Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ερμηνεύοντας τον κόσμο
26/05/2020, 9:48 μμ

Ερμηνεύοντας τον κόσμο

Γράφει ο Αθανάσιος Βαβλίδας //

 

Μαργαρίτας Κοντού, «Αμμοθίνες», Εκδόσεις Βακχικόν 2020.

 

Μια καλλιτεχνική φύση με ανοιχτό το βλέμμα στον πολύχρωμο ορίζοντα και σημείο εκκίνησης τη ζωγραφική, ήταν ζήτημα χρόνου να νιώσει έλξη από τη σαγήνη που εκπέμπει η ποίηση.

Έτσι, δεκατρία χρόνια πριν, ήτοι το 2007, η Μαργαρίτα Κοντού εκδίδει την πρώτη της ποιητική συλλογή, τις “Οικολογικές αδιαφάνειες”, που αντανακλά όλη της την αγωνία για την τύχη του φυσικού μας περιβάλλοντος, που γνώρισε τότε την επεκτατική, φονική οργή της φωτιάς στην Πελοπόννησο. Η ποιητική της φωνή φανερώνει τη μεγάλη αγάπη της για το φυσικό περιβάλλον και δίνει με περίτεχνα λεκτικά σχήματα το μέγεθος της καταστροφής. Το βιβλίο διακοσμείται με σκίτσα  της ίδιας, κάτι που έκανε σε όλες της τις ποιητικές συλλογές, εκτός από την τελευταία, τις “Αμμοθίνες”.

Ακολούθησαν οι συλλογές “Ψηφίδες και βότσαλα”, “Της ανεμόεσσας Μυκόνου” και “Οι κυβευτές”, συλλογές με υφολογικές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, όπου με τους “Κυβευτές” κορυφώνει το προσωπικό ύφος που ξεκίνησε με τις “Οικολογικές αδιαφάνειες”.

Μεταφέρω εδώ το ποίημα “Έτσι απλά” από την πρώτη της συλλογή.

“Άραγε πότε δημιουργήθηκε

ό,τι σήμερα με ταχύτητα φωτός σπαταλάμε;

Τότε που

μια ελιά, ένα κλήμα, ένα πηγαδάκι με νερό δροσερό

αρκούσαν για ένα σπιτικό ευτυχισμένο!

Αύριο,

με της τεχνολογίας τις ευχές

οξυγόνο σε μερίδες … θ’ απολαμβάνουμε

για εισπνοές ζωής περιορισμένες,

με παγωμένα χαμόγελα,

αποστειρωμένοι και εφήμεροι,

σε κατοικίες πολυτελείας! ”

Έπεται η συλλογή “Υπόσκαφα μεγέθη” του 2014, όπου καταθέτει τις ανησυχίες της μεσούσης της κρίσης σε μια μετεξέλιξη του  ύφους της. Και φτάνουμε στις “Αμμοθίνες”, οι οποίες πιάνουν ξανά το νήμα από τους “Κυβευτές” κι οδηγούν την ποίηση της Κοντού σε οικειότερα, ευθέως στοχαστικά μονοπάτια.

Η ποίηση της Μαργαρίτας Κοντού διέπεται από ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά. Την απασχολούν έντονα τόσο τα θέματα που αφορούν το φυσικό περιβάλλον, την οικολογία, τη σχέση μας με τη φύση όσο και τα κοινωνικά θέματα, οι ανθρώπινες σχέσεις και συμπεριφορές, οι κοινωνικές εκφάνσεις τους.

Ας μου επιτραπεί να ξεκινήσω αντίστροφα’ δηλαδή, από την κοινωνική ευαισθησία που εκφράζει η ποιήτρια. Η Μαργαρίτα Κοντού προσεγγίζει με θάρρος και αμεσότητα θέματα, όπως οι μετανάστες (στο ποίημα “για τα παιδιά που χάθηκαν”), το νόημα  της 17ης Νοέμβρη (στο ομώνυμο ποίημα) που κάποιοι το καπηλεύονται, η θυσία του KILLAH P (ή αλλιώς Παύλου Φύσσα) που δεν πήγε χαμένη αλλά να μην ξαναχυθεί αίμα, η χαμένη αθωότητα των παιδιών με τη χρήση της τεχνολογίας ή το εύστοχα σατιρικό ποίημα με την ψυχοθεραπεία μέσω πάλι της τεχνολογίας, η κυριαρχική τάση που έχουν τα συμπληρώματα διατροφής στη ζωή μας, το “ηλεκτρονικό εισιτήριο”, οι εξαντλημένοι από Δημόσιες Υπηρεσίες και Δικαστήρια συμπολίτες μας. Και το κορυφαίο σχόλιο που αφήνουν οι στίχοι  από το ποίημα “Ασυνόδευτα παιδιά”:

“Μοιάζει σαν τίποτε να μη μας ξεβολεύει

από το life style της αδιαφορίας.

Ο ουμανισμός

μια έννοια παρωχημένη….”

Όχι σπάνια, η κοινωνική της ευαισθησία αποκτά μια θρησκευτική διάσταση. Στο ποίημα “μικρές σκέψεις” οι “μικρές σκέψεις καλοσύνης … έχουν Άγιο”. Στο ποίημα “Υπνοβάτες” εκείνοι που αυταπατώνται “ακολουθούν τη λιτανεία του άγιου τέρατος ημών τε και υμών “. Στο ποίημα “λέξη” η ευδοκία γίνεται προσευχή και δίνει νόημα στο άπαν της ζωής για πάντα.  Στην ποιητική “άκρη του κουταλιού” , ένα δάκρυ ευχαριστεί κρυφά το Θεό. Ή στο ποίημα “Κοινωνία” όπου διαβάζουμε με δέος “λίγο ψωμί για να βουτάμε στο κρασί, μας φτάνει για  να κοινωνούμε”. Κι αυτή η διάσταση συνοδεύει συχνά τους στίχους ασυνείδητα.

17η Νοέμβρη

Κάποιοι θέλουν να γίνει απλά

ένα ακατοίκητο χρονικό

ίδια σιωπή του ανέμου

και άδοξα να διαλυθεί

να φθίνει.

Ένα χαμόγελο πικρό,  ανυποψίαστο,

δέρμα  δίχως πόρους

και η γενιά μου  χωρίς ίχνος ιστορίας

ολομόναχη στις σελίδες της.

 

Όμως στα ακούραστα δόντια τους

δε θα  αφήσω  εκείνο τον ξεσηκωμό

γιατί ήταν η ρώμη

που εξαργύρωσε μιαν εξόριστη ελευθερία,

αυτή των νεανικών μου χρόνων.

 

Μαργαρίτα Κοντού

 

Παράλληλα, η ποιήτρια ψυχογραφεί (κατά το χαρτογραφεί) την ανθρώπινη υπόσταση άλλοτε με εύγλωττους και άλλοτε με υπαινικτικές επιγραφές στον ποιητικό της στοχασμό. Σταχυολογούμε: “επιθυμία εξουσίας”, “λύπη”, “ανθρώπινη τοξικότητα” (για τον εγωισμό), “καταραμένη επιτήδευση”, “εμπιστοσύνη” (όπου ο τίτλος αναπαράγεται με αρκτικόλεκτο που βγαίνει από το πρώτο γράμμα κάθε στίχου), “το στερητικό του άλφα” (για την αναξιότητα κι αδεξιότητα),”εξασφάλιση” (όπου οι στίχοι υπονομεύουν τον τίτλο), “σχέσεις άσχετες” (που κρατιούνται με το ζόρι), οι “γενιές” (και πώς τα δίχτυα του χρόνου εμπλέκουν το παρελθόν μαζί με το μέλλον). Ο φόβος του κενού στερεί από τον άνθρωπο την ήρεμη ενδοσκόπηση , είμαστε, όπως λέει, “είρωνες οινοπότες της ταχύτητας”. Με αυτές τις σκέψεις, δεν είναι απίθανο που η ποιήτρια αναρωτιέται κάπου, μήπως είμαστε ανάξιοι κληρονόμοι του πολιτισμού, μήπως οι αγώνες μας, χωρίς καμιά υπεράσπιση, καταλήγουν σε ματαιωμένες ιδεολογίες, όπως στο υπέροχο “Αντιγόνη των νεκρών ιδεών”.

Επανερχόμαστε στα χαρακτηριστικά της ποίησης της Μαργαρίτας Κοντού με τα θέματα που αφορούν τη σχέση μας με τη φύση. Μες από τους στίχους της θα συναντήσουμε τα λουλούδια (δεν είναι τυχαίο ούτε το όνομά της, ούτε ότι κατάγεται από τη Μύκονο με τη σπάνια χλωρίδα που, δυστυχώς, καταστρέφει η τουριστική ανάπτυξη, ούτε ότι εργάστηκε επί πολλά χρόνια στο Βοτανικό Κήπο Διομήδους του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Χαϊδάρι), θα συναντήσουμε τα υπέροχα ρόδα του τσιγγάνικου “Ντουέντε”, τους πορτοκαλεώνες του Οδυσσέα, τη δαμασκηνιά, τις μέλισσες, τις αμμοθίνες και τα κρινάκια, τα κοχύλια, την ομίχλη. Ακόμα και η αφιέρωση της συλλογής, μιλάει για το Νίκο, τον αλεξίλυπο βράχο της.

Η φύση είναι το περίπλοκο σκηνικό μέσα στο οποίο οι λέξεις υποδύονται ρόλους και ερμηνεύουν τον κόσμο. Είναι ο λειτουργικός χώρος που όλα εκτίθενται και όλα συμβαίνουν. Είναι ο κινητήριος τροχός που ενεργοποιεί τις επιθυμίες μας, καλλιεργεί τις ευαισθησίες μας, αναζωογονεί τη μνήμη μας. Είναι η θάλασσα που μας περιβάλλει, το νησί που μας εξυψώνει, ο ανεμόμυλος που αλέθει τις ιδέες μας και παράγει την πρώτη ύλη  όταν φυσήξει ο άνεμος της ελευθερίας. Ακόμα και η αφιέρωση της συλλογής, μιλάει για το Νίκο, τον αλεξίλυπο βράχο της.

Όλ’ αυτά στηρίζονται σε μια  τεχνική που στη συλλογή αυτή  κατακτά μια γερή συγκρότηση στίχο με στίχο, η οποία αναδεικνύει τον κορμό του νοήματος και τις ρίζες των αισθημάτων.  Η γραμματική στηρίζει ή συνθέτει τα διαφορετικά στοιχεία, έτσι που η δομή του κάθε ποιήματος να είναι συμπαγής και αυτάρκης. Και στοχάζεται ακόμα και για την ίδια τη φύση του ποιητή  με το ποίημα “Αποδόμηση”, όπου μας λέει ευθαρσώς ότι ο ποιητής επιθυμεί την αποδόμηση του εαυτού του, “να πετροβολά τα θέλω του” κι ύστερα “όρθιος ξανά… να εκτίθεται….στις αγορές του αφανισμού”.

Για  τη συλλογή “Αμμοθίνες”, αφιερώνω στην ποιήτρια το ακόλουθο ποίημα που έχω γράψει με τίτλο “Βάδην δίχως ίχνη”:

“Ένα παιδί περπατά μες στη νύχτα

κι αφήνει ίχνη από άστρα:

εκλάμψεις προαιώνιων γνώσεων

συστάδες δύσοσμων αισθημάτων

βαρυτική έλξη πειρασμών’

ένα παιδί περπατά μες στη  νύχτα:

θα διασχίσει τη μεσοαστρική σκόνη

θα ελιχθεί ν’ αποφύγει μετεωρίτες

θα υποκύψει σε τροχιές πλανητικής γοητείας’

περπατά:

έχει φτερά για να δαμάζει τον άνεμο

έχει ελαφρύτητα για να μην έλκεται από δυνάμεις βύθισης

έχει φωτιά για να καίει τα ίχνη του’:

ήταν εκεί όταν το αναζήτησε η φαντασία μου

δεν είχε χρόνο να σκεφτεί τι θα γινόταν όταν θα μεγάλωνε

δεν είχε αγγίξει ούτε κόκκο άμμου μέχρι που ξημέρωσε.”

 

Σε δύο της ποιήματα, ένα εκ των οποίων χαρίζει τον τίτλο και στη συλλογή, η ποιήτρια επαναλαμβάνει : “είμαι ένας κόκκος άμμου”. Και δε μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει τούτη την ταπεινότητα, μια ταπεινότητα που χαρακτηρίζει μόνον εκείνους οίτινες υψωθήσονται. Και, τουλάχιστον, η ποιητική ανύψωση είναι εμφανώς εδώ.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top