν σε διάφορα έντυπα και περιοδικά, επιστημονικά και λαϊκά, κι’ έτσι εξασθένησαν στη μνήμη των ενδιαφερομένων αναγνωστών, αλλά όχι εκείνων που υπέφεραν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τόσο το περιβάλλον, όσο και η υγεία μεγάλου ποσοστού ανθρώπων της Λευκορωσίας, διαταράχθηκε και μάλιστα θα γίνει το ίδιο και στους απογόνους τους. Η αύξηση του καρκίνου και της λευχαιμίας σε όσους προσβλήθηκαν από τη ραδιενέργεια, τις επόμενες δεκαετίες υπήρξε ανοδική, δραματικές και ασύλληπτης μορφής ανθρώπινες υπάρξεις ήρθαν στην επιφάνεια με μεταλλάξεις και γενετικές ανωμαλίες στα νεογέννητα βρέφη.

Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, στον πρόλογο του βιβλίου της δίνει και το σχετικό στίγμα της: ‘…Ταξίδεψα περίπου για τρία χρόνια, συζητώντας με αυτούς που είχαν δουλέψει στον πυρηνικό σταθμό, με επιστήμονες, με πρώην μέλη του Κόμματος, με γιατρούς, στρατιώτες, πρόσφυγες, ανθρώπους που είχαν επιστρέψει στην απαγορευμένη ζώνη μετά το ατύχημα… Συζήτησα με ανθρώπους διαφόρων επαγγελμάτων, γενεών και ιδιοσυγκρασιών- πιστούς και άθεους, χωρικούς και διανοούμενους. Το Τσέρνομπιλ, αποτελεί τη θεμελιώδη αναφορά της ζωής τους. Καθετί που τους περιβάλλει, ο ίδιος τους ο εαυτός, έχει μολυνθεί απ’ αυτό. Όχι μόνον η γη και το νερό. Η ζωή τους ολόκληρη…’.

Την ίδια στιγμή, όμως, δεν παύει να σημαδεύει ανελέητα κατ’ ευθείαν το στόχο. Το Τσέρνομπιλ, μας δηλώνει ευθαρσώς, αφορά δύο καταστροφές. Η μια είναι η κοσμική, και η άλλη κοινωνική, τουτέστιν η τεράστια σοσιαλιστική παρακαταθήκη η οποία ρημάχτηκε μπροστά στα μάτια τους, προοιωνίζοντας τα γεγονότα που έπαιρναν ολοταχώς το δρόμο της απόλυτης διάλυσης όχι μόνο του ονείρου της σοβιετικής κοινωνίας, αλλά και πολλών άλλων παρελκομένων. Όσα κατέγραψε με το μαγνητόφωνό της, η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς είχε την αίσθηση ότι αφορούσαν το μέλλον τους.

Η Αλεξίεβιτς, είναι δημοσιογράφος, χρονικογράφος και ρεπόρτερ της καθημερινότητας. Γράφοντας σε εφημερίδες και βιβλία, βασιζόμενη πάνω σε αμέτρητες συνεντεύξεις που πήρε, σίγουρα μεταφέρει φωνές άλλων μπροστά, αλλά ταυτόχρονα προσφέρει και κάτι άλλο, ίσως εκείνο το αθέατο που της χάρισε τελικά το μη αναμενόμενο, για τους περισσότερους, Βραβείο Νόμπελ. Είναι τότε τόσο ανεπαρκής η λογοτεχνία για να εκφράσει την κατάρρευση της καθημερινότητας, των ονείρων και των προσδοκιών μας, ώστε οι ιθύνοντες να αναγκαστούν να δώσουν το βραβείο σε δημοσιογράφο, αναρωτήθηκαν πολλοί. Δεν υπήρχαν στον σχετικό κατάλογο τόσα και τόσα ονόματα μεγάλων συγγραφέων και λογοτεχνών που πλανιόντουσαν στην σχετική λίστα των υποψηφίων; Φυσικά οι διάλογοι, συζητήσεις και επεξηγήσεις έδωσαν και πήραν, ένθεν κακείθεν, αλλά η ιστορία δεν ξαναγράφεται, ειδικά οι σελίδες της που αφορούν τα ίδια ονόματα στα ίδια θέματα και τους συγκεκριμένους πρωταγωνιστές.

 

Svetlana Alexievich

 

Η συγγραφέας, λίγο μετά τη δραματική έκρηξη του Τσέρνομπιλ, επισκέφτηκε την επικίνδυνη περιοχή, και συνάντησε όλους εκείνους και ακόμα περισσότερους οι οποίοι της αφηγήθηκαν την προσωπική και οικογενειακή τους ιστορία. Είχε ανοιχτά μαγνητόφωνο, μάτια και αυτιά. Γιατί, λοιπόν, να καταφεύγουμε στη μνήμη, αναρωτιέται ένας ψυχολόγος, θύμα κι’ αυτός της έκρηξης. ‘…Μήπως γιατί η μνήμη είναι το μοναδικό μας καταφύγιο’; Κάποιοι περισσότερο ρεαλιστές, δηλώνουν πως ‘… το δικαιότερο πράγμα στον κόσμο είναι ο θάνατος. Κανείς δεν του γλυτώνει’, και μερικοί πιο σκεπτικοί και λυρικοί, ‘… πολλοί από τους νέους έφυγαν με την εκκένωση… το χωριό είναι έρημο… υπάρχουν όμως πολλά πουλιά που πετούν τριγύρω…’! Τα γεγονότα που ακολούθησαν της θανατηφόρας έκρηξης, άλλωστε είναι γνωστά. Ένα άλλο θύμα, εστιάζει το ενδιαφέρον του αλλού, σκεπτόμενο: ‘… Στα δέκα εκατομμύρια των Λευκορώσων, πάνω από δύο εκατομμύρια ζούμε σε μολυσμένες περιοχές. Είμαστε ένα τεράστιο εργαστήριο πειραμάτων του διαβόλου. Έρχονται εδώ επιστήμονες από όλον τον κόσμο, καταγράφουν τα δεδομένα, κάνουν τα πειράματά τους, γράφουν τα διδακτορικά τους. Από τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη, από την Ιαπωνία, τη Γερμανία και την Αυστρία… Προετοιμάζουν το μέλλον…’. Μερικοί άλλοι, στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν παρέλειπαν να αποδίδουν το ατύχημα σε τρομοκρατική πράξη, ένας αντιπερισπασμός του εχθρού. ‘…Έδιναν διαλέξεις για τον ηρωισμό του σοβιετικού λαού, μιλούσαν για τα σύμβολα της στρατιωτικής ανδρείας, για τη συμπεριφορά των δυτικών πρακτόρων…’, κι’ όταν κάποια στιγμή ορισμένοι άλλοι αποτολμούσαν να εκφράσουν δημόσια τις αμφιβολίες τους, τους απειλούσαν ότι θα τους αφαιρούσαν την κομματική ταυτότητα, ενώ κάποιοι άλλοι, αναρωτιόντουσαν εναγωνίως που βρίσκονται οι συγγραφείς, οι διανοούμενοι, οι φιλόσοφοι, και γιατί σιωπούν.

‘…Είναι η μοίρα της Ρωσίας να πορεύεται ανάμεσα σε δύο κόσμους, σε δύο είδη πολιτισμών. Μεταξύ της ατομικής ενέργειας και της τσάπας. Όσο δε για την τεχνολογική πειθαρχία, για τον λαό μας δεν είναι παρά ένα συνώνυμο της καταπίεσης, της χειροπέδης, της βαριάς αλυσίδας. Το πραγματικό τους όνειρο δεν είναι η ελευθερία, αλλά η αναρχία. Για μας η πειθαρχία είναι συνώνυμο της καταπίεσης…’, αφηγείται ο ιστορικός Αλεξάντρ Ρεβάλσκι με αφορμή όλα όσα ακολούθησαν το τραγικό συμβάν, όχι τόσο από πλευράς νοσηρότητας και ασθενειών, όσο στο θέμα της συμπεριφοράς και της καθημερινότητας πολλών απλών πολιτών. Λόγια διαχρονικά, μεγάλου ειδικού βάρους, τα οποία, φευ, ισχύουν και για πολλές άλλες κοινωνίες εκτός φυσικά των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top