Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ταξίδια εξωτερικού και εσωτερικού χώρου
03/04/2019, 12:46 πμ

Ταξίδια εξωτερικού και εσωτερικού χώρου

Γράφει ο Νίκος Τακόλας // *

 

«Αληθινοί και ονειροπόλοι», Μυθιστόρημα του Γιάννη Γρηγοράκη, Εκδόσεις Κέδρος 2018, σελ. 468

 

Το βιβλίο του Γιάννη Γρηγοράκη “Αληθινοί και ονειροπόλοι”, ένατο στη σειρά, ξεδιπλώνεται σε διάρκεια εκατό ετών, μέσα από τέσσερις γενιές αμπελουργών της οικογένειας των Αληθινών, από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 μέχρι σήμερα. Μια τέτοια μακρά αφήγηση εμπλέκεται αναπόφευκτα με την ασταθή και μεταπτωτική Ιστορία του τόπου μας, ενώ ελίσσεται συνθετικά μεταξύ μυθοπλασίας και ιστορικών αναφορών, προσφέροντας τον καμβά για τις κοινωνικές και φιλοσοφικές ανησυχίες του δημιουργού.

Με την ονοματική επιλογή “Αληθινοί” ο συγγραφέας φαίνεται να επιχειρεί εξ αρχής, μια υπαινικτική ταυτοποίηση προσώπων και ιδιοτήτων. Οι Αληθινοί είναι άνθρωποι ατόφιοι, έντιμοι και οραματιστές. Ο γενάρχης της φαμίλιας, Λέων Αληθινός, γεννημένος το 1871, έχει ένα όραμα ζωής. Να φτιάξει ένα οινοποιείο στη Μαντίνεια της Αρκαδίας. Ο γεωπόνος Άγγελος, γιος του, και η σύζυγός του Ειρήνη είναι το ζευγάρι της δεύτερης γενιάς. Τόσο ο Λέων, όσο και ο Άγγελος, ο πρώτος λόγω της οικονομικής κρίσης που ξεσπάει το 1929, ο δεύτερος λόγω του πολέμου που ακολουθεί και της Κατοχής, αδυνατούν να υλοποιήσουν το όραμα. Ο χημικός και οινολόγος Διόνυσος Αληθινός, της τρίτης γενιάς, φτιάχνει τελικά το οινοποιείο, ύστερα από πενήντα χρόνια ονείρων και ανατροπών, μα κανένα από τα τρία παιδιά του δεν θα το αναλάβει. Ούτε ο Ίκαρος, αρχαιολόγος το επάγγελμα, που λειτουργεί ως διάμεσος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον ψευδαισθητικό κόσμο των ενοράσεων και της μνήμης, ούτε η Θέλξη που συζεί με τον αφρικανό σύντροφό της, τον μαιευτήρα Ίαν, με τα υπαρξιακά προβλήματα που τους ταλανίζουν, ούτε η τρίτη αδελφή, η Ξένη, λεσβία, που περιθωριοποιείται και αποξενώνεται σε κάποιο βαθμό.  Μοιραία το όνειρο φαίνεται να σβήνει μα ο αναγνώστης έχει πειστεί, ότι ακόμη και έτσι οι Αληθινοί μπορούν ελπίζουν σε όμορφες μέρες, γιατί όχι και στην ευτυχία, οπλισμένοι με τη δύναμη του σκοπού, ατενίζοντας τη γη των προγόνων – αρχέγονη χοϊκή μήτρα. Η γη της Αρκαδίας, της πολυαμπέλου χώρας του Ομήρου, είναι όπως κάθε γη κατά τον Προυστ, το “πνεύμα των τόπων”, μια απύθμενη χοάνη ανάδευσης μνημών, και συναισθήσεων, που λιπαίνει νοσταλγικά τη φαντασία συγγραφέα και αναγνώστη.

Η αφήγηση μας φέρνει και στα μπαράκια της Αθήνας όπου ο συγγραφέας μας συστήνει, ως Αθέατος Σκηνοθέτης – μια αφηγηματική τεχνική του – τον ιταλό Κάρλο και την κοπέλα του Έλλη. Ο Κάρλο κάνει το μεταπτυχιακό του για την μεραρχία Πινερόλο, όπου υπηρετούσε ο παππούς του Τζιάκομο Παρέτι, η οποία, μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών, τον Σεπτέμβρη του 1943,  παρέδωσε τα όπλα της στον ΕΛΑΣ, ένα μέρος της μάλιιστα προσχώρησε στην Αντίσταση και πολέμησε εναντίον των Γερμανών. Ο Τζιάκομο συνυπάρχει χρονικά με τον Άγγελο Αληθινό, της δεύτερης γενιάς.

Η ροή του βιβλίου πυροδοτείται αιφνιδίως, ήδη από την πρώτη σελίδα, με μια φιλοσοφική διάθεση. Η τετράγωνη λογική χαρακτηρίζεται από τον παντεπόπτη αφηγητή ως “θλιβερή και φλύαρη καρακάξα”. Αυτός είναι ένας πρώτος σπινθήρας, που θα οδηγήσει σταδιακά στην εσώτερη αλήθεια του μυθιστορήματος, το λόγο γραφής του, ίσως. Ο συγγραφέας μας καλεί σε έναν υπερβατικό κόσμο ενοράσεων και συλλήψεων, που είναι γι αυτόν, η μείζων  πραγματικότητα. Και μ’ αυτό το υλικό πλάθει τους ήρωές του στο βιβλίο. Να γιατί οι Αληθινοί είναι και ονειροπόλοι.

Το ιστορικό υλικό του μυθιστορήματος είναι ευρύ. Πτώχευση της χώρας το 1893, Ελληνοτουρκικός πόλεμος το 1897, έλευση του Ριτσιότι Γκαριμπάλντι στην Ελλάδα, η σταφιδική κρίση, το κραχ του 1929, η Κατοχή, η Εθνική Αντίσταση, ο Εμφύλιος. Ο Γρηγοράκης παρακολουθεί την ιστορική ροή, αλλά εστιάζει και σε γεγονότα που έμειναν στο ημίφως της Ιστορίας, όπως η ένταξη Ιταλών, ακόμη και Γερμανών αντιφασιστών στον ΕΛΑΣ. Και μέσα σ’ αυτές τις μεγάλες ιστορίες, παρεμβάλει άλλες μικρότερες, ιστορίες καθημερινής αλληλεγγύης, όπως της μαίας Κυρά-Ζωής, σποιτονοικοκυράς του Άγγελου Αληθινού, την εποχή που εκείνος σπουδάζει στην Αθήνα, η οποία παρέχει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες της στο Πατριωτικό Ίδρυμα Προστασίας Παιδιού.

 

Γιάννης Γρηγοράκης

 

Η αφήγηση εκτυλίσσεται μέσω μιας πανσπερμίας αφηγηματικών τρόπων και οπτικών γωνιών, με νεωτερικά και μετανεωτερικά στοιχεία. Πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη, εμπλουτίζεται με ευρήματα πότε σκηνοθετικά, όπως η τεχνική του αθέατου σκηνοθέτη, μια άλλη οπτική γωνία της αφήγησης, ένα εύρημα-ευρυγώνιος φακός, που παρακολουθεί το ζεύγος Κάρλο και Έλλη, τα “ταξίδια εσωτερικού χώρου” για τις ενδοσκοπήσεις, ή τα Μακρινά, μεσαία και κοντινά πλάνα στο χρόνο, που συναρτώνται με αποσπασματική, μακρινή ή καθαρή μνήμη. Από την άλλη, τα ημερολόγια είναι μια κλασική αφηγηματική δυνατότητα και στο βιβλίο ένα τέτοιο ημερολόγιο ζωντανεύει ένα μέρος της ζωής του Άγγελου Αληθινού, της δεύτερης γενιάς, μεταδίδοντας στον γιο του Διόνυσο, τον προσωπικό του μύθο, αλλά και τον αρχετυπικό μύθο της γης, το πνεύμα της οποίας συλλαμβάνουν ενορατικά όσοι ασχολούνται με την σπορά και τον τρύγο.

Η γραφή του Γρηγοράκη είναι συνθετική, ιδίως οι προσωπογραφίες. Ο συγγραφέας, που σε κάποια κεφάλαια λειτουργεί και ως σκηνοθέτης, στήνει σκηνές και δημιουργεί τους ήρωες. Ξεκινάει με κάποια βασικά γνωρίσματα της ανθρώπινης ιδιότητας, και προσθέτει συνεχώς όψεις στα πρόσωπα, όπως ο ζωγράφος δημιουργεί στην παλέτα τα χρώματά του και εντέλει τον πίνακα. Έμβλημά του ο άνθρωπος.

Στο καταληκτικό (όγδοο) κεφάλαιο του βιβλίου, που τιτλοφορείται “Αγάπη για τη σκόνη”, ο συγγραφέας απογειώνει το μεγαλείο της ύπαρξης, με το μακρύ ψυχορράγημα του Διόνυσου Αληθινού, πατέρα των τριών συγχρόνων μας ηρώων. Το βιβλίο τελειώνει όχι με εκμηδενισμό της ύπαρξης του Διόνυσου, αλλά σαν ποτάμι που χύνεται στη θάλασσα της μνήμης εμπλουτίζοντάς την.

 

 

* Ο Νίκος Τακόλας, είναι συγγραφέας   

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top