Fractal

«Iστορίες ανθρώπων που διαβάζουν ιστορίες ανθρώπων, ιστορίες ανθρώπων που διαβάζουν τις ιστορίες του κόσμου»

Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //

 

«Αφήγηση – Μία πολυεπιστημονική θεώρηση», Επιμέλεια: Μαρία Κακαβούλια, Περικλής Πολίτης, Εκδ. Gutenberg, 2022

 

H Μαρία Κακαβούλια είναι Καθηγήτρια Ρητορικής και Αφηγηματολογίας στο Πάντειο, έχει ασχοληθεί με τη μελέτη της Αφήγησης σε ποικίλα είδη του λόγου, έχει γράψει σχετικά βιβλία και έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου και Κριτικής.

Ο Περικλής Πολίτης είναι Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ασχολείται με την Ανάλυση Λόγου, την Κοινωνιογλωσσολογία των ΜΜΕ και δημοσιεύει κείμενα σχετικά που αφορούν την έντυπη και ηλεκτρονική δημοσιογραφία.

Το βιβλίο με τον τίτλο Αφήγηση, Μία πολυεπιστημονική θεώρηση, ασχολείται με μια υπόθεση πολύ παλιά, η οποία αρχίζει από τον Πλάτωνα (και γιατί όχι από τον Όμηρο), προχωράει στον Αριστοτέλη,  και φτάνει στο σήμερα.

«Κάθε αφήγημα οργανώνεται βάσει μιας διπλής λογικής: των γεγονότων και της λογικής νοηματοδότησης». Το παράδειγμα παρέχει ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή και το συμπέρασμα είναι ότι «Το νόημα δεν είναι το αποτέλεσμα ενός προγενέστερου γεγονότος, αλλά η αιτία του». Ήτοι,  ο Οιδίπους έχει πρησμένα πόδια, ο πατέρας του ο Λάιος είναι αριστερόστροφος και ο παππούς ο Λάβδακος είναι χωλός… (εδώ θα λέγαμε πως το κληρονομικό ελάττωμα έρχεται σαν προπατορικό αμάρτημα έρχεται στην επιφάνεια για να προδηλώσει τα μέλλοντα).

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μεγάλα Μέρη. Το Α΄ «Θεωρίες αφήγησης και μυθοπλασίας» γράφουν οι: Γεωργία Μαρίνου-Μαλαματάρη, Μαριάνθη Καπλάνογλου, Πέγκυ Καρπούζου, Μαρία Κακαβούλια.

Το Β΄, «Η Αφήγηση της Οπτικοακουστικής Τέχνης», γράφουν οι: Ελευθερία Θανούλη, Ιωάννης Σκοπετέας και Βίλλυ Τσάκωνα.

Το Γ΄, «Η Αφήγηση σε Παραδοσιακά και Νέα Μέσα Επικοινωνίας» γράφουν οι: Σοφία Κεφαλίδου, Μαριάνα Πατρώνα, Αλεξάνδρα Γεωργακοπούλου, Κορίνα Γιαξόγλου, Διονύσης Γούτσος, Σταυρούλα Καλογερά, Περικλής Πολίτης. Και το Δ΄ «Η Αφήγηση στις Κοινωνικές Επιστήμες» γράφουν οι: Μαρία Ταμπούκου, Αργύρης Αρχάκης, Σπυριδούλα Σταμούλη και Μαρία Κακαβούλια, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Μαρίνα Μαροπούλου.

Από τον εκτεταμένο κατάλογο αντιλαμβανόμαστε και την κυριολεξία  της φράσης «πολυεπιστημονική προσέγγιση της αφήγησης», η οποία βρήκε το έδαφος διαμορφωμένο από τους Ferdinande Saussure, Μπαρτ, Τοντόροφ, Ζενέτ, Γκρεϊμάς, Eco, Claude Levi-Strauss, Noam Chomsky, Lubbrock κ.ά. Οι προαναφερθέντες, καθένας από τη δική του ξεχωριστή οπτική γωνία και ειδικότητα, συνέβαλαν στη μελέτη της Αφηγηματολογίας, η οποία ονομάστηκε διαδοχικά κλασική, μετακλασική, ρητορική, γνωσιακή, σωματική/ ενσώματη/ φεμινιστική, μη φυσική, ψηφιακή, διαμεσική, συμφραστική και πολλά άλλα.

Η μεγάλη τεχνολογική εξέλιξη και η γρήγορη μεταφορά της πληροφορίας απαιτεί μια συστηματική πολυεπίπεδη μελέτη. Και δεν πρόκειται μόνο για την αφήγηση μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα, αλλά και για την αφήγηση μέσα από την εικόνα, το σινεμά και τη διαφήμιση, με τις ιδιαιτερότητές τους (όπως εδώ και τριάντα χρόνια διδάσκονται ήδη στο σχολείο και στο ειδικό μάθημα της Γλώσσας- έκφρασης-Έκθεσης).

 

Μαρία Κακαβούλια

 

Περικλής Πολίτης

 

Το άρθρο της Φαρίνου-Μαλαματάρη «έχει διττό χαρακτήρα, οδηγού και περιέκτη, συνδυάζοντας, σε σχήμα σταυρόλεξου, τη συστηματική με τη διαχρονική θεώρηση της μυθοπλαστικής αφήγησης».

Η Καπλάνογλου «αναθερμαίνει μια παλιά θεωρητική συζήτηση για την οριστικότητα των λαϊκών αφηγήσεων».

Η Καρπούζου «αναδεικνύει την οδυσσειακή διάσταση της των αφηγήσεων με όχημα την ταξιδιωτική λογοτεχνία».

Η Κακαβούλια επικεντρώνεται στην αναπαράσταση της συνείδησης στη λογοτεχνική αφήγηση, η οποία «δεν αποτελεί αποκλειστικά ζήτημα υφολογικών επιλογών, αλλά συνιστά ένα υποπεδίο της ευρύτερης καταστατικής σχέσης της αφήγησης με τη συνείδηση και τη γνώση» .

Η Θανούλη ερευνά την τυπολογία της κινηματογραφικής μυθοπλασίας σε τέσσερα μοντέλα –κλασικό χολιγουντιανό, καλλιτεχνικό του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, ιστορικό-υλιστικό της Σοβιετικής Ένωσης, προπαγανδιστικό, παραμετρικό, συμβάλλοντας στο θέμα με ένα έκτο μοντέλο, στο οποίο στεγάζει σύγχρονες ταινίες και γενικώς μας προσφέρει ένα ολοκληρωμένο σχήμα για την αφηγηματική ανάλυση της κινηματογραφικής μυθοπλασίας

Ο Σκοπετέας ασχολείται με τη γεγονοτική αφήγηση, δηλαδή με το ντοκιμαντέρ. Μιλάει για τον υβριδικό χαρακτήρα του είδους, τις συνάφειες και αποκλίσεις από τη μυθοπλασία, τις τεχνικές που δανείζεται από το σινεμά και τον δημιουργό.

Η Τσάκωνα ασχολείται με τα κόμικς, περιεχόμενο, μορφή, λειτουργία, πολυτροπικότητα των αφηγήσεών τους,  πολυτροπική δυναμική τους, τη σύνδεσή τους με τις καθημερινές αφηγήσεις, οπτικό και φωνητικό πεδίο και πολλά ακόμη.

Η Κεφαλίδου μας ενημερώνει σε θέματα τηλοψίας –ειδήσεις,  διαφημίσεις- που άλλοτε θεωρούνται γνήσιες αφηγήσεις και άλλοτε προσομοιώσεις (μικρά θεατρικά δρώμενα), όπου οι τηλεθεατές αισθάνονται «σαν να ήταν εκεί». Το μελέτημα τελικώς κάνει λόγο για τη δημιουργία ενός κοσμοειδώλου με  αφηγήσεις που «διαπραγματεύονται» με τους τηλεθεατές τόσο σε επίπεδο γνώσεων όσο και εμπειρίας, όπως η σύγχρονη σε όλα τα επίπεδα κρίση και όχι μόνο η οικονομική, το  προσφυγικό κ.ά.

Η Πατρώνα ασχολείται με τα θεματικά ρεπορτάζ που αναφέρονται σε διεθνούς εμβέλειας θέματα, τον τρόπο που οι παρουσιαστές παρουσιάζουν την είδηση, δαιμονοποιούν τον άλλο και κρύβουν ό,τι νομίζουν…

Η Γεωργακοπούλου ασχολείται με τις μικρές αφηγήσεις, γεγονοτικές, καθημερινές, βιωματικές φευγαλέες, κερματισμένες. Μελετά το πλαίσιο της διαδικτυακής επικοινωνίας, υπερασπίζεται την ελευθερία της γραφής τους.

Η Γιαξόγλου, συνομιλώντας με την Γεωργακοπούλου, ασχολείται  με τη διασημότητα που πήρε ο θάνατος λαϊκού τραγουδιστή, τον δημόσιο θρήνο, τις κοινωνικές ταυτότητες «των συμμετεχόντων και τις στάσεις τους απέναντι στο φαινόμενο». Ας προσθέσουμε και το ότι τις ημέρες εκείνες πέθανε και ο Ουμπέρτο Έκο, ο οποίος πέρασε στις ειδήσεις με ένα σύντομο βιογραφικό σχόλιο, ενώ τα κανάλια «οργίασαν» με τον τραγουδιστή, το πώς και το τι…

Ο Γούτσος παίρνει τη σκυτάλη μιλώντας για το Web 20, τα ιστολόγια και τις αναρτήσεις στο Twitter και μας δείχνει πως οι νέες μέθοδοι επικοινωνίας «επικαθορίζουν την αφηγηματικότητα».

H Καλογερά συναντά την αφήγηση – διαμεσική ή και ψηφιακή, στο τρίστρατο της υπερκειμενικότητας, πολυμεσικότητας και διαδραστικότητας, που είναι θεμέλια της των τεχνολογιών του διαδικτύου και μας ειδοποιεί πώς όλα τα παραπάνω διαμορφώνουν και το νέο μοντέλο διδασκαλίας.

Για την Πειθώ γράφει ο Πολίτης και για τις «αποικίες ειδών λόγου» –πολιτικός, παιδαγωγικός, θρησκευτικός- με ξεχωριστό τον διαφημιστικό λόγω του πραγματιστικού χαρακτήρα του και της αποτελεσματικότητας του πάνω στον Homo emotionalis («Μηχανισμό εξανδραποδισμού» είχε αποκαλέσει το φαινόμενο ο Άγγελος Τερζάκης, δείχνοντας πως οι μάζες ξεκινώντας από μία οδοντόκρεμα μαθαίνουν να υπακούουν και σε πολιτικά μηνύματα).

H Ταμπούκου στρέφεται προς τη Φιλοσοφία και κάνει τη διάκριση ανάμεσα στην «σπινοζική» πραγματολογία, από την «καρτεσιανή» οντολογία της αφήγησης. Η πολύπλοκη σκέψη της καταλήγει σε μια αναδιατύπωση της γυναικείας ιστορίας «μέσα από ρωγμώδεις αναδιηγήσεις σπαραγμάτων ζωής που τεχνολογούν τον έμφυλο και παραγνωρισμένο εαυτό τους».

Ο Αρχάκης μελετά αφηγήσεις μαθητών μειονοτικών ομάδων μεταναστών, κυρίως Αλβανών που δεν γεννήθηκαν στην Ελλάδα, και περιγράφει την οδυνηρή διασταύρωση του εθνικού ή εθνικιστικού και ρατσιστικού λόγου της πλειονότητας έναντι του λόγου της μειονότητας. Από το «αληθειακό τους απόβαρο» προκύπτουν σοβαρά θέματα που οφείλει να μελετήσει η ελληνική κοινωνία για να μη δημιουργεί παρίες.

Η Κακαβούλια βλέπει  το θέμα από ιατρικής απόψεως και πώς αφηγείται ένα αφασικό άτομο που έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη και αποσάρθρωση της αφηγηματικής ικανότητας. Θα κάνει προτάσεις για βελτίωση, έστω και ελάχιστη, για να ξανακερδίσουν και οι αφασικοί ποιότητα ζωής.

Ο Καραμανωλάκης μιλά για την Ιστορία «Κάθε Ιστορία είναι μία αφήγηση», τα γεγονότα και την ιστόρησή τους, διατρέχοντας την ιστορία της ιστορικής επιστήμης, μελετώντας τη συμπόρευση της  Ιστορίας με τις άλλες κοινωνικές επιστήμες και τα επιστημολογικά παραδείγματα.

Η Μαροπούλου, σαν να ανοίγει μια ρωσική μπάμπουσκα και βρίσκει μία άλλη και πάει λέγοντας, ανασύρει το παράδειγμα της νομικής  αφηγηματολογίας, ανατρέχοντας στις προ της δίκης αφηγήσεις στις αφηγήσεις κατά τη διάρκεια και στις μετά. Με τα παραδείγματά της είτε από το Εν Ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε είτε από το Εγώ ο Πιερ Ριβιέρ του Μισέλ Φουκώ ξαναδιαβάζει «το ανθρωπολογικό και κοινωνικό υπόστρωμα της ποινικής υπόθεσης», αλλά και αναστοχάζεται «πάνω στην ηθική του δικαίου, καταγγέλλοντας υπόρρητη δρακόντεια δύναμη των δικαστηρίων».

Η Μαριάνθη Καπλάνογλου γράφει την Εισαγωγή «Η Αφήγηση ως δημιουργική επικοινωνία, Λαογραφική θεωρία των ειδών, Κριτήρια ένταξης και διαφοροποίησης» και μελετά τις πρακτικές της προφορικής αφήγησης, τα είδη, την προφορικότητα αλλά και τη ηλεκτρονική προφορικότητα, τον ειδολογικό προσδιορισμό κ.ά.

Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης η έκταση του θέματος είναι πολύ μεγάλη, το βιβλίο δεν είναι εύκολο ανάγνωσμα για τον κάθε ανειδοποίητο που θα το πιάσει στα χέρια του. Ο ιδιάζων επιστημονικός λόγος και η ειδική ορολογία, δείχνουν ότι απευθύνεται σε ενήμερο και απαιτητικό αναγνώστη. Διότι μπορεί να λέει  η Chtistin Brooke –Rose «με τις εξεζητημένες ενίοτε περιγραφές της “γλώσσας” των κειμένων ξεχάστηκαν τα ίδια τα κείμενα και η αφηγηματολογία έγινε αυτοαναφορική σαν μεταμοντέρνο μυθιστόρημα», αυτά στ 1990, ωστόσο υπάρχει και η άποψη του Nunning που είπε στα στα 2009: «Ας μην είμαστε… αγνώμονες. Εργαλεία υπάρχουν, αναπροσαρμόζονται, βελτιώνονται, δημιουργούνται καινούρια». Ωστόσο τα παλιά ερωτήματα παραμένουν ίδια «ιστορίες ανθρώπων που διαβάζουν ιστορίες ανθρώπων, ιστορίες ανθρώπων που διαβάζουν τις ιστορίες του κόσμου».

Στο εξώφυλλο ένας όμορφος και πολύχρωμος παπαγάλος είναι ο Story -teller της Jane Ackroyd… Τέλος, ας συμπληρώσουμε ότι η ωραία έκδοση του Gutenberg μας ταξιδεύει στα γρανάζια της τεχνολογίας και σαν τον Φρόιντ μας κάνει να νιώθουμε ήρωες που έκαναν απίστευτα κατορθώματα.  

 

 

Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top