«Εδώ δεν είστε ο οποιοσδήποτε»

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

Μπρούνο Ντουσέ “Αυτοί που σιωπούν”, εκδόσεις Βακχικόν

 

«Η ποίηση είναι τέχνη της φιλοξενίας, ένα ταξίδι γεμάτο σταυροδρόμια προς τη συνάντηση του άλλου», γράφει ο Μπρούνο Ντουσέ.

Γάλλος ποιητής, γεννημένος το 1961, στην περιοχή του Ζουρά (Jura) της Γαλλίας, έχει γράψει επίσης δοκίμια και μυθιστορήματα. Διευθυντής επί χρόνια των εκδόσεων Seghers, ιδρυτής πλέον δικού του εκδοτικού οίκου, κυκλοφόρησε τη νέα του ποιητική συλλογή με τίτλο, «Αυτοί που σιωπούν» (εκδόσεις «Βακχικόν»), σε μετάφραση της Κατερίνας Αποστολοπούλου.

Πρόκειται για ποιήματα με επίκαιρους προβληματισμούς, εστιασμένους στη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Ο ποιητής μάς προϊδεάζει για το περιεχόμενο. Στην είσοδο του ποιητικού corpus αντικρίζουμε το στίχο του Οδυσσέα Ελύτη: «Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε τι βλέπεις».

Δομημένη με πρόλογο, επίλογο, ενότητες, η συλλογή υπακούει στο σχήμα του κύκλου. Ανοίγει με ποίημα που αφορά τον έρωτα – τον οποίο ταυτίζει με τη ζωή – και κλείνει με το ποίημα «Η ζωή είναι ωραία». Εξαίρει δηλαδή στην αρχή και στο τέλος της συλλογής την ομορφιά της ζωής. Στο ενδιάμεσο καταγράφει τις απώλειες, ανθρώπων και αξιών, που όμως δεν μειώνουν τη γοητεία της.

Ο έρωτας ταυτίζεται με τη μέθη της φύσης. Το μέλλον με τον έρωτα. Το πνευματικό στον έρωτα συνδυάζεται με το φυσικό. Το γήινο με το υπερκόσμιο. Η ρομαντική στάση του ποιητή αφήνει ξέχειλο το λυρισμό για να υμνήσει τον έρωτα όπως του αρμόζει. Η γυναίκα εξιδανικεύεται.

 

 

ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΟΥ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ                                              

{…}

Δεν είδα τις πρώτες ακτίνες του ήλιου

να πυρπολούν τις κορυφογραμμές

 

Είδα το λευκό σου φόρεμα

το φόρεμά σου ανοιχτό στον άνεμο

που έκανε τον ήλιο να χορεύει σαν αρμυρίκι

 

Ήθελα να σου πω

Έλα να δεις τι ωραίο που ΄ναι το φόρεμά σου

μέσα στο φως του πρωινού

 

Το δωμάτιο ήταν ακόμη βουτηγμένο στο ημίφως

κοιμόσουνα γυμνή πάνω στο τεντωμένο πανί του θέρους

 

Αυτό που είδα τότε

έμοιαζε με το πρώτο πρωινό του κόσμου

 

ένα μικρό λουλούδι ιβίσκου

άγριο

άνθιζε ανάμεσα σε δύο ήλιους

[…]

Η πρώτη ενότητα, «Η ΚΡΙΣΗ», περιλαμβάνει ποιήματα που αφορούν την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Είκοσι εννέα ποιήματα δεμένα και αυτά με το σχήμα του κύκλου. Συνδετικός τους  κρίκος, η σιωπή.

«Μια μαυροντυμένη γυναίκα που γελάει με όλα τα δόντια που έχει χάσει. Το πρόσωπό της στιγματισμένο μήλο». «Αδέσποτα γατιά στα χωριά» και «η γριά Δέσποινα. Τα κέρματα που πέφτουν απ’ την τσέπη της μεταμορφώνονται σε χοντρές φέτες ξερόψωμο». Η ένδεια των ηλικιωμένων, που τους συντηρούν πλέον τα παιδιά τους ή και το αντίστροφο,  η ανεργία, η αναγκαστική ολιγάρκεια, η πτώση του βιοτικού επιπέδου, η παραίτηση από τις σπουδές.

«Γεροδεμένοι νέοι περιμένουν να περάσει η κρίση σαν μια βαριά οσφυαλγία». «Η Κατερίνα δεν θα κάνει διακοπές. Θα ασχοληθεί με τη γριά άρρωστη μάνα της». «Θα εξαγριωθεί μαθαίνοντας ότι το κράτος πουλάει παραλίες και νησιά της χώρας προσπαθώντας να αποπληρώσει το χρέος». «Κάπου στο βάθος ένας άντρας μόνος με μάτια υγρά παίζει το κομπολόι του».

Εικόνες ζωντανές που καθρεφτίζουν τη χώρα μας. Η ταβέρνα, το καφενείο, οι ρακές, η Κρήτη οι ελληνίδες γιαγιάδες. Από την άλλη, «το γέλιο που κρύβει πόνο», οι σκληρές πολιτικές της λιτότητας, ο τρόπος με τον οποίο η ΕΕ αντιμετώπισε το ελληνικό ζήτημα.

«Οι θεοί δεν τρέχουν πια στις ακτές, η νύμφη, κόρη του βασιλιά, εργάζεται στο νοσοκομείο όπου ο μισθός της μειώθηκε κατά το ήμισυ, ο όμορφος λευκός ταύρος που φαντάστηκε ο Δίας γνωρίζει την περίοδο των ισχνών αγελάδων. Απ’ το ζευγάρωμά τους γεννιούνται μόνο άδειες τσέπες και ανέχειες. Δεν παραπονιούνται, αλλά το βλέπουμε καλά στα μάτια τους. Τούτη τη φορά πρόκειται για αρπαγή της εμπιστοσύνης.  Όταν οι λέξεις του  Έλληνα θα ξανάρθουν, θα φωνάξει Λευτεριά!»

 

 

Ο ελληνολάτρης ποιητής Μπρούνο Ντουσέ θαυμάζει το λαό μας για την περηφάνια του.

Να τες

μπαίνουν στον χορό

είναι τέσσερις

κι έπειτα πέντε

κι έξι

 

Καθεμιά

με τη σειρά της

επινοεί

αυτό που οι άλλες σχεδιάζουν

μέσα σ’ έναν φανταστικό κύκλο

[…]

Είναι όμορφες και χορεύουν ευθυτενείς

 

Δεν είναι τα στήθη τους

που βλέπουμε να προβάλλουν

 

μα

 

το βλέμμα ενός λαού περήφανου

που δε θέλει να ζει γονατιστός

Στηλιτεύει το ΔΝΤ, την πολιτική των Βρυξελλών, τη στάση της Ευρώπης στο μεταναστευτικό, τα τεχνοκρατικά επιτελεία που παίρνουν αποφάσεις με όρους οικονομικούς χωρίς να υπολογίζουν τον άνθρωπο. Είναι ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΣΙΩΠΟΥΝ. Έτσι ο κύκλος της πρώτης ενότητας, που άρχισε με τη ΣΙΩΠΗ των Ελλήνων, κλείνει πάλι με ΣΙΩΠΗ, αυτή τη φορά καταγγέλλοντας όσους σιωπούν για την καταστροφή που επιτελείται.

Η αντίθεση που υποφώσκει ανάμεσα στις απάνθρωπες πολιτικές της ΕΕ και στο φως του Αιγαίου ή στα μηνύματα του ελληνικού πολιτισμού κάνει εμφανή την οπισθοδρόμηση του πολιτισμού της Ευρώπης που στο παρελθόν τράφηκε από το γάλα της Ελλάδας και μεγαλούργησε. Σαν κινηματογραφικά στιγμιότυπα οι σκηνές από την ελληνική ιστορία, στην ενότητα αυτή.

Ακολουθούν «ΕΠΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΟΠΩΣ ΤΑ ΜΕΤΕΦΡΑΣΕ ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΑΝΕΜΟΣ» με θέμα τους πάλι την Ελλάδα. Όλα αρχίζουν με τη φράση: «Σε τούτη τη χώρα». Πλήθος εκφραστικών μέσων επιστρατεύονται για να δηλώσουν την ομορφιά τούτης της χώρας, τη μελαγχολία, όχι όμως και την παραίτησή της. «Γιατί «τ’ άσπρα εκκλησάκια τούτης της χώρας /κρατούν μέσα τους όλα τα χρώματα του παρελθόντος/ μικρές πέτρες απιθωμένες /στα χέρια ενός γίγαντα».

[…]

Σε τούτη τη χώρα

κανενός δεν του περνάει απ’ το μυαλό η ιδέα

να μετρήσει τ’ άστρα

ή τις κατσίκες του κοπαδιού

 

Tο μόνο που μετράει εδώ

είναι ο Κριός της νύχτας

και τα προβατάκια των αφρισμένων κυμάτων

που παφλάζουν πάνω στη βάρκα του ψαρά

 

Σε τούτη τη χώρα

μια μόνη στάμνα κλείνει μέσα της πιότερο δροσερό νερό

απ’  όσο βαστάνε οι ουρανοί.

Ένα ποίημα ως ενδιάμεσος κρίκος για την επόμενη ενότητα με τίτλο, «ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΕΝΟΣ», με ελληνική και πάλι έμπνευση.

Στην ενότητα «ΚΛΙΝΗ» ποιήματα in memorial, ημερολογιακού χαρακτήρα. Το αγωνιώδες χρονικό ενός επικείμενου θανάτου αγαπημένου φίλου στον οποίο και αφιερώνεται η ενότητα. Ένας μήνας οδύνης: Σάββατο, 28 Φεβρουαρίου – Παρασκευή, 27 Μαρτίου. Από την ημέρα που υποτροπίασε η ασθένεια έως το θάνατό του. Στο ενδιάμεσο, το ταξίδι στενών φίλων που ήρθαν από όλα τα μέρη της γης για να τον αποχαιρετήσουν, η στοργή, ο πόνος, η αγάπη.

«Ο ένας ήρθε από Αφρική, μίαν άλλη απ’ τη Χιλή, μια τρίτη κατέβηκε απ’ το ρυάκι ενός βουνού. Σ΄ ένα αεροπλάνο που ξεκίνησε απ’ την Κρήτη αγαπόρνιθες καλύπτουν μ’ ανήσυχα φτερά τις καμπύλες της γης. Κι αυτοί εδώ οι πέντε, ενωμένοι σαν τα δάχτυλα του χεριού, βρίσκουν τον τρόπο να πάνε δύο – δυο καθείς μαζί με σένα». «Και ενώνουμε όλους τους θαλάσσιους δρόμους της αγάπης με τα λουριά του κρεβατιού σου».

Αναφορές στην προσωπικότητα του ετοιμοθάνατου, την ανθρωπιστική του δράση· και μαζί του ο αέναος αγώνας του ανθρώπου για μια καλύτερη ζωή. Σπαραγμός και αγάπη, αλλά και υπαρξιακή αγωνία: «πού πας όταν λείπεις από το σώμα σου; Ποιος είσαι όταν επιστρέφεις;». Μόνη παρηγοριά η μνήμη: «Χιλιάδες και χιλιάδες χέρια θα ελευθερώσουν μία – μία όλες τις πεταλούδες της παρουσίας σου». Όμως ο ψυχοπομπός σαμάνος έχει φτάσει. «Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΙΟΥ 4» «επιβιβάζεται με βήμα ελαφρύ να διασχίσει σύνορα και χώρες».

                    Έφυγες ήσυχα πολύ

όπως ένα νυχτοπούλι διασχίζει τον ουρανό

για να φτιάξει μια φωλιά απ’ το φως

 

Αυτοί που σ’ αγαπούν αφήνουν τα φράγματα

της βροχής να σπάσουν μέσα τους

κι όλες οι εποχές της ζωής μπλέκονται με την αναχώρησή σου

Παρασκευή 27 Μαρτίου

Δύο ποιήματα ελεγειακού χαρακτήρα: «ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΓΙ΄ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ» και «ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΔΙΚΗ».  

Η επόμενη ενότητα έχει τον τίτλο «Κρετέιγ», από τη γαλλική ομάδα ποδοσφαίρου, με έδρα το Κρετέιγ, στα νοτιοανατολικά προάστια του Παρισιού. Κοινωνική και πολιτική θεματική. Η αγωνία ανθρώπων που ζουν μόνοι («ΣΤ΄ ΑΖΗΤΗΤΑ»), αλλά δεν χάνουν την ελπίδα τους, μια ποιητική βιογραφία του Μανώλη από την Κρήτη, που ζει στη Γαλλία. Και ένα ποίημα για τους μετανάστες από την Αφρική:

ΚΑΘ΄ ΟΔΟΝ

[…]

Το παιδί που  ‘χει να κάμει με τον άνεμο

κουβαλάει στην πλάτη του τις μεγάλες αδικίες της γης

ανεβαίνει τα ξηραμένα ουάντι

χαράζει την ιστορία του

στα μέρη που τα σύνορα κόβουνε σαν ξυράφι

[…]

Δεν θα είναι πια κάποιος που ανήκει στη φυλή των Τουαρέγκ,

των Πελ ή των Τούμπου

μα ένας πρόσφυγας, ένας εξόριστος, ένας άπατρις

 

Το παιδί τούτης της γης που ‘χει αποκάμει

«Ήρθαμε στον κόσμο σε καιρούς επαναστάσεων και καταιγίδων, όταν κάθε πίστη έχει κλονιστεί», είχε πει αρκετά χρόνια πριν ο συμπατριώτης του ποιητής Ζεράρ ντε Νερβάλ (1808-1855 ). Η ποίηση του Μπρούνο Ντουσέ θεματοποιεί τους ανθρώπους που δουλεύουν στα αλατωρυχεία ή στην εξόρυξη του ουρανίου. Καταγγέλλει το ρατσισμό, την ξενοφοβία, την εμπορία ανθρώπων. Γιατί και σήμερα οι καιροί δεν είναι εύκολοι.

Η τελευταία ενότητα – με 25 ποιήματα: «ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΤΟΥΣ ΙΜΠΡΟΥΝ». Η Ντους Ιμπρούν είναι η γυναίκα υπέρ της ειρήνης.

1.

Πίσω της

στο γραφείο της

μια μικρή αφίσα

μ΄ αυτές τις λέξεις

ΕΔΩ

ΔΕΝ ΕΙΣΤΕ

Ο ΟΠΟΙΟΣΔΗΠΟΤΕ

Τις διάβασα

τις πίστεψα

με θρέψανε

 

Ο ήλιος που ανατέλλει

ξεπλένει τις σκιές της νύχτας

 

Όπως και αυτές

έρχομαι από αλλού

 

Γεννήθηκα κάπου

ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία

σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ξεζέψανε τ’ άλογά τους

και οδηγούν εις βάρος τους τα γρήγορα οχήματα της παγκοσμιοποίησης

 

με το ένα χέρι ακουμπισμένο στο smartphone

και το άλλο δίπλα στο ιερό βιβλίο

 

όπως κι αυτές είχα έναν σύζυγο

δεν τον έχω πια

 

παιδιά που μεγάλωσαν

ένα τριάρι σε μια εργατική πολυκατοικία

και τις προσδοκίες μιας γυναίκας που τη βασάνισε η ζωή

 

Όπως κι αυτές

διέσχισα χώρες

ποτάμια

σύνορα

και τέσσερις δεκαετίες της ζωής μου

για να έρχομαι κάθε πρωί

να σπρώχνω την πόρτα ενός κοινωνικού παντοπωλείου

με το πουλί της περηφάνιας πνιγμένο στον κόρφο μου

 

όπως κι αυτές

έζησα κάπου

ανάμεσα σε υποσχέσεις και εγκατάλειψη

 

Αλλά τι σημασία έχει;

 

Το όνομά μου είναι Ντους Ιμπρούν

είμαι γυναίκα υπέρ της ειρήνης

Ψέγει τους νεαρούς Γάλλους που προσηλυτίστηκαν στον ισλαμισμό και έγιναν αίφνης οι άνθρωποι της μίας άποψης.

5.

[…]

Τώρα πια

Προσεύχεται σύμφωνα με το Ισλάμ

νηστεύει στο Ραμαζάνι

κι ορκίζεται να πάει μια μέρα για ιερό προσκύνημα στη Μέκκα

 

Απλά

δε μου είπε

αν ο ιμάμης που έστρεψε το πρόσωπό του

προς το φώς

του επέτρεψε να κοιτάξει το πρόσωπο της κόρης του.

Ποτισμένα με ειρωνεία τα ποιήματα της ενότητας αυτής αποτυπώνουν τον βαθύ προβληματισμό του υποκειμένου. Με επαναλήψεις, ασύνδετα, ευθύ λόγο, ερωτήματα, εικόνες, μεταφορές, στηλιτεύεται ο εξοστρακισμός της αμφιβολίας από τους ισλαμιστές, ο δογματισμός τους, η νεοσυντηρητική αντίληψη για την κατωτερότητα της γυναίκας[i].

 

 

11.

Όταν είπε ΣΑΛΑΦΙΣΤΗΣ

σώπασα

μα ένιωσα να καταρρέει εντός μου ένα φράγμα

 

Δεν έβαλα τα κλάματα

περνώντας μπροστά απ΄ το σχολείο όπου μεγάλωσε

 

μπροστά απ΄ το δημαρχείο

όπου ο πατέρας του δήλωσε κάποτε τη γέννησή του

 

μέσα στον κήπο

όπου έπαιξε με τον μικρό Σαμουέλ

της απέναντι πολυκατοικίας

 

Όταν είπε ΣΑΛΑΦΙΣΤΗΣ

Δεν ούρλιαξα από οργή

Μέσα στην έρημο των απογοητεύσεων

 

Κοίταξα απλώς

σε μια γωνία της κουζίνας μου

τη μικρή μαύρη μύγα

να τυλίγεται στα λευκά νήματα

των βημάτων μιας αράχνης

«Όταν είπε Κοράνι /του απάντησα ναρκώνει /μα το βλέμμα του μ΄ έκοψε /και είδα στα δυο του χείλη /το φαρμάκι εκείνων που εμπορεύονται τη μέρα».

 «Αυτό που είδα/ ήταν ο / ο επαίσχυντος όχλος του ρατσισμού/αυτός που ακολουθεί τυφλά ό, τι διατάζουν /αυτοί οι τρεις θεοί

Ο Φθόνος        Η Άγνοια         Η Βλακεία»

«Δυο σπαθιά ορθώνονται το ένα αντίκρυ στο άλλο/ το ένα χρυσίζει σαν αυγή/ το άλλο μαύρο σκοτάδι».

Τα ιδεώδη του ποιητή είναι η δικαιοσύνη, η ειρήνη, η αγάπη, η ανεκτικότητα. «Το δικό μου το πουλί το λένε ελευθερία».

Κάνει έκκληση στον άνθρωπο να ανάψει το κερί της αγάπης.

[…]

Τούτη τη νύχτα

ένα κερί θ΄ αγρυπνά στο παραθύρι μου

 

Δε θα τρεμοπαίζει μάταια

εάν χιλιάδες άλλες φλόγες

έρθουν να χορέψουν πλάι του

Η ποίηση του Μπρούνο Ντουσέ κινείται ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. Κοινωνική και πολιτική, πρωτίστως ερωτική, επικεντρώνεται στα προβλήματα του αιώνα μας. Κάθε του ποίημα ένα μικρό σύμπαν όπου αφήνεται να ξεχειλίσει η ζωή με την ανεξάντλητη ποικιλία της. Η Ελλάδα, η ποίηση, οι ξένες κουλτούρες, η ζωή που οδηγεί στην ποίηση. Όλα εμπλέκονται όμορφα στην συλλογή του Μπρούνο Ντουσέ, «Αυτοί που σιωπούν», για να καταγγείλουν τα κακώς κείμενα, αλλά και να υμνήσουν τις αξίες της αγάπης, του έρωτα, της ανεκτικότητας, της ανθρωπιάς.

Η μετάφραση της Κατερίνας Αποστολοπούλου απέδωσε υπέροχα το χρώμα, τη διάθεση, την ποιητικότητα.

 

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΑ

Σαν άνοιξα τα μάτια

δεν ήσουν πια πλάι μου

 

Ήταν νύχτα κι ήταν καλοκαίρι

 

Ανέβηκα τη μικρή σκάλα που οδηγεί μ΄ έναν κλυδωνισμό

στην πλωτή γέφυρα του σπιτιού μας

 

Δεν ήσουν στην κουζίνα δεν ήσουν στο σαλόνι

 

Μια πόρτα είχε μείνει μισάνοιχτη

την άνοιξα σαν αγκαλιά

 

Η σκιά της πορτοκαλιάς έφαγε το πρόσωπό μου

 

Κοιμόσουνα στον κήπο

Σ’ ένα μεγάλο σεντόνι μπλε νυχτιάς

 

Ο άνεμος έπαιζε ακόμη με τ΄ αστέρια

 

Για μια στιγμή είδα το κλαδί του γιασεμιού

ν΄ αγγίζει το κορμί σου

 

Δεν είπα Η ζωή είναι ωραία

Ήταν ωραία και δεν μπόρεσα να την κρατήσω

 

παρά μόνο ακουμπώντας πάνω στο δέρμα σου

τα ροδοδάχτυλα ενός ποιήματος

 

 

______________________

[i] Σαλαφιστές, (σαλάφ = πρόγονος): υπερσυντηρητικοί σουνίτες που προσκολλώνται εμμονικά στην παράδοση και επιθυμούν να διαμορφώσουν τη Μέση Ανατολή σύμφωνα  με τις θρησκευτικές παραδόσεις του 7^ου αιώνα.