Αειθαλής Θάλασσα, το Θ (Θήτα) του θάλλω και του θνήσκω

Γράφει η Ευφροσύνη Μαντά – Λαζάρου // *

Αγγέλα Καϊμακλιώτη: «Αειθαλής Θάλασσα», Εκδόσεις Μελάνι, 2017

Τέχνη είναι η κερδισμένη ελευθερία. Η Αγγέλα Καϊμακλιώτη εκκινεί περιπετειώδες και ριψοκίνδυνο ταξίδι με την ποιητική σύνθεση «Αειθαλής θάλασσα» προτάσσοντας ως Ιθάκη του ταξιδιού την αφιέρωση «της ελευθερίας». Με το προοίμιο που ακολουθεί «Άγκυρες είναι τα λόγια/όταν σαλπάρεις/δεν τα χρειάζεσαι/ Μόνο λευκά πανιά σιωπής/όρτσα στην εκκωφαντική /ελευθερία των ανέμων» σημειώνει αμέσως τη θέση του ποιητικού υποκειμένου από την οποία μπορεί με γνησιότητα να παραδοθεί στην ποίηση κι όχι στα λόγια.

Έντεκα ποιήματα αποτελούν τη συλλογή. Η διάταξη τους δεν είναι τυχαία. Αντίθετα υφαίνουν μια αφήγηση πλημμυρισμένη θάλασσα, το αρχετυπικό και πανάρχαιο σύμβολο της περιπλάνησης και περιπέτειας του ανθρώπου. Η διάταξη των ποιημάτων δημιουργεί ταυτόχρονα το καλειδοσκόπιο μέσα από το οποίο η ποιήτρια θεάται τις όψεις και τους μετασχηματισμούς της Θάλασσας- Γυναίκας, της Αφροδίτης -σάρκινης και ερωτικής γυναίκας, Θεάς και Ποιήτριας, αναδυόμενης Κύπριδας και Κύπρου, Μάνας γεννήτρας, τροφού, αειθαλούς μήτρας. Με αλληγορίες και μετωνυμίες, με εικόνες και μεταφορές πλάθει στην ποίησή της μια θάλασσα, μια μήτρα αρχαία και νέα. Η γραμμικότητα του χρόνου καταργείται, με βυθίσεις και αναδύσεις στη θάλασσα μιας αιωνιότητας, σμίγοντας μύθο και ιστορία, μεταστοιχειώνοντας προσωπικά βιώματα ως γυναίκα του παρόντος και συνθέτοντας προαιώνιες μνήμες.

Η «Αειθαλής θάλασσα» αρχίζει με το Θ (Θήτα) του θάλλω και του θνήσκω.

Θ (θήτα) είναι ο τίτλος του πρώτου ποιήματος. Απαντάται εικοσιοκτώ φορές στο ποίημα.  Η θέση του μέσα στο στίχο καθώς και η επανάληψη του, άπαξ σε κάποιους στίχους, δις ή και τρις σε άλλους δημιουργεί την αίσθηση μιας μουσικής αλλά κυρίως κυκλοφορεί  μια ουσία που διαπιστώνουμε ότι διατρέχει το σώμα όλης της συλλογής. Δεν είναι δηλαδή απλώς ένα ευφυές παιγνίδι λέξεων. Είναι ένα κλειδί για να ξεκλειδώσουμε το έργο. Το Θ ( θήτα) ήδη εμφανίζεται στον τίτλο του έργου κι είναι το θήτα του ρήματος θάλλω που ζευγαρώνει με το αεί. Κι είναι το θήτα της θάλασσας που είναι ουσία αειθαλής και αρχετυπικό σύμβολο της μήτρας.

Στις επόμενες εμφανίσεις του είναι φανερό πως επαναλαμβάνεται το Θ του θάλλω και της αθανασίας, το Θ της θηλυκότητας στην Αφροδίτη/ Γυναίκα/ Θάλασσα. Ίδε: αθάνατους, αειθαλές, θηλυκό, θαλασσογέννητη, θαλασσοκράτειρα, θαλασσοπούλι, θήλυ, θήκη, θηλή, θάλλοντας, αθανασία. Εισάγεται όμως και το Θ του θανάτου. Ίδε θνητούς, θνητούς, θνητή, θάνατο. Σε μια τρίτη κίνηση το κλειδί του θήτα μεσολαβεί μετέχοντας εξίσου στις δύο όψεις του αυτού νομίσματος  και είναι ο Πόθος: θάμπωνε, θέλγητρο, ποθητή, θελκτική, θάμπος. Το στριφογύρισμα του νομίσματος ενέχει πάντα και τον κίνδυνο:  κάθειρξη, θλιβή. Παρηγορητικά προσφέρεται η θαλπωρή αλλά και το αμφίσημο θολοσκέπαστο θαλάμι. Μια θαρραλέα θεατρίνα η ποιητική περσόνα που δημιουργεί η Αγγέλα Καϊμακλιώτη γυρίζει το κλειδί. Εναρμονισμένη στην αμφιθυμία και τις αντιθέσεις που συμβολίζει η θάλασσα.

Η Κύπριδα που πρόβαλε αειθαλής και ερωτική εμφανίζεται  στο δεύτερο ποίημα με μια ασυνήθιστη και πολύ ενδιαφέρουσα ιδιότητα. Είναι η Αφροδίτη – Ποιήτρια και ταυτόχρονα το Ποίημα. Ποιο άλλο πλάσμα θα μπορούσε να είναι ποιητής/δημιουργός αν όχι το κατεξοχήν ερωτικό πλάσμα; Η ποίηση ευδοκιμεί σε στήθη θερμά.

Στο κέντρο της ποιητικής σύνθεσης τοποθετούνται τα ποιήματα «Ανάδυση» και «Τρικυμία». Στο πρώτο, μέσα από την ερωτική κίνηση της θάλασσας και το ηδονικό μεθύσι των κυμάτων της, αναδύεται η Κύπριδα Αφροδίτη, Γυναίκα και Θεά, κραδαίνοντας τα φίδια της μικρής Θεάς, θρέφοντας με τα ζωντανά της στήθη τα παιδιά. Θεά του γνωστού μύθου και γυναίκα σάρκινη, ζωντανή, του παρόντος. « Ήρθαν μετά οι ποιητές…»  Η συνάντηση με τους ποιητές δεν αναφέρεται βέβαια στους σύγχρονους ομότεχνους της ποιήτριας από τους οποίους ζητά την αναγνώριση. Αναφέρεται στο Γένος των ποιητών που δεν ζει στον Παρνασσό αλλά σε αιθερικά υπόγεια. Εκεί οι Ποιητές, ως προαιώνιοι μύστες και ιερείς της ποίησης, κατέχουν το σκοτεινό φως της τέχνης, προφητικής, αποκαλυπτικής, ιαματικής.

Αγγέλα Καϊμακλιώτη

Αντί για τρόπαια που ζήτησαν από την ποιήτρια με υπερηφάνεια εκείνη τους παρουσίασε « περγαμηνές της άσπιλης αγάπης», τραγούδησε «άγραφες παρτιτούρες, βρεφών φωνήματα, σφηνοειδείς γραφές νηπίων». Ολοφάνερο πως η άσπιλη αγάπη δεν είναι άλλη από την αγάπη της γυναίκας- μητέρας, της μάνας θάλασσας, της μάνας γης, της Αφροδίτης- ποιήτριας με το νερό και το χώμα στον τροχό. Είναι η άσπιλη αγάπη που γεννά, τρέφει, διαιωνίζει. Αυτή η άγραφη  ποίηση είναι η πρώτη καθαρή ποίηση που δίνει το δικαίωμα για την είσοδο στον κόσμο των ποιητών. «Εύγε και έρρωσο αγγελική φωνή. Αγάπα τώρα τα δεσμά σου,» κραύγασαν οι ποιητές ακούγοντας το τραγούδι της. Τα δεσμά δεν είναι οι δυσκολίες της ποίησης ούτε και οι θυσίες που απαιτεί. Τα δεσμά είναι η βιωμένη ειρκτή της πραγματικότητας που ψαλιδίζει τα φτερά της επιθυμίας, οι περιστάσεις του βίου, οι ιστορικές συνθήκες, κάθε μορφής φύλακες και εξουσιαστές, ακόμη και δυναστικές αγάπες. Χωρίς τα δεσμά όμως δεν υπάρχει καμιά ελευθερία να κερδίσει ο ποιητής και τέχνη  είναι η κερδισμένη ελευθερία.

Η τελευταία στροφή του ποιήματος «Ανάδυση» αρχίζει με ένα μονολεκτικό στίχο. Με το ρήμα «Μειδιώ.» Ωσάν το αινιγματικό μειδίαμα των αγαλμάτων στα μουσεία που μέσα από τη σοφία της αιωνιότητας τους καθηλώνει τους ολιγόχρονους θνητούς επισκέπτες τους. Με ποια σοφία μειδιά η ποιήτρια, τραγικά ειρωνικά, συγκαταβατικά, σιωπηλά απέναντι στον κραυγαλέο εύγε; Γνωρίζει το «φόνο»  που απαιτήθηκε από τη γραφή για να θραύσει τα δεσμά.  « Δολοφονούν σχεδόν αναίμακτα / δίχως αποτυπώματα οι ποιητές.» Για να κερδίσει ο ποιητής την ελευθερία, για να επιχειρήσει το ταξίδι του. Για να εξασφαλιστεί ο σκοτεινός θάλαμος, όπου μεταστοιχειώνονται εμπειρίες και μνήμες.

Το ποίημα «Τρικυμία» συνδυάζει το προσωπικό βίωμα με γλώσσα έμμεση, συμβολική, μεταφορική, αλληγορική. Οι προσωπικοί πόνοι, οι βασανιστικές περιπέτειες, οι υπαρξιακές αγωνίες, οι φόβοι, οι ενοχές, οι κίνδυνοι και οι ανατροπές παρομοιάζονται στην γλώσσα  μας πολύ συχνά ως τρικυμία. Το τελευταίο σχόλιο του ποιήματος μετατρέπει την εμπειρία σε καθολική συνθήκη. Η «Τρικυμία» κατά τη γνώμη μου είναι η καρδιά της ποιητικής σύνθεσης γιατί μέσα από την προσωπική εμπειρία ανοίγεται η ποιήτρια στη θέαση και κατανόηση του καθολικού. Μεταστοιχειώνει μια προσωπική τρικυμία στην τρικυμία του τόπου της και του ταραγμένου κόσμου μας. Μέσα από το προσωπικό τραύμα η Αγγέλα Καϊμακλιώτη γίνεται αλληλέγγυος με το τραύμα του άλλου.

«…ικέτης στη γροθιά του πληγωμένου βουνού

αφουγκραζόμουν το θρήνο τους

Παιδιά νεκρά κοχύλια

ξέβραζε η θάλασσα

εκεί που απλώναμε δήθεν αθώοι

την ομορφιά του κόσμου

κόκκινο φανελάκι

παντελονάκι μπλε βαθύ

τόσο βαθύ και μπλε

δήθεν δακρύσαμε

και τόσο κόκκινο που αιμορραγεί

δήθεν πονέσαμε

Ψέματα τέλος

Τα πνίξαμε  κι ύστερα φτιάξαμε κολιέ

με το μαργαριτάρι τους

δήθεν πενθούντες»

Η Αγγέλα Καϊμακλιώτη αξιοποίησε με επιτυχία το αρχετυπικό σύμβολο της θάλασσας επειδή γνωρίζει και γεύεται τη θάλασσα με όλες τις αισθήσεις της. Η σχέση της είναι ερωτική με την θάλασσα, την ελευθερία της απεραντοσύνης της, την περιπέτεια των ταξιδιών της. Απαξιώνει τη στεριά. Γράφει στο ποίημα « Αειθαλής θάλασσα»: «Οι νίκες της είναι ναυάγια/ Όσα καράβια την παλέψανε/ κι έφτασαν στα λιμάνια/ δεν τα θυμάται πια/ Είναι της γης εκείνα πεθαμένα». Η «Αειθαλής θάλασσα» μεταφέρει με επιτυχία το θέμα του  Έρωτα, του Πόθου, του Θανάτου, της Αέναης Ποίησης, της Αιωνιότητας  που μοιάζουν με τα μυστήρια βάθη της θάλασσας, ενώ στην επιφάνεια της ταξιδεύει το ταραγμένο παρόν κι η ιστορία μας.

Η Αγγέλα Καϊμακλιώτη γεννήθηκε στην Αμμόχωστο της Κύπρου το 1967. Το έργο της «Εκ του Σύνεγγυς”, Φαρφουλάς 2014, ήταν στην βραχεία λίστα για τα κρατικά βραβεία λογοτεχνίας Κύπρου. Μεταφράστηκε στα Σερβικά.  Η “Αειθαλής Θάλασσα», Μελάνι 2017 μεταφράστηκε στα Αγγλικά.

* Η Ευφροσύνη Μαντά- Λαζάρου τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο ποίησης της Κύπρου για το έργο της «Ο Νώε στην πόλη». Πλανόδιον, 2012. Η «Ναρκοσυλλέκτρια», Γαβριηλίδης 2014,  σε μετάφραση Σάσα Τζόρτζεβιτς στα σέρβικα, βραβεύτηκε από την Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών της Σερβίας.