Fractal
Home / ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ / Από Ερμαφρόδιτος σε Αφροδίτη. Η Μεταμόρφωση ενός Αγάλματος στην Αγγλία του 18ου αιώνα
22/01/2020, 1:04 πμ

Από Ερμαφρόδιτος σε Αφροδίτη. Η Μεταμόρφωση ενός Αγάλματος στην Αγγλία του 18ου αιώνα

Του Αντώνη Χαλιακόπουλου // *

 

 

Από την Ελληνιστική έως και τη Ρωμαϊκή περίοδο, ο «Ερμαφρόδιτος» αποτελούσε ένα σχετικά δημοφιλές θέμα μεταξύ των γλυπτών. Ένα από τα διασημότερα παραδείγματα, σήμερα εκτίθεται στο Λούβρο ως Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος και μάλλον πρόκειται για ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χάλκινου της Ελληνιστικής Περιόδου. Κατά τον 18ο αιώνα ο Gian Lorenzo Bernini πρόσθεσε το στρώμα πάνω στο οποίο το γλυπτό αναπαύεται έως και σήμερα.

 

Στο Παγκόσμιο Μουσείο του Λίβερπουλ, εκτίθεται ένας άλλος Ερμαφρόδιτος, ο οποίος συχνά αναφέρεται και ως Κοιμωμένη Αφροδίτη. Το ενδιαφέρον του γλυπτού, σε αυτή την περίπτωση δεν προκύπτει μόνο από την προκλητική (τουλάχιστον για την χριστιανική ηθική) θεματολογία, αλλά και από τη σχέση του με τον Άγγλο ευγενή και συλλέκτη αρχαιοτήτων Henry Blundell. Ο Blundell φημιζόταν για την τεράστια συλλογή αρχαιοτήτων την οποία είχε συγκεντρώσει ξοδεύοντας υπέρογκα για την εποχή χρηματικά ποσά, σε αποστολές, κατά κύριο λόγο στην Ιταλία. Αν και η συλλογή του δεν φημιζόταν για την ποιότητά της, όπως του φίλου και ανταγωνιστή του λόρδου Charles Townley, ο Blundell απολάμβανε το κύρος που του προσέδιδε η κατοχή της μεγαλύτερης συλλογής αρχαιοτήτων στη Μεγάλη Βρετανία.

 

Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος αποκατεστημένος ως Αφροδίτη © National Museums Liverpool, World Museum.

 

Κάποτε ο Blundell αγόρασε ένα ρωμαϊκό αντίγραφο ενός ελληνιστικού Ερμαφρόδιτου, αλλά όπως ο ίδιος έγραψε, η εμφάνισή του δεν ικανοποιούσε τα αισθητικά και ηθικά του κριτήρια:

«Αγοράσθηκε στο Ρόχαμπτον, σε μία πώληση του Λόρδου Bessborough, από έναν φίλο με αρκετές γνώσεις γύρω από αυτό (δηλ. το άγαλμα). Όταν αγοράσθηκε, ήταν στον χαρακτήρα του Ερμαφρόδιτου, με τρία μικρά παλιόπαιδα να σέρνονται γύρω από το στήθος του. Η μορφή ήταν αφύσικη και αηδιαστική στην όψη».

Ως αποτέλεσμα, ο Blundell ζήτησε να γίνουν ορισμένες μετατροπές:

«…μέσω ενός μικρού ευνουχισμού και της απομάκρυνση των παλιόπαιδων, (το άγαλμα) έγινε μία κοιμωμένη Αφροδίτη και εξίσου ευχάριστη με κάθε άλλο άγαλμα σε αυτή τη συλλογή».

Χάρη σ’ ένα σχέδιο που σήμερα σώζεται στο Βρετανικό Μουσείο, μπορούμε τουλάχιστον να πάρουμε μια ιδέα, της εμφάνισης του Ερμαφρόδιτου προτού μετατραπεί σε Αφροδίτη. Στο σχέδιο διακρίνονται όλα τα απολεσθέντα μέρη, «τα τρία παλιόπαιδα» και το ανδρικό μόριο που τόσο αναστάτωσαν τον Blundell.

 

 Σχέδιο του Κοιμωμένου Ερμαφρόδιτου με τρία νήπια © The Trustees of the British Museum

 

Η πράξη του Blundell μπορεί να φαντάζει αποτρόπαια στη σημερινή εποχή που η πολιτισμική κληρονομιά θεωρείται δημόσιο αγαθό, άξιο προστασίας και διατήρησης και που το κοινό έχει εξοικειωθεί με την σπαραγμώδη εμφάνιση των αρχαίων γλυπτών. Ωστόσο, τον 18ο αιώνα, η «αποκατάσταση» γλυπτών με την προσθαφαίρεση μελών του σώματος, χαρακτηριστικών του προσώπου, ενδυμάτων, αντικειμένων κλπ, ήταν απολύτως συνηθισμένη και συμβατή με την αντίληψη κατά την οποία οι αρχαιότητες αποτελούσαν προσωπική ιδιοκτησία του συλλέκτη. Αυτός είχε το ελεύθερο να κάνει τολμηρές συχνά επεμβάσεις, πάντοτε σε συνενόηση με τον γλύπτη που θα εκτελούσε το αποκαταστατικό έργο. Μάλιστα όπως διαφαίνεται από την περίπτωση του Ερμαφρόδιτου της συλλογής Blundell, ο συλλέκτης συχνά δεν ενδιαφερόταν τόσο για την ιστορία του γλυπτού, αλλά για την εμφάνισή του και την συμβατότητά του με τα άλλα αντικείμενα της συλλογής, η οποία θα προκαλούσε το θαυμασμό των επισκεπτών, που θα ξεναγούνταν στα δωμάτια της βίλλας όπου φυλάσσονταν πολύτιμοι θησαυροί της αρχαιότητας αλλά και του μοντέρνου κόσμου.

Παρ’ όλα αυτά ο Charles Townley, ο οποίος θεωρούνταν ο ποιοτικότερος συλλέκτης και πλέον πολυμαθής σε ζητήματα της αρχαίας ιστορίας της τέχνης, ήταν επιφυλακτικότερος με την αποκατάσταση των δικών του γλυπτών, τα οποία επιθυμούσε να αποκαθίστανται αισθητικά, αλλά όχι σε βαθμό που να είναι αδύνατον να αναγνωριστεί το θέμα που απεικόνιζε το αρχικό έργο.

 

 Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος, © Louvre.

 

Πολλοί είναι οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί που μπορούμε να προσάψουμε στην αποκατάσταση που παρήγγειλε ο Blundell: πράξη βανδαλισμού, απλής άγνοιας ή ακόμα και ομοφοβίας, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από τη δράση της αγγλικής αριστοκρατίας του 18ου αιώνα. Σε κάθε περίπτωση και χωρίς να απαλάσσεται των ευθυνών του, ο Blundell, ως ιστορικό πρόσωπο δεν μπορεί να κριθεί με σημερινά μέτρα και σταθμά. Αυτό όμως που μπορούμε να ισχυριστούμε, είναι πως αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα συλλέκτη της εποχής του, το ενδιαφέρον του οποίου, περιοριζόταν αφ’ ενός στην αισθητική αξία των αρχαιοτήτων της συλλογής του, αφ’ ετέρου στην ικανότητά τους να προκαλούν το θαυμασμό των κατάλληλων προσώπων, εδραιώνοντας τη θέση του στην κοινωνική ιεραρχία της εποχής.

Αυτή είναι η πρώτη και ας ελπίσουμε τελευταία απόπειρα αλλαγής φύλου ενός κλασικού αγάλματος. Το άγαλμα ουδέποτε έδωσε τη συγκατάθεσή του, ενώ η απομάκρυνση των «τριών παλιόπαιδων» ήταν από κάθε πλευρά άστοχη. Η επέμβαση κρίνεται αποτυχημένη, αλλά σήμερα μπορούμε να εφησυχάζουμε καθότι γνωρίζουμε  πως το παράδειγμα του Blundell ανήκει πλέον στο παρελθόν.

 

 

 

Πηγές

  • Coltman, V. 2014. Classical Sculpture and the Culture of collecting in Britain Since 1760. Oxford: Oxford University Press. 84-116.
  • Howard, S. 1968. Henry Blundell’s Sleeping Venus. Art Qarterly, 31. 405-420.

 

 

 

* Ο Αντώνης Χαλιακόπουλος είναι αρχαιολόγος

 

 

Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος αποκατεστημένος ως Αφροδίτη © National Museums Liverpool, World Museum.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top