Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Αναζητώντας τη ρίζα των πραγμάτων
03/07/2019, 11:54 πμ

Αναζητώντας τη ρίζα των πραγμάτων

Γράφει η Ανδρονίκη Δημητριάδου //

 

«Ανατομία» Αλιάζ Κοπριβνίκαρ, Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή, Εκδ. Βακχικόν, σελ. 80

 

Από την αρχή κιόλας της ποιητικής συλλογής του Αλιάζ Κοπριβνίκαρ, από τον τίτλο μάλιστα «Ανατομία», αντιλαμβανόμαστε ότι ο θάνατος είναι το κυρίαρχο στοιχείο της. Επειδή η Ανατομία εκφράζει το τετελεσμένο, το οριστικό, το αδιαπραγμάτευτο, αλλά δεν σταματά εκεί. Ασχολείται με την ανάλυση και τα αίτια του θανάτου, τη διερεύνηση και την εμπεριστατωμένη αναζήτηση της λεπτομέρειας. Αναζητά τη ρίζα των πραγμάτων.

Επηρεασμένος φανερά από τον Ρίλκε, ο καλλιτέχνης πλάθει εικόνες που αντικατοπτρίζουν τη δυσκολία της κοινωνίας να ελίσσεται σε μια εποχή βαθιάς ανησυχίας, δυσπιστίας και μοναξιάς.

Το παρόν και/ το παρελθόν/θολά/ καθώς/ και το σύνορο/ ανάμεσα/ τους

Ο θάνατος είναι παρών ανά πάσα στιγμή και αυτό είναι η μόνη αλήθεια της ζωής. Το σκοτάδι, το κενό, η παύση, η αναμονή χαρακτηρίζουν τα συναισθήματά του. Η ύπαρξη, ως μοναδικότητα, διαμορφώνεται αέναα με την προσωπική δράση του καθενός, με αποτέλεσμα να ευθύνεται και γι’ αυτό στο οποίο θα καταλήξει. Οι ήρωές του μιλούν για τις συνήθειές τους σε α΄ πρόσωπο, αλλά για τον ψυχισμό τους και τις παρεκκλίσεις τους σε γ΄. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δείχνουν να αποστασιοποιούνται, ενώ στην ουσία ταυτίζονται. Γίνονται υποχόνδριοι, σχολαστικοί, καταναγκαστικοί και η τελειομανία τους, αυτή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή τους κυριεύει. Καταφεύγουν στο αλκοόλ και τα φάρμακα. Πέφτουν σε έκσταση και η αντανάκλασή τους στον καθρέφτη τους τρομάζει. Τα όνειρα είναι οι καθρέφτες της μίζερης ζωής τους. Ξεγλιστρούν από τον λαβύρινθο της πραγματικότητας μέσα σε εφιάλτες. Είναι μπερδεμένοι με την παρουσία του έρωτα γύρω τους.

Όποιος πέφτει στα χέρια της αγάπης πρέπει αυτόματα να απαγχονίζεται.

Ο χώρος μέσα στον οποίο κινούνται τα πρόσωπα είναι συχνά παρών στα ποιήματα. Τα δωμάτια φυλακίζουν την ύπαρξη, οι πόρτες και τα παράθυρα ανοίγουν στη ζωή. «Υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μην κλειδώσω ποτέ τις πόρτες πίσω μου». Οι ήρωές του κρύβονται συχνά κάτω από αδιάβροχο, σεντόνια, όλο και περισσότερα στρώματα ύλης, κάτω από χιόνι, αυστηρή εποπτεία, κρυμμένο γουργουρητό.

Η εγγύτητα διαπερνά τη σκέψη. Ο κόσμος πότε μικραίνει και πότε μεγαλώνει, τα όρια διαγράφονται ανάμεσα στα σώματα με αργές αναπνοές, με ήχους και σιωπές. Οι σκιές απλώνονται, όταν ο ήλιος αποδυναμώνεται. Το φως και το σκοτάδι, η νύχτα και η καινούρια μέρα που ξημερώνει, τα φώτα της πόλης που μαραζώνει φτιασιδωμένη δίνουν μια ασπρόμαυρη εικόνα της ζωής.

Οι ήχοι και οι κρότοι συχνά επαναλαμβανόμενοι στα ποιήματα, σαν σήματα εκκίνησης που εκπυρσοκροτούν και τρομάζουν, κατακλύζουν τον ποιητή. Οι σιωπές μακρόσυρτες και «εύθραυστες σαν ένα τσόφλι αυγού». Οι κραυγές και οι ψίθυροι του Μπέργκμαν κάνουν την παρουσία τους αισθητή: οι πιο σκληρές και πνιγηρές εικόνες μιας ζωής γεμάτης εμμονές. Ο συνδυασμός χρωμάτων και ήχων, συναισθήματα που «σοκάρουν» και ένα τέλος που βαδίζει ακάθεκτο.

Διαγράφεις το ίχνος των βημάτων, ξεκουράζεις τα μάτια σου στο τζάμι όταν βρέχει σιγά-σιγά αναπνέεις, ρίχνεσαι σε μια φυγόκεντρο διαφόρων ενστίκτων, φαίνονται ακατανόητα στις επιφάνειες που αντανακλούν, δεν αναγνωρίζεις τις φωνές στο κέντρο των γλωσσών, καίγεσαι με σκέψεις, βράζεις στην αστική πορσελάνη, στα δωμάτια που ουρλιάζουν σαν τραυματισμένο ελάφι και δεν ξέρεις τι κάνει το αίμα σου να ρέει, τι οδηγεί τις σκέψεις σου, γιατί είσαι συρρικνωμένος και γιατί ο κόσμος μεγαλώνει με την πάροδο του χρόνου.

Τα χρώματα: λευκό και κυανό έχουν το φως του νοσοκομείου, της αίθουσας ανατομίας. Ο ποιητής συχνά αναφέρει τον αριθμό δύο παραπέμποντας ολοφάνερα στον δυϊσμό,  τη θεωρία που υποστηρίζει, ότι υπάρχουν δυο συνιστώσες που δεν είναι δυνατόν να αναχθούν η μία στην άλλη. Η βεβαιότητα σκέψης καθιστά το πνεύμα υπαρκτό, ενώ η πιθανότητα αισθητηριακής πλάνης διαχωρίζει το υλικό σώμα.

Η οσμή, οι μυρωδιές, οι ανάσες φέρνουν στην επιφάνεια προβληματισμούς και η ανάγκη να βρεθεί μια λύση από αίνιγμα είναι επιτακτική. Η φύση ελκύει τον ποιητή. Το κομμένο γρασίδι, τα άνθη, τα φύλλα, τα χωράφια, οι ακακίες, το χορτάρι, το δάσος οριοθετούν ένα χώρο που δεν υπάρχει.

Γίνονται συχνά αναφορές στα παιδιά, την παιδική ηλικία και την κλεμμένη νιότη, όπου το παρελθόν βασανίζει και το μέλλον είναι αβέβαιο. Παιδικές τραυματικές μνήμες ξεπηδούν και συγκλονίζουν με την άρνηση, τη μοναξιά, την εσωστρέφεια.

Παντρέψου και μην κάνεις παιδιά (να είσαι ηθικός)…/ Αναπαράξου (κατά προτίμηση με προφυλακτικό)/ Αν (μόνο τυχαία) κάνεις παιδιά/ χώρισε!

 

Aljaž Κοprivnikar

 

Το νερό, όμως και η ροή του σε κάθε μορφή πλημμυρίζει τα ποιήματα. Λιμνούλες, θάλασσα, σταγονίτσες, χιόνι, ψιχάλες, ροές υδάτων, κύματα, βροχή, ποτάμια, καταιγίδες και διάφανα νερά κατακλύζουν τον κόσμο του και χαρίζουν μια ανάσα δροσιάς, μια ελαφρότητα. Το νερό της ζωής.

Ο θάνατος, όμως είναι πανταχού παρών σαν Θεός. Η μέρα της κρίσης έρχεται. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει Θεός, γιατί απλά είναι νεκρός. Το σώμα δεν έχει καμία αξία, γι’ αυτό και κόβεται, γδέρνεται, αγγίζεται εύκολα, ψηλαφίζεται, όπως ακριβώς στο κρεβάτι της ανατομίας. Τα μάτια κλείνουν, τα αφτιά καλύπτονται, τα χείλη πιέζονται, το σπερματικό υγρό κρύβεται, τα οστά των λέξεων θρυμματίζονται. Το αίμα κυλά και χάνεται, η καρδιά είναι βαθιά τραυματισμένη.

 

Καθώς η μέρα είναι σιωπηλή εύθραυστη σαν ένα τσόφλι αβγού/ τα δέντρα έξω σπάζουνε/ ενώ το φως διαθλάται/ αργά πίσω/ από συμμετρικές γωνίες/ του τέλους του κόσμου…

 

… που είναι βέβαιο και δεν αργεί.

Κανείς δεν μπορεί να το αποτρέψει, να το αποφύγει, ακόμα κι αν προσπαθήσει ξανά και ξανά. Ο ποιητής συχνά αναφέρει δύο αποτυχημένα πνευματικά ταξίδια, δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες αυτοκτονίας. Ο θάνατος είναι μονόδρομος, ο δρόμος διαφυγής κλειστός, αδύνατη η απόδραση από το αναπόφευκτο. Η ελευθερία, όμως του ανθρώπου που βρίσκεται άραγε; Μπορεί κανείς να δραπετεύσει από το αναπόφευκτο; Είναι άραγε το αναπόφευκτο, ελευθερία;

Η φιλοσοφία, αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη, προηγείται της ουσίας. Είναι ο υπαρξισμός που ασχολήθηκε με όλες τις παραμέτρους των καταστάσεων του ανθρώπου, μεταξύ των οποίων και αυτή της απόλυτης ελευθερίας. Δεν υπάρχει κανένα εξωτερικό σημείο βάσει του οποίου θα μπορούσε να προσανατολιστεί ο άνθρωπος. Κανόνας του είναι ο εαυτός του και οφείλει ο ίδιος να δημιουργεί τους κανόνες του. Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά ως ενέργεια ελευθερίας είναι κάτι αναπόδραστο στον άνθρωπο. Αντίκρυ, δηλαδή, στην επικείμενη στιγμή της ζωής ο άνθρωπος καθορίζει ο ίδιος τη συμπεριφορά του και δεν είναι δυνατόν να συμβεί κάτι διαφορετικό. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραιτηθεί από την ελευθερία του ως πηγή αυτό-καθορισμού.

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Σαρτρ: «Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν δημιούργησε, δεν έπλασε μόνος του τον εαυτό του κι ωστόσο ταυτόχρονα ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που πετάχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει».

Η υπευθυνότητα, ωστόσο, του ανθρώπου δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια της ατομικότητας. Καθώς ο άνθρωπος εκλέγει τον εαυτό του, μέσα από τις πράξεις του, εκλέγει ταυτόχρονα και μια εικόνα για τον άνθρωπο γενικά. Με αυτόν τον τρόπο η ευθύνη του επεκτείνεται και δεσμεύει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Σύμφωνα με τον Καμύ, η «κατηγορική προσταγή ζητά το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ακόμα και μέσα σε ένα σύμπαν γυμνό από κάθε νόημα και χωρίς κανένα υπερβατικό λόγο να το κυβερνάει»

 

 

Καθώς διαβάζουμε την ποιητική αυτή συλλογή, μέσα μας αναβλύζουν αναπόφευκτα ερωτήματα που παραμένουν διαχρονικά: Έχουμε μια προκαθορισμένη πορεία στη ζωή ή έχουμε το δικαίωμα να την αλλάξουμε ριζικά, αν το επιθυμούμε; Πόσο ελεύθεροι είμαστε υπακούοντας σε άγραφους κανόνες; Είμαστε ή όχι δέσμιοι του εαυτού μας κι αν ναι, πώς δραπετεύουμε από αυτόν; Μόνο «μετά θάνατον»; Πώς η τόσο εύθραυστη η ύπαρξή μας βρίσκει τη δύναμη να πειραματίζεται, να αγωνίζεται και να επιβιώνει σε κάθε γωνιά του κόσμου χωρίς διάθεση να τον προδώσει ή να τον εγκαταλείψει;

Σύμφωνα με το ποιητή:

Προφανώς

Ακόμα χρειαζόμαστε

προφανώς ακόμα

είμαστε απαραίτητοι

για κάποιο λόγο

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top