Μεγάλος καλλιτέχνης, μικρός τύραννος

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

“Τσάρλυ Τσάπλιν”, Μια βιογραφία από τον Peter Achroyd, εκδόσεις Άγρα

«Η καταγωγή του Τσάρλι Τσάπλιν αποτελεί μυστήριο. Δεν βρέθηκε ποτέ πιστοποιητικό γεννήσεώς του ούτε κάποια εγγραφή στα μητρώα των βαπτίσεων. Μια φορά ταξίδεψε στο Σόμερσετ Χάους σε αναζήτηση πιστοποιητικού γεννήσεως, αλλά δεν υπήρχε τίποτα εκεί. Το έψαξε από εδώ, το έψαξε από εκεί αλλά δεν βρήκε το όνομά του πουθενά καταχωρημένο. Θα μπορούσε να είχε έρθει από το πουθενά. Ο τόπος γεννήσεώς του υπήρξε μυστηριώδης».

Το βιβλίο του δεινού βιογράφου Peter Ackroyd «Τσάρλυ Τσάπλιν: Μια βιογραφία» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση Ανδρέα Αποστολίδη, είναι ιδανικό για όσους επιθυμούν να μάθουν μύθους, θρύλους και αλήθεια για την ζωή του ανθρώπου ο οποίος υπήρξε «το πρώτο μεγάλο κινηματογραφικό ίνδαλμα». Αφηγείται τη ζωή και το έργο του, από το ταπεινό θεατρικό του ξεκίνημα στα μιούζικ χώλλ μέχρι τη βράβευσή του με το τιμητικό Όσκαρ. Περιγράφει την κινηματογραφική του πορεία από τις κωμωδίες του Μακ Σέννετ στις δικές του ανεξάρτητες ταινίες – πώς εξελίσσει και εμπλουτίζει τον χαρακτήρα του αλήτη, με κορύφωση στο Χαμίνι, το Τσίρκο και τον Χρυσοθήρα, δίνει νέες διαστάσεις στην παντομίμα και το κινηματογραφικό παίξιμο, ενώ παράλληλα διαμορφώνει το συχνά πικρό και τραγικό χιούμορ του- και μέχρι τις μεγάλες του συνθέσεις, όπως τους Μοντέρνους καιρούς και τον Μεγάλο δικτάτορα.

Και τα περιλαμβάνει όλα: από την παιδική του ηλικία στα μιούζικ χώλλ του φτωχού Λονδίνου, με τη μητέρα του να μπαινοβγαίνει στα ψυχιατρικά άσυ­λα, ώς την αίγλη της χρυσής εποχής, τα σκοτεινά σκάνδαλα, τα προβλήμα­τα πολιτικής φύσεως στην Αμερική της δεκαετίας του 1940, και την αυτοεξορία του στην Ελβετία, ώς την καθυστερημένη βράβευση με το Όσκαρ για το σύνολο του έργου του.

Διανθίζεται με γοητευτικά, ανεκδοτολογικά επεισόδια της ζωής του, τα ολονύκτια πάρτυ του Χόλλυγουντ με τη Μαίρυ Πίκφορντ και τον Ντάγκλας Φαίρμπανκς, τις σχέσεις του, τα ερωτικά σκάνδαλα, άλλα και τον εμμονικό χαρακτήρα του.

Αφήνει ανοιχτό ακόμα κι εκείνο το ενδεχόμενο για το «ποιος επινόησε τον άλλον»: Όταν ο φίρερ αντέγραψε την εμφάνιση του «ανθρωπάκου» για να εμπνεύσει στο πλήθος συμπάθεια και πώς ο θρυλικός ηθοποιός τον διακωμώδησε στην κορυφαία ταινία του.
«Η πρώτη εντύπωση του Τσάπλιν για τον Χίτλερ ήταν πως αποτελούσε “κακόγουστη μίμησή του”», σημειώνει ο Πίτερ Ακρόιντ στη βιογραφία του:
«Η ομοιότητα μεταξύ Τσάπλιν και Χίτλερ ήταν όντως εντυπωσιακή. Είχαν γεννηθεί τον Απρίλιο του 1889 με τέσσερις μέρες διαφορά.
Είχαν πατέρα πότη και μεγάλωσαν λατρεύοντας τη μητέρα τους· είχαν παρόμοια κληρονομικότητα τρέλας και μπασταρδοσύνης. Είχαν το ίδιο μουστάκι, ο Τσάπλιν στην οθόνη, ο Χίτλερ στην πραγματικότητα. Λέγεται ακόμα ότι ο Χίτλερ αντέγραψε την εμφάνιση του “ανθρωπάκου” για να εμπνεύσει στο πλήθος συμπάθεια και υπακοή […]
Και οι δύο φέρονταν να αντιπροσωπεύουν τον αδύναμο άνθρωπο που παλεύει με τις δυνάμεις της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ και οι δύο διέθεταν το απόκοσμο χάρισμα να απευθύνονται σε εκατομμύρια ανθρώπους με υπνωτική μαγεία. Και οι δύο ήταν σπουδαίοι ηθοποιοί, εμπνευσμένοι από αισθήματα μειονεξίας και αυτολύπησης […] Και οι δύο λάτρευαν και ταυτίζονταν με τις φιγούρες του Ναπολέοντα και του Χριστού. Και οι δύο λάτρευαν τη μουσική και πίστευαν ότι μπορούσαν να τη γράψουν».

Η ζωή του:

«Μεγάλος καλλιτέχνης, μικρός τύραννος», ο Πίτερ Ακρόιντ περιγράφει τον Τσάπλιν σαν έναν «δικτάτορα» στα γυρίσματα των ταινιών του, κάτι που συχνά αντικατοπτριζόταν και στις σχέσεις του με τις γυναίκες. Όχι μόνο με τις τέσσερις συζύγους του, αλλά και με τις αμέτρητες στάρλετ και θαυμάστριες -ακόμα και ανήλικες- που πέρασαν από την πολυτάραχη ζωή του.

O Charles Spencer Chaplin γεννήθηκε στις 16 Απριλίου του 1889 σε μια φτωχή οικογένεια στο Λονδίνο. Οι γονείς του, Hannah Chaplin και Charles Chaplin SR ήταν διασκεδαστές σε βραδινά μαγαζιά. Έκανε το ντεμπούτο του το 1894, όταν ήταν ακόμη παιδί. Τα πρώτα χρόνια ζωής του τα πέρασε με τη μητέρα του -που δεν είχε κανένα εισόδημα- και τον αδελφό του στο Kennington. Ο πατέρας τους δεν παρείχε καμία στήριξη στα παιδιά του, αναγκάζοντας τον Charlie Chaplin να σταλεί στο πτωχοκομείο στην ηλικία των επτά ετών. Έζησε τα παιδικά του χρόνια μπαινοβγαίνοντας στο πτωχοκομείο και μαθαίνοντας γράμματα σε μια σειρά από φιλανθρωπικά σχολεία.

Το 1898, η μητέρα του κλείστηκε σε ψυχιατρικό άσυλο λόγω μιας ψύχωσης που προκλήθηκε από τη σύφιλη και τον υποσιτισμό. Παρέμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό της το 1928, αφήνοντας τον νεαρό Charlie και τον αδελφό του Sidney ολομόναχους να φροντίσουν τον εαυτό τους.

Ξεκίνησε την καριέρα του στον τομέα της ψυχαγωγίας, όταν έπαιξε το ρόλο του παιδιού που πουλάει εφημερίδες, στον «Σέρλοκ Χολμς». Στην ηλικία των 14, εργάστηκε ως μίμος σε βαριετέ θέατρα, μέχρι που άφησε το Λονδίνο για την Αμερική.

Όταν o Charlie Chaplin έφτασε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ εντάχθηκε στον θίασο παντομίμας Karno, και περιόδευσε μαζί του για έξι χρόνια. Υπέγραψε την πρώτη του κινηματογραφική συμφωνία στο τέλος του 1913, με την εταιρεία Keystone Pictures. H πρώτη του ταινία ονομαζόταν «Making a Living». Ήταν όμως στην ταινία του 1915, «The Tramp», όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως ο καταπιεσμένος, ονειρικός χαρακτήρας για τον οποίο είναι πλέον διάσημος.

Η πρώτη διαμάχη όσον αφορά τον Charlie Chaplin ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η πίστη του στην πατρίδα, τέθηκε υπό αμφισβήτηση και ενώ ο ίδιος ζούσε στις ΗΠΑ. Πολλοί Βρετανοί πολίτες τον αποκάλεσαν δειλό και τεμπέλη. Στην ταινία του 1915, «The Tramp», εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως ο καταπιεσμένος, ονειρικός χαρακτήρας για τον οποίο είναι πλέον διάσημος.

Το 1918, στα 29 του, νυμφεύτηκε τη 17χρονη Mildred Harris με την οποία απέκτησε τον γιο του Norman Spencer Chaplin. Ο μικρός γεννήθηκε με αναπηρίες, πήρε το όνομα «μικρό ποντίκι» και έζησε μόνο για τρεις ημέρες. Το ζευγάρι χώρισε το 1920.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Chaplin είχε ήδη κάνει δικές του ταινίες με ηθοποιούς την Mary Pickford και τον Douglas Fairbanks με την ίδρυση των Chaplin Studios και United Artists το 1919. Έχοντας τον έλεγχο στις ταινίες του, δημιούργησε κλασικά αριστουργήματα, όπως τα «The Kid», «The Gold Rush», «City Lights», «Modern Times» και «The Great Dictator». Αυτές οι ταινίες τον καθιέρωσαν ως τον πιο επιτυχημένο σταρ του κινηματογράφου της εποχής του.

Ένα μεγάλο μουσείο για τον Charlie Chaplin θα ανοίξει στην Ελβετία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο 35χρονος Chaplin ήταν παντρεμένος με τη 16χρονη Lita Grey, με την οποία είχε δύο γιους, τον Charles και τον Sydney. Πήραν διαζύγιο το 1927. Ακολούθησε ένας ακόμη σύντομος γάμος όταν ο ίδιος ήταν 45 ετών με την 26χρονη Paulette Goodard μεταξύ 1936 και 1942.   Ήταν γνωστός για τις καινοτόμες τεχνικές παραγωγής των ταινιών του, αν και ο ίδιος τις κράτησε ως επτασφράγιστο μυστικό. Είχε πει κάποτε ότι η αποκάλυψη των μεθόδων του θα ήταν παρόμοια με το spoiler ενός μάγου στην ψευδαίσθηση που έχει δημιουργήσει.   Έγραψε τη μουσική για πολλές από τις ταινίες του. Μάλιστα το τραγούδι «Smile», που έγραψε για το «Modern Times», τραγούδησε λίγο αργότερα ο Nat King Cole, ανεβάζοντάς το στο No2 των charts του Ηνωμένου Βασιλείου.

Είχε κατηγορηθεί ότι ήταν κομμουνιστής από τον γερουσιαστή McCarthy, ο οποίος κατασκεύασε τεχνηέντως τη «λεπτομερή ανατρεπτική πολιτική του δράση» από το 1922.

Η πρώτη «ομιλούσα» ταινία του «The Great Dictator», το 1940, προκάλεσε σάλο και έκανε ακόμη πιο δύσκολη τη θέση του. Η ταινία έδειχνε τον Chaplin σε μια έκδοση καρικατούρας του Αδόλφου Χίτλερ και απέφερε συνολικά πάνω από 5 εκατομμύρια δολάρια κερδίζοντας πέντε βραβεία Όσκαρ.

Αν και ο Χίτλερ δεν τον συμπαθούσε καθόλου, γνώριζε πολύ καλά ότι ήταν αγαπητός στον κόσμο. Αυτή ήταν και η αιτία που άφησε το ίδιο μουστάκι. Θεωρούσε ότι θα τον έκανε τόσο αγαπητό στον κόσμο, όσο ήταν ο Charlie Chaplin. Μάλιστα, ο Χίτλερ γεννήθηκε μόλις 4 μέρες μετά τον Chaplin

Το 1952, επισκέφθηκε την Ευρώπη για την πρεμιέρα της ταινίας του «Limelight». Ωστόσο η άδεια επανεισόδου του Chaplin στις ΗΠΑ έχει ανακληθεί από τον J. Edgar Hoover και o ίδιος αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στην Ελβετία. Έκανε μια ταινία, «The King In New York» το 1957, στην οποία έκανε κριτική στον McCarthy και την αμερικανική κοινωνία γενικότερα.

Το 1964 κυκλοφόρησε την πρώτη αυτοβιογραφία του με τίτλο «Η αυτοβιογραφία μου», και την οποία ακολούθησε το βιβλίο από το «Η ζωή μου σε Εικόνες» το 1974.

Του επετράπη να επιστρέψει στις ΗΠΑ το 1972 για να πάρει ένα Όσκαρ για τη συμβολή του στον κινηματογράφο. Λίγο αργότερα του δόθηκε ο τίτλος του ιππότη της Μεγάλης Βρετανίας από τη βασίλισσα, το 1975.  Ταινίες όπως ο «Μεγάλος Δικτάτορας» και οι «Μοντέρνοι Καιροί» τον καθιέρωσαν ως τον πιο επιτυχημένο σταρ του κινηματογράφου της εποχής του.

Πέθανε στην Ελβετία σε ηλικία 88 ετών από φυσικά αίτια το 1977. Μέχρι τη στιγμή του θανάτου του, ήταν πατέρας 12 παιδιών, οκτώ εκ των οποίων με την τελευταία σύζυγό του, Oona O’Neill, την κόρη του θεατρικού συγγραφέα Eugene O’Neill, την οποία είχε παντρευτεί το 1943.

 

Ο βιογράφος:

Ο Πήτερ Ακρόυντ γεννήθηκε το 1949 στο Λονδίνο. Έχει γράψει βραβευμένες βιογραφίες κορυφαίων ποιητών και πεζογράφων, όπως του Σαίξπηρ, του Έζρα Πάουντ, του Τ.Σ. Έλιοτ, του Τσαρλς Ντίκενς και του Τζέφρυ Τσόσερ, καθώς και μελέτες που αφορούν το έργο και τη δράση σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως του Τόμας Μορ, του Ουίλλιαμ Τέρνερ και του Ισαάκ Νεύτωνα. Εκτός από σπουδαίος βιογράφος και παρουσιαστής τηλεοπτικών εκπομπών. Έχει διακριθεί με τον τιμητικό τίτλο CBE από τη βρετανική κυβέρνηση για τις υπηρεσίες που έχει προσφέρει στην αγγλόφωνη λογοτεχνία. Έχει επίσης συγγράψει μια συναρπαστική “βιογραφία” του Λονδίνου και μια μελέτη για τον Τάμεση.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Τσάτερτον» (Καστανιώτη), «Καληνύχτα, κύριε Όσκαρ Ουάιλντ» (Καστανιώτη), «Ο Νταν Λίνο και η κωμωδία του τρόμου» (Ψυχογιός), «Τα χειρόγραφα του Πλάτωνα» (Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη), «T. S. Eliot» (Νεφέλη), «Η απαρχή» (Εκδόσεις Πατάκη), «Απόδραση από τη Γη» (Πατάκη), «Τα οράματα μιας μοναχής» (Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη), «Η πτώση της Τροίας» (Διήγηση), «Σαίξπηρ» (Μικρή Άρκτος), «Πόε: Μια σύντομη ζωή» (Πατάκη «Ουίλλιαμ Μπλέικ» (Πατάκη), «Τσάρλυ Τσάπλιν» ( Άγρα).

5

Χρονών ήταν ο Τσάρλι Τσάπλιν όταν βγήκε για πρώτη φορά στη σκηνή για να αντικαταστήσει τη μητέρα του που είχε λαρυγγίτιδα.

12

Παιδιά απέκτησε από τις πάμπολλες σχέσεις και τους τέσσερις γάμους του, εκ των οποίων οι δύο, ήταν με ανήλικες νύφες.

80

Χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την πρώτη μη βωβή ταινία του, «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» που γυρίστηκε το 1940 και στην ουσία αποτελεί μια περιφρόνηση εναντίον του ναζισμού. Λέγεται ότι ο Χίτλερ τον μιμήθηκε για να κερδίσει δημοτικότητα.

88

Χρόνων ήταν το 1977 όταν πέθανε. Δυο μαυροντυμένοι άντρες έκλεψαν το φέρετρό του και ζητούσαν λύτρα 600 χιλιάδες δολάρια. Όταν τους έπιασαν δεν θυμόντουσαν το σημείο της κρυφής ταφής. Βρέθηκε στις 18 Μαΐου του 1978. Το φέρετρο επέστρεψε στο νεκροταφείο του χωριού και ο πέτρινος τάφος αντικαταστάθηκε από ένα τσιμεντένιο.