Αρχαίες πόλεις και μαυσωλεία

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

Γιώργος Σχορετσανίτης, «Περιδιαβαίνοντας στις μυθικές πολιτείες του Ουζμπεκιστάν», εκδόσεις Οδός Πανός, Αθήνα 2018.

Από τις εκδόσεις Οδός Πανός το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο:

‘‘Περιδιαβαίνοντας τις μυθικές πολιτείες του Ουζμπεκιστάν ” – μια χώρα έκπληξη – του πολυπράγμονα χειρουργού κατ’ επάγγελμα και με επαγγελματική επιμέλεια και αφοσίωση αρθρογράφου, χρονικογράφου, συγγραφέα, ταξιδευτή, Γεωργίου Σχορετσανίτη.

Ένας γοητευτικός, πολυσέλιδος και εξαιρετικά ενδιαφέρων ιστορικοπολιτικός, πολιτιστικός – ταξιδιωτικός οδηγός για τις πραγματικά μυθικές πόλεις Μπουχάρα, Σαμαρκάνδη, Χίβα, γνωστές ευρύτερα από λογοτεχνικά έργα, παραδόσεις και θρύλους, και από ποικίλες αναφορές στον δρόμο του μεταξιού-  πύλες διόδου Ασίας – Ευρώπης.

Με αναφορές σε εξέχουσες παρουσίες σ’ ολόκληρη τη χώρα – φωτογραφικά και βιογραφικά στοιχεία, με  ιστορικά και πολιτιστικά ντοκουμέντα, ο Γεώργιος Σχορετσανίτης κάνει τον αναγνώστη κοινωνό της μοναδικής εμπειρίας του στη χώρα που τον μάγευσε.

ΤΑΣΚΕΝΔΗ: πόλη της πέτρας, πόλη με ιστορία εικοσιπέντε αιώνων, πόλη συνεκτικού δεσμού μεταξύ Ανατολής- Δύσης, η σύγχρονη πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν τέταρτη πόλη της ΕΣΣΔ παλαιότερα, η πόλη που δέχθηκε πολλούς Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες μετά τον εμφύλιο (σχετικό και το βιβλίο της γνωστής συγγραφέως Έλενας  Χουζούρη ”ΠΑΤΡΙΔΑ ΑΠΟ ΒΑΜΒΑΚΙ ”, στο οποίο γίνεται αναφορά).

Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που απεικονίζει μνημειακά συγκροτήματα, αρχιτεκτονικά επιτεύγματα όπως το κτιριακό συγκρότημα της Όπερας και του θεάτρου Μπαλέτου Αλισέρ Ναβάι, προς τιμήν του Ουζμπέκου ποιητή, που αποτελεί καμάρι του έθνους.

«Η φιλία με τους ανθρώπους είναι η μεγαλύτερη ευλογία

                      Η εχθρότητα η μεγαλύτερη κατάρα» 

                                                                                    Αλισέρ Ναβάι

Η Τασκένδη μετά την καταστροφή της από τον Τζέκινς Χαν τον 13ο αιώνα κατάφερε να γίνει η πλουσιότερη πόλη της Κεντρικής Ασίας στις αρχές του 19ου. Το 1865 κατελήφθη από τον ρωσικό στρατό και το 1918 γίνεται πρωτεύουσα της Αυτόνομης Σοβιετικής Δημοκρατίας του Τουρκμενιστάν. Το 1930 με την αλλαγή των συνόρων συμπεριελήφθη στην ΣΣΔ του Ουζμπεκιστάν και έγινε πρωτεύουσα, παίρνοντας τα πρωτεία από την Σαμαρκάνδη. Στον 20ο αιώνα η Τασκένδη γίνεται επίσημα πρωτεύουσα του κράτους του Ουζμπεκιστάν. Σήμερα η πόλη αριθμεί περί τα δυόμισυ εκατομμύρια κατοίκους.

1.- Πανοραμική σημερινή θέα του μαυσωλείου Γκρούπ Εμίρ στη Σαμαρκάνδη. 2.-Ο Μεντρεσές  Σιρ Ντορ (Sher Dor)σήμερα, στη Σαμαρκάνδη .3.- Ακρόπολη της Μπουχάρα, όπως φαίνεται από την τεράστια πλατεία Ρεγκιστάν 4.- Εικαστική απεικόνιση πελατών σε τσάι-χανέ-πίνακας του Ραβέλ Μπενκοφ,1932.  5.- Το κτίριο της βιβλιοθήκης με το Κοράνιο Οσμάν( το αρχαιότερο στον κόσμο)στην Τασκένδη. 

ΧΙΒΑ: Η πόλη κόσμημα της Ανατολής. Η παλιά πόλη αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Κατά την δεκαετία 1970- 80 αναπλάστηκε από τους Σοβιετικούς

”Ογκωδη υψηλά τείχη που καταλήγουν σε πριονωτές κορυφές, με πύργους ενδιάμεσα και στις γωνίες, σκεπαστές πύλες θολωτές στοές, τζαμιά, μιναρέδες, άλλοτε πανύψηλους κι άλλες φορές κοντούς και μισοτελειωμένους, αναρίθμητοι μετρεσέδες, μαυσωλεία, παλάτια και πλατείες τροφοδοτούν τη φαντασία και τις γνώσεις μας για τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων εκείνες τις μυθικές εποχές”. 

Η Χίβα είναι η πόλη-μουσείο όπως η Παλμύρα και η Πομπηία, αλλά αντίθετα από αυτές η Χίβα είναι και μία ζωντανή σήμερα πόλη. Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στην όαση Χορέζμ, κοντά στον ποταμό Αμπού Νταριά, και στους ανθρώπους της (περιοχή όπου κτίστηκε η Χίβα). Από τις λίγες πόλεις όπου τα μνημεία διατηρούνται ανέπαφα.

ΜΠΟΥΧΑΡΑ: Η παραμυθένια πολιτεία, με τον μυθικό της πλούτο, όπως ξετυλίγεται στις σελίδες της Ιστορίας. Σπουδαία, αρχιτεκτονικά, μνημεία διασώζονται. Εδώ συμβαίνει η αποθέωση των μεντρεσέδων! Γραφικές σκεπαστές αγορές, τα δημόσια λουτρά, το περίφημο συγκρότημα – μαυσωλείο Μπαχαουντί Ναξαμπαντί, η νεκρόπολη Τσορ Μπακρ, όπως και η κατοικία του τελευταίου εμίρη της πόλης.

Ο συγγραφέας παραθέτει πάρα πολλά στοιχεία για τη δημιουργία, την ιστορία την πολιτική ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης με αντίστοιχες αναφορές σε διεθνή βιβλιογραφία – σε παράλληλη σύνδεση με την ιστορία κατασκευής του πλήθους των αρχιτεκτονημάτων που χρονολογούνται στο απώτερο παρελθόν.

“Η Μπουχάρα μοιάζει σήμερα με ένα μοναδικό σκηνικό εποχής με πλινθόκτιστα τζαμιά, περίτεχνα διακοσμημένες και ανακαινισμένες ιερατικές σχολές, τουτέστιν παλιούς μεντρεσέδες, ψηλόλιγνους μιναρέδες, οχυρωματικά τείχη, αμέτρητα καραβανσεράγια, παλάτια, τυρκουάζ τρούλους, δημόσια λουτρά, κομψές πύλες και γραφικές σκεπαστές αγορές με όλα τα χρώματα και τα αρώματα, τα προϊόντα και τις νοοτροπίες της Ανατολής”.

Μαγεμένος από την ομορφιά της πόλης ο Σχορετσανίτης αναφέρει χαρακτηριστικά:

“Αργά το απόγευμα, στη βεράντα κάποιου ψηλού ορόφου του ογκώδους ξενοδοχείου Grand Hotel της Μπουχάρα, στα γεωγραφικά όρια μεταξύ παλιάς και νέας πόλης, ατενίζοντας τη δύση του ήλιου πάνω στις έγχρωμες στέγες των μεντρεσέδων και τους τρούλους των τζαμιών, η μυθική πόλη με έναν περίεργο τρόπο με εκμαυλίζει, με θέλει κοντά της απελπισμένα κι ούτε φαίνεται πως έχω τις αντοχές που απαιτούνται να την αρνηθώ, παρά την απελπιστική ολοήμερη εξουθένωση της απέραντης ερήμου”. 

Γιώργος Σχορετσανίτης

ΣΑΜΑΡΚΑΝΔΗ: “Η Ρώμη της Ανατολής. Ένα φωτεινό σημείο του σύμπαντος.

Η πόλη των Αγίων. Ο Κήπος των Αγίων. Ένα μαργαριτάρι του Ισλαμικού Κόσμου”

(χαρακτηρισμός της Σαμαρκάνδης σε μεσαιωνικό κείμενο).

Η Σαμαρκάνδη είναι μία από τις αρχαιότερες συνεχώς κατοικημένες πόλεις. Η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της χώρας και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Κτισμένη σε υψόμετρο 702 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας είναι η πόλη “βράχος – κάστρο- ισχυρή κωμόπολη”, σύμφωνα με την ερμηνεία του ονόματός της. Το ελληνικό της όνομα, όταν την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Μαρακάνδα.

Ο συγγραφέας αναφέρεται αναλυτικά στην μακραίωνη ιστορία της, στον πολιτισμό της, στους περίφημους μεντρεσέδες της, στην τεράστια πλατεία Ρεγκιστάν, στο ποίημα του ΄Εντγκαρ ΄Αλαν Πόε, “Ο Ταμερλάνος”.

“Οι χαμηλές ξανθιές ταράτσες των σπιτιών φαίνεται να φυτρώνουν μέσα από την υπόλευκη και ροζ γη, σαν να γεννήθηκαν μέσα από αυτήν και όχι να χτίστηκαν έξω από αυτή. Πάνω σ’ όλες τις επιφάνειες υπάρχει μια ανεπαίσθητη σκόνη, όπως η σκόνη των παστέλ κραγιονιών που μένει στα δάχτυλα. Απέναντι σ’ όλα αυτά, οι ιριδίζουσες κρούστες των κεραμικών πλακιδίων που καλύπτουν τα αρχαία μαυσωλεία συγκρατούνε γερά τη ματιά. Το σφύζον μπλε του Ισλάμ μετατρέπεται σε πράσινο, όπως το κοιτάζεις. Κάτω από ένα θόλο  σαν βολβό στον οποίο εναλλάσσονται λάπις και λάζουλι, τα οστά του Ταμερλάνου, η μάστιγα της Ασίας, βρίσκονται σ’ ένα τάφο από νεφρίτη. Επισκεπτόμαστε μία αυθεντικά υπέροχη πόλη. Είμαστε στη Σαμαρκάνδη!”

Ένα από τα σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης και τα πλέον επισκέψιμα είναι η Νεκρόπολη Σαχ-ι-Ζίντα (Shahi-Zinda). Η δημιουργία της ξεκίνησε στα τέλη του 9ου αιώνα κοντά στο μαυσωλείο Κουσάμ ΄Ιμπν Αμπάς- ξάδελφου του προφήτη Μωάμεθ, ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχη με ειδωλολάτρες τον 7ο αιώνα και θάφτηκε κοντά στην περιοχή όπου αργότερα κτίστηκε η νεκρόπολη. Για τους πιστούς δεν σκοτώθηκε αλλά παραμένει κάπου εκεί και κάποια μέρα θα επανέλθει! Εκεί βρίσκεται και το μαυσωλείο συγγενών του Ταμερλάνου.

Το τζαμί Hazrat Hyzr σε ένα ύψωμα μετά έναν οφιοειδή δρόμο, είναι το πρώτο που συνήθως επισκέπτονται οι ταξιδιώτες, γιατί αυτός στον οποίο είναι αφιερωμένο είναι προστάτης των ταξιδιωτών.

Η Σαμαρκάνδη είναι πόλη 2750 ετών, με πρώτη αναφορά  στο ιερό βιβλίο Αβέστα των Ζωροαστρών. Ο αρχαίος οικισμός Afrosiab, η ακρόπολις που κτίστηκε πολλές φορές στην διάρκεια της ιστορίας της πόλης, οι πόρτες του Ταμερλάνου στην είσοδο του παλατιού του στην πόλη και πολλά άλλα μνημεία κεντρίζουν το ενδιαφέρον του ταξιδιώτη. Στο μουσείο ιστορίας της πόλης, μία από τις αίθουσες είναι αφιερωμένη στην περίοδο της κατάκτησης της πόλης από τον Μέγα Αλέξανδρο το 329 π.Χ. Τα μοντέλα των τειχών της αρχαίας πόλης προσπαθούν να αναπαραστήσουν την εικόνα της πολιορκίας της από τον μεγάλο στρατηλάτη. Ανάμεσα στα εκθέματα, νομίσματα, όπλα, σκεύη αποτελούν ιστορικά τεκμήρια.

Η Σαμαρκάνδη υπήρξε πόλη – θύμα της αγριότητας των Μογγόλων κατά το 1220, υπό τον Τζέγκις Χαν. Μετά από αυτό το γεγονός η πόλη δεν ήταν παρά η σκιά της προηγούμενης της καταστροφής της, όπως αναφέρουν μετέπειτα ταξιδιώτες.

Η Σαμαρκάνδη φημίζεται για το εξαιρετικής ποιότητας χαρτί που παράγει . Ο Αλισέρ Ναβάι, το ονόμασε: “φτερά που απλώνονται γύρω από τις σκέψεις των σοφών”.

Ο Αμίν Μααλούφ στη δική του ΣΑΜΑΡΚΑΝΔΗ αναφέρεται στην ιστορία του Ομάρ Καγιάμ και του χειρόγραφου των ρουμπαγιάτ που γεννήθηκε στον 11ο αιώνα, χάθηκε στη διάρκεια των εισβολών των Μογγόλων και ξαναβρέθηκε έξι αιώνες αργότερα.

“Οδηγώντας μας από το δρόμο του μεταξιού στις μαγευτικές πόλεις της Ασίας και μιλώντας μας για όνειρα και πάθη ο Αμίν Μααλούφ μας συναρπάζει με το πηγαίο του ταλέντο του Ανατολίτη αφηγητή” (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το ίδιο συναρπαστικό είναι αυτό το μακρύ ταξίδι του Γεωργίου Σχορετσανίτη, που μοιράστηκα, διαβάζοντάς το, μαζί του και πολύ το ζήλεψα!