Fractal

Η ανακάλυψη του εαυτού μέσα από τη δημιουργική γραφή

Γράφει η Ειρήνη Δερμιτζάκη //

 

«Αδέσποτα», 45 αφηγήσεις για την παιδική και εφηβική ηλικία, Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη, εκδ. Ταξιδευτής, σελ. 257

 

«Είναι πέρα για πέρα αληθινό πως με έκανε να έχω εμμονή μαζί της, μέχρι τα σαράντα τέσσερά μου χρόνια, παρόλο που πέθανε όταν ήμουν δεκατριών. Γράφοντας για τη μητέρα μου, έκανα στον εαυτό μου ό,τι οι ψυχολόγοι στους ασθενείς τους. Εξέφρασα βαθιά κρυμμένα και έντονα συναισθήματα».[1]
Βιρτζίνια Γουλφ

 

Πριν μιλήσουμε για την αφήγηση της ζωής ή του εαυτού είναι σημαντικό να δούμε συνοπτικά το παρακάτω ιστορικό πλαίσιο με τους εξής τρεις σημαντικούς σταθμούς. Πρώτος ο Ηράκλειτος, εισάγει τον ορισμό του «εαυτού» (540-480 π.Χ). Έπειτα ο Άγιος Αυγουστίνος γράφει την πρώτη αντικειμενική βιογραφία (350-430 μ.Χ), και τέλος ο Ρουσσώ εισάγει την ψυχαναλυτική ερμηνεία στη βιογραφία (1712-1778 μ.Χ).[2]

Έκτοτε, πολλοί συγγραφείς και ψυχίατροι ασχολήθηκαν με τη σύνδεση της δημιουργικής γραφής και της βελτίωσης του εαυτού, με το φαινόμενο αυτό να γίνεται εντονότερο τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αυτή τη σύνδεση που συνάντησα στη βιβλιογραφία των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη δημιουργική γραφή, στο Teeside University της Βρετανίας, την ανακάλυψα, ερχόμενη στην Ελλάδα, στα σεμινάρια της κυρίας Πατούλη και θα έλεγα είναι η μοναδική εμπεριστατωμένη προσέγγιση της δημιουργικής γραφής σαν εργαλείο αυτοβελτίωσης.

Πέρα από την αδιαμφισβήτητη θεραπευτική διάσταση της γραφής, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως γράφοντας για το παρελθόν καταλαβαίνουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις των συμμετεχόντων στα σεμινάρια «Αφήγηση ζωής», διακρίνεται έντονη η ανάγκη του ανθρώπου να γράψει για το παρελθόν του. Το παρελθόν μας αλλάζει υπόσταση όταν καταγράφεται στο χαρτί. Γίνεται προσωπικό ντοκουμέντο. Ο αφηγητής γίνεται αναγνώστης των προσωπικών του αναμνήσεων και αυτή η «απόσταση», το ότι η ανάμνηση φεύγει από τη μνήμη και καταγράφεται σε ένα εξωτερικό αντικείμενο, αφενός δίνει την αίσθηση μιας «ψυχαναλυτικής» διαδικασίας, αφετέρου αποκαλύπτει άγνωστες ή κρυμμένες πτυχές της ζωής του αφηγητή. Διαδικασία που γίνεται αυτόματα εάν και εφόσον αφήσει ο συγγραφέας ελεύθερο το συγγραφικό του εαυτό να εκφραστεί χωρίς να τον λογοκρίνει.

Ο εκάστοτε συγγραφέας γράφει για το παρελθόν μέσα από το πρίσμα του παρόντος. Αυτή η αναγκαστική χρονική απόσταση αλλοιώνει αναπόφευκτα την ανάμνηση. Όπως λέει και ο Paul Eakin «Τα στοιχεία του παρελθόντος μορφοποιούνται από τη μνήμη και τη φαντασία για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της παροντικής μας συνείδησης. Αυτές οι ανάγκες που έχουμε στο παρόν εκφράζονται μέσα από τις λογοτεχνικές μας αφηγήσεις του παρελθόντος, και αναπόφευκτα φωτίζουν κομμάτια του εαυτού μας στο παρόν»[3]. Συνεπώς, γράφοντας για το παρελθόν αυτόματα το διαφοροποιούμε αφού το αφηγούμαστε στο παρόν. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις παλιές φωτογραφίες που ο χρόνος ξεθωριάζει το τυπωμένο θέμα. «Ο εαυτός μας όπως τον θυμόμαστε σήμερα δεν είναι ο ίδιος με τον εαυτό μας στο παρελθόν, αλλά μια ανακατασκευασμένη βερσιόν του. Μια μίξη από πραγματικά γεγονότα και φανταστικά στοιχεία, ή και σε κάποιες περιπτώσεις εντελώς φανταστικός»[4] έγραψε ο Neisser. Στις ιστορίες λοιπόν αυτού του βιβλίου, είναι σχεδόν αδύνατον, ενδεχομένως ακόμα και για τους ίδιους τους συγγραφείς, να πουν με σιγουριά πότε σταματά η απλή καταγραφή των γεγονότων και αρχίζει η μυθοπλασία και το ανάποδο.

Παιδικά τραύματα, κακοποίηση, η απώλεια ενός γονιού ή και των δύο, σχολικές αναμνήσεις, ρατσισμός, στιγμές και καταστάσεις που σημάδεψαν την παιδική ή την εφηβική ηλικία αφηγούνται οι συγγραφείς ετούτου του βιβλίου. Τις περισσότερες φορές με ρεαλιστική αφήγηση, που μπορεί και μετατρέπεται σε υπερρεαλιστική, μέσα από παρομοιώσεις και μεταφορές όταν φτάνει το μαχαίρι στο κόκαλο και ο αφηγητής της αναγκάζεται να αλλάξει λογοτεχνικό ύφος για να αντέξει το επώδυνο των γεγραμμένων.

Μέσα από κείμενα που δημιούργησαν οι συμμετέχοντες στα σεμινάρια «Αφήγηση ζωής», της Κρυσταλίας Πατούλη, ο τωρινός εαυτός έχει τη δυνατότητα να συναντηθεί με τον παρελθοντικό του εαυτό. Ενδεχομένως να συμφιλιωθεί με τους «προσωπικούς δαίμονές» του και να αγκαλιάσει το τραυματισμένο παιδί που κρύβει μέσα του. Αυτή η «γραπτή» συνάντηση του ενήλικα με τον παιδικό/εφηβικό εαυτό δημιουργεί μια μοναδική ευκαιρία συμφιλίωσης και γιατί όχι προσωπικού επαναπροσδιορισμού.

Ειρήνη Δερμιτζάκη, συγγραφέας

* Το κείμενο γράφτηκε για το βιβλίο «Αδέσποτα» και περιλαμβάνεται σε αυτό.

 

«Ο Σταύρος στο οικογενειακό τραπέζι των δακρύων, η Κατερίνα που περιμένει την μαμά της, ο Πέτρος που τον κατάντησαν γουλί, η Ganna που είναι αλλοδαπή, η Αγγελική, η Εφούλα και τόσα άλλα παιδιά, όλα περνάνε και αφήνουν μικρές ιστορίες ζωής, να κρέμονται σαν τραύματα-τάματα, μπροστά στις εικόνες των γονιών τους.

Διαβάζοντας τις ιστορίες των Αδέσποτων, ακούω από παντού τον ψίθυρο “μπορώ”, και είναι σαν να ανάβουν μικρά φανάρια, που με οδηγούν να βρω τον δρόμο για μια αυθεντική και στοργική συνεύρεση με άγνωστους ανθρώπους και με το αδέσποτο παιδί μέσα μου» Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

 

Η παρούσα έκδοση συστήνει το βιωματικό σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» και το έργο που παράγεται στο πλαίσιό του επί 10 χρόνια, με 45 αφηγήματα -επιλεγμένα ανάμεσα από εκατοντάδες άλλα- είτε αυτοβιογραφικά, είτε βασισμένα σε πραγματικές ιστορίες, εστιασμένα κυρίως στην παιδική και στην εφηβική ηλικία, μία θεματική που λείπει σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια βιβλιογραφία.

 

Γράφουν οι: Milenko Ganna, Papara Entela, Rizk Μαίρη, Α.Θ., Άννα, Αντωνοπούλου Βάσια, Γαβράς Γιάννης, Γονιδάκης Βαγγέλης, Δερμιτζάκη Ειρήνη, Διαμαντής Π. Γιώργος, Εμμανουήλ Μάνος, Ζαχαρογιάννη Έλλη, Καλ. Π., Καλαχώρας Λεώνικος, Καρέζης Σταύρος, Καρρά Καλλιόπη, Κόρδα Αθανασία, Κυβέλου Αγγελική, Μακρής Πέτρος, Π. Εφ., Π. Ιωσήφ., Π. Κύρα, Πατούλη Κρυσταλία, Ραφτοπούλου Χρυσούλα, Σ. Κατερίνα, Σταματιάδου Κάτια, Τ. Ανδρονίκη, Ταυρή – Παπαϊωάννου Κατερίνα, Χρυσουλάκη Βιργινία.

 

 

* Οι εκδόσεις Ταξιδευτής την Τετάρτη στις 26/6/19 και ώρα 8:30μμ, διοργανώνουν στον κήπο του Πολυχώρου Τέχνης Αλεξάνδρεια (Σπάρτης 14, Αθήνα 112 52, Πλατεία Αμερικής, 210 867 3655) την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου ΑΔΕΣΠΟΤΑ που επιμελήθηκε η Κρυσταλία Πατούλη.

Θα μιλήσουν:

Χάρις Κατάκη, PhD ψυχολόγος – ιδρύτρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων

Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

Βαγγέλης Ραπτόπουλος, συγγραφέας

και η σκηνοθέτις Μαρία Αιγινίτου με την ομάδα της θα ζωντανέψουν αποσπάσματα του βιβλίου.

 

 

H Κρυσταλία Πατούλη (cpatouli@yahoo.gr) γεννήθηκε στον Πειραιά, σπούδασε Ψυχολογία και ειδικεύτηκε στη Συστημική Συμβουλευτική στο ΕΔΑΣ, δίπλα και στην Χάρις Κατάκη, στο Ψυχόδραμα και στην πρόληψη εξαρτήσεων (Θησέας, ΚΕΘΕΑ, 18 Άνω). Εργάζεται ως Συστημικός Σύμβουλος Ψ.Υ. (Μέλος της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ένωσης Συμβούλων Ψ.Υ.). Από το 1990 έως σήμερα, εργάζεται κυρίως ως συντάκτις και αρχισυντάκτις σε ΜΜΕ (Μέλος της ΕΣΠΗΤ) και αναλαμβάνει επιμέλειες βιβλίων. Από το 2009 παραδίδει το σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» (afigisizois.wordpress.com). Το πρώτο της βιβλίο με τα αποτελέσματα της ακτιβιστικής Έρευνας για την Κρίση (2010-2014), κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος το Δεκέμβριο του 2014.

 

__________________

[1] Στο φάρο, Ύψιλον, Αθήνα 1995.

[2] Celia Hunt, αναπληρώτρια καθηγήτρια Δημιουργικής Γραφής στο πανεπιστήμιο του Σάσεξ. Μετάφραση από το βιβλίο: The Self on the Page, JKP, σελ. 118).

[3] Paul Eakin, αμερικανός συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής αγγλικής γλώσσας του Πανεπιστημίου Ιντιάνα, με πλούσιο ιστορικό στην έρευνα για τη σύνδεση μυθιστορήματος και βιογραφίας. Μετάφραση από το βιβλίο: Fictions in Autobiography:Studies in the Art of Self-Invention  (Princeton University Press, σελ.5, 1985).

[4] Ulric Neisser, αμερικανός κλινικός ψυχίατρος. Μετάφραση από το βιβλίο: Self-narratives: True and false (Emory University, Atlanta, σσ. 6-8, 1994).

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top