Με έναν στίχο αποπλάνησέ με

Από τον Γιώργο Ρούσκα //

 

Κριτική προσέγγιση της ποιητικής συλλογής «Δεύτερη φύση» της Ασημίνας Ξηρογιάννη, εκδόσεις ΑΩ, 2018

 

Τέσσερις φαίνεται να είναι οι φλέβες του Λόγου της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Εξέχουν στα χέρια της γραφής της. Η θεατρική, η κριτική-δημοσιογραφική (υπό την έννοια της κριτικής παρουσίασης βιβλίων –του βιβλιο-ρεπορτάζ, στην κρατούσα γλώσσα της οθόνης), η πεζογραφική και η ποιητική. Περνώντας μέσα από την καρδιά της, οδηγούν το χέρι της κάθε φορά σε ένα είδος από τα μόλις επισημανθέντα, το οποίο όμως φέρει εντός του σαφή αποτυπώματα των υπολοίπων. Πώς να ξεχωρίσει κανείς το ίδιο του το αίμα; Πώς να βγάλεις από το διήγημα της Ασημίνας Ξηρογιάννη την πρόζα, πώς ν’ αφαιρέσεις από τα θεατρικά της την ποίηση ή από την ποίηση τη φωνή του ηθοποιού;

 

Η   φ ύ σ η   του τελευταίου της βιβλίου με τίτλο «ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΥΣΗ» έχει προικιστεί με δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πρώτα πρώτα ως έντυπο κοσμείται από ένα ολοζώντανο έργο του εικαστικού Βαγγέλη Τζερμιά, σε βαθύ πράσινο, το οποίο έχει ποτίσει το εξώφυλλο με την ιαματική αρμονία της χλωροφύλλης με την οποία ποτίζουν εδώ και εκατοντάδες χρόνια τις καρδιές των αναγνωστών τους τα γνήσια ιαπωνικά χαϊκού. Μετά, έχει γραμμένη πάνω της με αίμα τη διακριτή λειτουργία τουλάχιστον μιας από τις παραπάνω φλέβες, η οποία στο φως φανερώνει τη Δεύτερη Φύση της: αυτή του Λόγου, και μάλιστα στην κραταιότερη μορφή του, της ποίησης, με τον μοναδικό επιγραμματικό τρόπο των χαϊκού.

 

Πρώτη Φύση: η Ανθρώπινη. Γυναίκα, μάνα, σύντροφος, φίλη, πολίτης, εργαζόμενη.

Δεύτερη Φύση: η εξέλιξη του χρηστικού, καθημερινού Λόγου της Πρώτης Φύσης σε Τέχνη Λόγου. Γραπτός Λόγος, ποιητικός, θεατρικός, διηγηματικός, κριτικός. Εκδήλωσή της; Με τόσο πάθος για τη Μούσα της Γραφής, όσο να αναρωτιέσαι αν η Δεύτερη Φύση της είναι η ίδια η παραφορά:

[Η παραφορά

δεύτερη φύση είναι

για σένα, Μούσα.]

 

Η ιδιαίτερη σχέση της με την Ποίηση; Δεν έχει τον παραμικρό δισταγμό να αποκαλύψει (εδώ και ένα χρόνο) –σε τρίτο πρόσωπο μιλώντας– τη συνειδητοποίηση που αφορά στον εαυτό της˙ την τριπλή της χρήση: ως χοή στην Ποιητική γη, ως μήνυμα στους μέχρι τώρα εραστές της, αλλά και ως πρόκληση για έναν πιθανό επόμενο σύντροφο¹:

[Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση

περισσότερο από τους εραστές της.]

 

Εδώ όμως, παίρνει το λόγο η Δεύτερη Φύση της και είτε αναιρεί τη δήλωση αυτή, αν υποθέσουμε ότι αναφέρεται σε άνθρωπο, είτε την επιβεβαιώνει, αν υποθέσουμε ότι αναφέρεται στην ίδια την Ποίηση.

[Μ’ αγαπάς εσύ

γι’ αυτό κι εγώ ποτέ

δεν θα πεθάνω.]

 

Το έχει κάνει και στο παρελθόν, αναιρώντας ή επιβεβαιώνοντας τον εαυτό της – εξαρτάται πώς θα το δει κανείς²:

[Στον αστερισμό του έρωτα

ποντάρουμε τη ζωή μας.]

 

Του έρωτα με έναν άνθρωπο; Του έρωτα με τον Λόγο; Με τη Γραφή; Με τη δημοσιότητα; Με τη διαρκή εξάσκηση; Με την επιβεβαίωση; Με τη θωριά του αποτυπώματός μας;

«Διφορούμενα τα λόγια του μάντη», όπως πολύ εύστοχα θα έλεγε ο αείμνηστος Γιώργος Γεωργούσης.

 

 

Οι δύο Φύσεις συνυπάρχουν εντός της και συνδιαλέγονται άλλοτε αρμονικά άλλοτε συγκρουσιακά, ενίοτε δε συμβουλευτικά:

[Την άλλη ζωή

περιμένοντας πάντα,

ποτέ σου δε ζεις]

 

ή διαπιστωτικά:

[Είμαστε τρωτοί.

Αν το αποδεχτείς

όμορφα θα ζεις.]

 

Η Ανθρώπινη, τόσο αυτόνομη όσο και εξαρτώμενη, βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, σε μία προσπάθεια ανοίγματος και γεφύρωσης με την άλλη, όπως έχει ομολογηθεί σε προηγούμενη συλλογή της³:

[Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,

Χορεύω τον έρωτα

Αναιρούμαι

Ανθίζω

Αναπλάθομαι

Ανήκω.]

 

Η Μούσα του Λόγου, με την παραφορά που συνοδεύει την επαφή μαζί της, φέρνει και «λίγη φθορά», έτσι «για γούρι», φέρνει την ανθοφορία στην ποιητική άνοιξη, αλλά και παρηγοριά τον χειμώνα⁴:

[Σαν ρέουν οι λέξεις,

όλα ανθίζουν.

Ξεπερνιέται η άβυσσος.

Κουβεντιάζεται η πληγή.]

 

Εδώ, το λέει χαϊκότροπα:

[Ποίηση γράφεις

για να ξορκίσεις –ίσως–

τη μοναξιά σου.]

 

Έχει ήδη βιώσει πόσο επώδυνη είναι αυτή η διαδικασία, αυτός ο τοκετός⁵:

Τα ποιήματα πάντα κόκκινα

[κ ό κ κ ι ν  α

με πόνο κόκκινο

με κόκκινο πόνο.

Με πόνο.]

 

Τώρα πηγαίνει ακόμη παραπέρα, επικαλούμενη την ποθούμενη ανατροπή, με τα σφυροδρέπανα των λέξεων στο χέρι:

[Ξεβόλευσέ τους

με τους στίχους, ποιητή!

Βάλε τους φωτιά!]

 

Στα χαϊκού, συνεπικουρούμενη από τη μορφή τους, βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να οργώσει με το αλέτρι της τόλμης βαθιά τα αυτογνωσιακά της αυλάκια και να συμπεριλάβει ακολούθως στη σπορά ποικιλίες δοκιμιακές, φιλοσοφικές, αποφθεγματικές. Ξεκινώντας από το δίλημμα του Ηρακλή μπροστά στην Αρετή και την Κακία, προειδοποιεί:

[Καλό και κακό

συχνά την ίδια μάσκα

φοράνε, ακούς;]

 

Η εμπειρία, η τριβή με τους ανθρώπους, η διερεύνηση, οι αναγνώσεις, οδηγούν την ποιήτρια στην αλήθεια της, την οποία δεν διστάζει δημόσια να γνωστοποιήσει ή ίσως να γράψει σε μια ασυνείδητη προσπάθεια να την εμπεδώσει καλύτερα:

[Αγάπη είναι:

αληθινή έκφραση.

Μόνο αυτό.]

 

Παίρνει θέση στο σύγχρονο γίγνεσθαι με τρόπο απόλυτο, όσο απόλυτος είναι και ο φασισμός του σύγχρονου τρόπου ζωής, των επιλογών και της πληροφορίας μα για να «μαλακώσει» λίγο την «πετριά», χρησιμοποιεί με μεγάλη επιτυχία το δεύτερο πρόσωπο:

[Θρησκεία είναι:

όπως εσύ θέλεις να

ζεις τη ζωή σου.]

 

Πολλοί αιρετικοί, επαναστάτες, πρωτοπόροι, θα ήθελαν αυτό το χαϊκού ως επίγραμμα στην ψυχρή πλάκα του τάφου τους.

 

Παρά τη νεότητά της, η σοφία είναι αυτή που εν τέλει ωριμάζει τα φρούτα του ποιητικού της κήπου, ο οποίος (ηθελημένα άραγε;) βρίσκεται πολύ μακριά από τη χώρα των λωτοφάγων:

[Η μνήμη χτίζει

τη ζωή, η λήθη την

υπονομεύει.]

 

Ο αυτοσαρκασμός δεν λείπει ούτε από τη Δεύτερη Φύση της. Κάποιοι καρποί  αυτοψυχανάλυσης ξορκίζονται δια της γραφής ή αγκαλιάζονται δια της παραδοχής:

[Χωρίς όρια

Είναι σαν τη θάλασσα

Οι εμμονές μου.]

 

Η σχέση της με το Θέατρο δεν συνάγεται ούτε ανιχνεύεται μόνο, αλλά εκτός των άλλων αποκαλύπτεται και υμνείται με την δεκαεπτασύλλαβη άποψή της για την Τέχνη αυτή:

[Κάνεις θέατρο.

Υπερβαίνεις το ψέμα

μιας ρηχής ζωής.]

 

 

Ποιήματα με τίτλο ή χωρίς; Η παλαιότερη επιθυμία της⁶

[Το να βάζεις τίτλους στα ποιήματα

είναι όπως όταν βάζεις όρια στις ανθρώπινες σχέσεις]

 

βρήκε τώρα την ιδανική ευκαιρία να εκφραστεί. Εξήντα πέντε χαϊκού ο υπότιτλος, εξήντα πέντε χαϊκού χωρίς τίτλο στο βιβλίο.

Σαν τίτλο, το εξήντα πέντε το συναντάμε στο βιβλίο του Τούρκου ποιητή Ιλίας Χαλίλ, σε μετάφραση Δημήτρη Ηλιόπουλου, έκδοση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Τέχνης: «Εξήντα πέντε χρόνια προσμονή».

 

Ανυπόμονοι εμείς για εύρεση και άλλων βασικών αξόνων της γραφής της, τους εντοπίζουμε να κάνουν την εμφάνισή τους στη Δεύτερη Φύση της, ιδωμένοι όμως διαφορετικά τώρα.

Για τη  σ ι ω π ή, από το⁷

[Όταν δεν μετράς τη σιωπή σωστά,

αυτό,

ισοδύναμο είναι του θανάτου]

 

πέρασε με δύο ερωτήσεις και μια ευκτική-προστακτική στο

[Και γιατί σιωπάς;

Μήπως διστάζεις να ζεις;

Σκέψου το καλά!]

 

αλλά και στο πώς –κατ’ εκείνη– μετριέται σωστά η σιωπή:

[Χτίσε ποίημα

Σκάψε φώς, έλα! Μέτρα

σωστά τη σιωπή.]

 

Η  α φ ή, βασίλισσα των ανθρώπων. Ουράνια του έρωτα πύλη. Το 2017, έχοντας πλήρη συναίσθηση του τι θα επακολουθούσε, καλούσε επιτακτικά λέγοντας⁸:

[Οπότε βάλε το χέρι σου πάνω στη γάμπα μου.

Τώρα.]

 

Γιατί επέμενε από τότε; Για να δείξει μέσω της Δεύτερης Φύσης την παραμελημένη αξία της πρώτης, της Σωματικής; Ή για να φτάσει στην ολοκλήρωση μέσα από το σμίξιμο και των δυο; Τη σημασία του αγγίγματος την επαναλαμβάνει εδώ με ένα τρίστιχο:

[Θα με αγγίξεις;

Αν όχι, θα πεθάνω.

Από μοναξιά.]

 

Θυμίζω εδώ για τα  χ έ ρ ι α  και την καθοριστική τους συμβολή στη ζωή και στον έρωτα, δυο στίχους της Διώνης Δημητριάδου⁹:

[Δηλωτικά απουσίας

Αφήνουν χαραμάδες σε αλλοτινά αγγίγματα.]

 

Ο Έρωτας, μόνιμη πηγή έμπνευσης, διερεύνησης, αυτοπροσδιορισμού. Σημείο αναφοράς. Συνεχίζοντας τον διαλογικό της μονόλογο¹⁰:

[Στο όνομα του έρωτα με επινόησες.

Σε επινόησα και ’γω.

Ταυτόχρονα όμως,

επινοήσαμε και τους εαυτούς μας]

 

περνάει σε έναν τρίστιχο αφορισμό (παροξυσμό κατ’ εμέ)

[Έρωτας ίσον

αιώνια κόλαση

ή καταδίκη]

 

τον οποίο συμπληρώνει (ή κατ’ άλλους αναιρεί) με έναν άλλο:

[Έρωτας θα πει

“Το βλέμμα σου τα φταίει”

Κι αυτό αρκεί.]

 

Ο Καβάφης, η Ποίηση, οι Λέξεις, τα όνειρα, η ηδονή, η αυτογνωσία, ο χρόνος, η μοναξιά, η γραφή, το ταξίδι, σταθερές αξίες σε κάθε της βιβλίο.

Στα χαϊκού αυτά, καταγράφονται σκόρπιες σκέψεις, συναισθήματα, ιδέες, κατασταλάγματα, συμπεράσματα, θεωρήσεις ή και παραινέσεις ακόμη με τον μοναδικό επιγραμματικό τρόπο των χαϊκού, συμπύκνωμα ποιητικής τέχνης όσο και έκφρασης στιγμών της ζωής.

 

Δεν έχουν άμεση σχέση με την πρώτη μορφή των χαϊκού (φυσιολατρία και φυσιοκεντρισμός, εκφορά με μία ανάσα) αλλά έμμεση, αφού εμφορούνται από την ίδια ευαισθησία, τρυφερότητα, λεπτότητα ή και διαπιστωτική σκληρότητα κάποιες φορές.

Έχουν στενή σχέση με τα σύγχρονα χαϊκού, τα οποία κρατώντας απαρέγκλιτα τη φόρμα (δεκαεπτά συλλαβές σε τρεις στίχους) επεκτείνονται ελεύθερα σε οιαδήποτε πεδία θεωρήσουν πρόσφορα, όπως π.χ. σε φιλοσοφικά, δοκιμιακά, αποφθεγματικά, ιστορικά, ενσωματώνοντας μέσα τους στοιχεία της καθημερινότητας, των ανθρωπίνων σχέσεων, των άλλων τεχνών αλλά και των μεγάλων αναπάντητων ζητημάτων τα οποία η ποίηση προσεγγίζει με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο.

 

Όσο για την ίδια; Έχει δηλώσει μόλις πέρυσι ότι¹¹:

[Τα καλύτερα ποιήματα

τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά

στην τράπεζα

μέσα στην αναμονή]

 

ενώ όταν είναι τέτοιες οι συνθήκες μέσα στο σύμπαν των συναλλαγών ή των απαιτήσεων της σκληρής καθημερινότητας που δεν μπορεί να αυτοσυγκεντρωθεί, εκείνη βρίσκει έναν τρόπο να ταξιδέψει νοερά, να ψιθυρίσει σαν προσευχή:

[Με έναν στίχο

αποπλάνησέ με αν

ακούς, ποιητή!]

 

Αναφορές

• 1-8 και 10-11. Από την ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «ΛΙΓΗ ΦΘΟΡΑ ΓΙΑ ΓΟΥΡΙ», εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017
• 9. Διώνη Δημητριάδου, Αφή, ποιητική συλλογή Λέξεις Απόκρημνες, εκδόσεις «Μικρές εκδόσεις», σελ. 91