ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ (ΚΑΤ’ ΕΞΑΙΡΕΣΗ 2000): 10 επιλεγμένες αναγνώσεις από την πεζογραφία

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου //

 

10 επιλεγμένες αναγνώσεις από την πεζογραφία

KateKirkpatrick, Πώς η Σιμόν έγινε Μποβουάρ – Μια ολόκληρη ζωή, μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη, Μεταίχμιο, 2021

Πόσο καλά γνωρίζουμε τη Σιμόν Ντε Μποβουάρ, μέσα από το Δεύτερο Φύλο, αλλά και τη σχέση της με τον Σαρτρ; Εδώ μας δίνεται η ευκαιρία να  δούμε πώς ο ιδιωτικός βίος επηρεάζει τη δημόσια ζωή και πώς με τη σειρά της η δημόσια εικόνα εγγράφεται στις προσωπικές επιλογές, σε μια αμφίδρομη σχέση. Η KateKirkpatrick, καθηγήτρια φιλοσοφίας, επιχειρεί να δώσει την εικόνα της Σιμόν περισσότερο από την εμβληματική της Μποβουάρ, άρα ενδιαφέρει εδώ αφενός η σταδιακή ενηλικίωση της προσωπικότητάς της  όπως και η απορρέουσα από την ωριμότητά της προσωπική της τοποθέτηση σε ζητήματα ελευθερίας και κυρίως σχέσης των δύο φύλων καθώς και της στερεοτυπικής θηλυκής ταυτότητας. Πολύ περισσότερο από μια βιογραφία, με υλικό πρωτογενές και ενδιαφέρον, αδημοσίευτες πηγές (επιστολές και ημερολόγια). Η άλλη όψη (η πιο αυθεντική) μιας σπουδαίας προσωπικότητας, που σκιάστηκε εν μέρει από το μέγεθος του υπαρξιστή συντρόφου της, ωστόσο αναδείχθηκε η ίδια ως αυτοτελής προσωπικότητα. Το βιβλίο αυτό μας βοηθάει να κατανοήσουμε πώς κατέληξε να διατυπώσει τις πρωτοποριακές της θέσεις για την έμφυλη ταυτότητα, το γυναικείο ζήτημα πέρα από στερεοτυπικές επιρροές τόσο των ανδρών όσο και (εδώ το πιο σημαντικό) των γυναικών.

Γιώργος Δουατζής, Χρονογραφίες – Σημειώσεις ημερολογίου, Κάκτος 2021

Μια φιλοσοφική περιδιάβαση που ξεπερνά τόσο το χρονογράφημα όσο και το ημερολόγιο και ανοίγει ένα παράθυρο στον χρόνο (προσφιλής έννοια του πολυπράγμονος και πολυγραφότατου Γιώργου Δουατζή) για να μοιραστεί μαζί μας σκέψεις, διαπιστώσεις και εκλεκτές «συναντήσεις». Χωρισμένο το βιβλίο σε είκοσι τέσσερις ενότητες, αφορά καταγραφές των τελευταίων πέντε χρόνων, πολύτιμες στιγμές ζωής με όλο το σοφό καταστάλαγμα του ουσιώδους παραμερίζοντας το ανούσιο και ευτελές. Η θεματική τους ευρεία, από τον χρόνο, την αγάπη, τη ομορφιά, τη βίωση του παραλόγου ως την αμφισβήτηση του απόλυτου και φυσικά (ως ποιητής που κυρίως είναι ο γράφων) την πανταχού παρούσα ποίηση. Κι αν όλα αυτά τα δούμε μαζί ως ένα όλον, μια σημαντική αποτύπωση της ουσίας του βίου. Εξαιρετικό ως σκέψη και ως τελικό αποτέλεσμα, καθώς αναδεικνύει την αξία των μικρών σημειωμάτων που αποτελώντας αρχικά αποτυπώσεις με αφορμές την καθημερινότητα καταλήγουν μετά από εύστοχη επεξεργασία σε μια συνολική εκτίμηση/άποψη και στάση ζωής, η οποία (και αυτό ίσως είναι το σπουδαιότερο) μοιράζεται με το αναγνωστικό κοινό. Πάγια θέση, άλλωστε, του γράφοντος, η αξία της γραφής ως κοινού κτήματος ανάμεσα σε δημιουργό και αποδέκτη.

Ουίλλιαμ Φώκνερ, Κόκκινα φύλλα, μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Κίχλη 2021

Το αριστούργημα μικρής φόρμας του ΦώκνερΚόκκινα φύλλα(γραμμένο το 1930) εδώ σε μια πλήρη έκδοση, μεταφρασμένο από τον Γιάννη Παλαβό, ο οποίος φρόντισε και το ενδιαφέρον Επίμετρο. Με ακραίο ρεαλισμό ο Φώκνερθα περιγράψει την αγωνιώδη καταδίωξη ενός σκλάβου που απέδρασε από τον βέβαιο θάνατο στον οποίο «καταδικάστηκε», απλώς γιατί πέθανε ο αφέντης του και πρέπει να τον συνοδέψει μαζί με τον σκύλο και το άλογο του εκλιπόντος στον τάφο ακολουθώντας ένα τελετουργικό της ινδιάνικης φυλής. Σχόλιο του Φώκνεργια την αλλοτρίωση των ιθαγενών πληθυσμών του αμερικανικού νότου (διατηρούν μαύρους σκλάβους) από τα παντοδύναμα πρότυπα των λευκών – μια τραγική αλυσίδα εξάρτησης που αμφισβητεί τον μύθο της θυματοποίησης των Ινδιάνων και της μονόπλευρης δουλείας, και που αμφίβολα ισορροπεί πάνω στον σεβασμό των ιερών τελετουργιών, που εδώ προβάλλεται ως απόλυτη αξία. Εν μέρει επινοημένη (παραποιημένη ως προς τα ιστορικά στοιχεία) εν μέρει αληθινή (ακόμη και ως μείξη στοιχείων) η ιστορία του Φώκνερ αποτελεί στην ουσία ένα σχόλιο για την αξία της ζωής, όσο κι αν ο παραλογισμός τείνει να την αναιρέσει.

Ελένη Λόππα, Μωβ, ΑΩ 2021

Μια λογοτεχνική αποτύπωση της ζοφερής πραγματικότητας που έφερε στη ζωή μας η πανδημία είναι η νουβέλα Μωβ της Ελένης Λόππα. Στις μωβ αποχρώσεις του πένθους χτίζεται το φόντο της ιστορίας, με την απώλεια του συντρόφου (τόσο συχνή συνθήκη πλέον) να αποτελεί το κεντρικό μοτίβο. Θα μπορούσε να είναι και ένα χρονικό της πανδημίας (προσφιλές ως θέμα που συγκινεί την πεζογραφία αποτελώντας την αφορμή της γραφής) με τη μυθοπλασία να φτιάχνει την επινοημένη πλοκή, ωστόσο πιο πολύ ακόμη πρόκειται για ένα σχόλιο στην παντοδύναμη αγάπη και την αξία της ζωής εν μέσω αντίξοων καταστάσεων. Η ηρωίδα τη Λόππα, η Μόνικα (μια χαρά, νομίζω, θα λειτουργούσε ως προς τη ρεαλιστική αποτύπωση του πραγματικού ένα πιο απλό και σύνηθες όνομα), θα γνωρίσει την προσωπική υπέρβαση κατακτώντας τη σύνδεση με την παρουσία του άλλου – μια αναίρεση της προσωπικής οίησης προκειμένου  να κατακτηθεί η ζωή σε όλο της το μέγεθος, να νικηθεί ο θάνατος. Πολλές διακειμενικές αναφορές (ποιητικές και μη)  εμπλουτίζουν τη συγκεκριμένη γραφή υποβοηθώντας την αρχική ιδέα και αναδεικνύοντας για μια ακόμη φορά την πλούσια φιλολογική και λογοτεχνική σκευή της Λόππα.

Julie Orringer, Φάκελος απόδρασης, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, Gutenberg (Aldina), 2021

Ακόμη ένα σπουδαίο βιβλίο από τη σειρά Aldina(έμπνευση του Δημήτρη Αρμάου) των εκδόσεων Gutenberg. Ένα υπαρκτό πρόσωπο, ο δημοσιογράφος ΒάριανΦράι, το 1941 θα αναλάβει τη σωτηρία Εβραίων πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών και συγγραφέων (ανάμεσά τους οι: Άρεντ, Σαγκάλ, Μπρετόν, Μαν) δημιουργώντας ένα δίκτυο διάσωσης στη Γαλλία για το πνευματικό «κεφάλαιο» της Ευρώπης, στην ουσία φτιάχνοντας ένα ισχυρό αντιστάθμισμα στη βία και τον παραλογισμό της ναζιστικής βίας. Με επίκεντρο τα πραγματικά στοιχεία της ζωής του Φράι και εμβόλιμα επινοημένα χάριν της μυθιστορηματικής πλοκής, η Όρριντζερ γράφει ένα μυθιστόρημα στο οποίο η τεκμηρίωση των στοιχείων δένει με τη φαντασία της λογοτεχνίας – ενδιαφέρουσα μείξη, ακόμη κι όταν συμπεριλαμβάνει πληροφορίες που αμφισβητήθηκαν.Η μεταφράστρια Θεοδώρα Δαρβίρη προσφέρει και μια κατατοπιστική εισαγωγή εστιάζοντας στην αληθινή ιστορία. Αξίζει να σχολιαστεί η επιλογή του εξωφύλλου (Στάθης Βατανίδης, Ταξίδι, 2016), ακριβώς για τη διαχρονικότητα του μηνύματός του. Μια πλήρης, όπως πάντα από τις συγκεκριμένες εκδόσεις, αναγνωστική πρόταση/πρόκληση.

Κώστας Αρκουδέας, Η νόσος της αδράνειας και άλλες ιστορίες,  Καστανιώτης, 2021

Χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες (Νερό, Φωτιά, Γη, Αέρας) το νέο βιβλίο του Κώστα Αρκουδέα αναλαμβάνει με τα τριάντα δύο διηγήματά του να δώσει τη μαγική ουσία της γραφής, αντλώντας αφορμή από τέσσερα αποσπάσματα του Μπόρχες. Έτσι, αναδεικνύεται το αληθοφανές «ψεύδος» της λογοτεχνίας (σωτήριο όσο και η όντως αλήθεια των πραγμάτων), η περιεκτική αξία του σύντομου αφηγήματος, η παράδοξα δημιουργική μοναξιά του συγγραφέα καθώς και η ευθεία αυτοαναφορικότητα της γραφής, σωτήρια και αυτή, αληθινή ως το μεδούλι· ο δημιουργός στην απομόνωσή του μεγαλουργεί και ελπίζει στην αναγνωστική σύμπλευση. Με ενσωματωμένα όλα αυτά στη δική του σκέψη ο Αρκουδέας θα ορίσει στο Αντί Προλόγου το πώς και το γιατί της δικής του γραφής. Με ενδιαφέρουσες τεχνικές αφήγησης, γλώσσα ανάλογη κάθε φορά των απαιτήσεων της κάθε ιστορίας, επιβεβαιώνει τον χαρακτηρισμό που ο ίδιος επιλέγει αρχικά για τον  εαυτό του και κατ’ επέκταση για τον κάθε έναν εραστή της γραφής: αφηγητής αιώνιος κατοικεί μέσα σου. Η παρατήρηση των λεπτών αποχρώσεων της πραγματικότητας, ο εντοπισμός των αφορμών εκεί που οι άλλοι τίποτα δεν αντιλαμβάνονται, τέλος η αποτύπωση με λέξεις της αρχικής εικόνας και της ιδέας που τη συνοδεύει. Όλα αυτά σε μια συλλογή άξια της μέχρι τώρα πορείας του δημιουργού της.

Έρση Σεϊρλή, Γκρίζος κύκνος, Σμίλη, 2020

Το νέο μυθιστόρημα της Έρσης Σεϊρλή, με επίκεντρο τον αγαπημένο της χορό,  μιλά για μια ιστορία που εκκινεί από προσωπικά βιώματα και ευθύβολα μας αφορά όλους. Άλλωστε, καθόλου τυχαία, παρατίθενται ως προμετωπίδα τα λόγια της Ιωάννας Τσάτσου: Όλα τα γεγονότα είναι προσωπική υπόθεση. Για άλλους σημαίνουν μηδέν, σε άλλους το θάνατο. Και είναι η συγγραφική τέχνη που καθιστά κοινό κτήμα (με όποια πρόσληψη αφορά στον κάθε έναν αποδέκτη) ό,τι με πάθος, πόνο και προσωπικό κόστος πρώτα βιώθηκε και μετά τόλμησε να μοιραστεί με τους άλλους. Ο Γκρίζος κύκνος θα μεταφέρει την αίσθηση του σώματος εν κινήσει, την αυθεντικότητα και την ειλικρίνεια του χορευτή, που ξέρει πως σε κάθε βήμα του ελέγχεται η ευαίσθητη και λεπτή ισορροπία του σε τεντωμένο (συχνά αόρατο) σχοινί με το χάος να καιροφυλακτεί να τον καταπιεί. Σε πρωτοπρόσωπη αναπόφευκτα γραφή (πώς να κρυφτείς πίσω από την ουδετερότητα του τρίτου προσώπου;) η Σεϊρλή γράφει και ταυτόχρονα χορογραφεί τις λέξεις/κινήσεις της. Εμβόλιμα στην ιστορία της, και σε πλαγιογράμματη διακριτή γραφή, σκέψεις που λειτουργούνεξωκειμενικά, άλλοτε σχολιάζοντας και άλλοτε συμπληρώνοντας με την «άνεση» της τριτοπρόσωπης φωνήςόσα σε πρώτο πρόσωπο ειπώθηκαν. Μια ιστορία σταδιακής αυτογνωσίας, σε απλή, ρεαλιστική γραφή, χωρίς καμία επιτήδευση στο ύφος. Από τις πλέον αξιόλογες της σύγχρονης πεζογραφίας.

Μάνος Κοντολέων, Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας, Πατάκης, 2021

Η μυθική περσόνα ή η γυναίκα Κλυταιμνήστρα; Το νέο μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων, με αφορμή τη μορφή που έπλασε τραγικά το αρχαίο δράμα, παρουσιάζει με σύγχρονα υλικά τη δική του Κλυταιμνήστρα προσφέροντας τη σημερινή της (ή μήπως τη διαχρονική της;) εικόνα, όπως η κάθε εποχή με τα δικά της μέτρα την ερμηνεύει, Γήινη τη θέλει την ηρωίδα του, με πάθη να ορίζουν την πορεία της, με σαφή επίγνωση της θέσης της και του ρόλου της ομοίως μέσα στην ανδροκρατούμενη κοινωνία. Ανθρώπινη ταυτόχρονα, πιόνι μιας μοίρας προκαθορισμένης που υπερβαίνει ακόμη και τη θεϊκή βούληση, αδύναμη, αυτή μέσα στη βασιλική ισχύ της, να θέσει η ίδια τα όρια των επιθυμιών της. Σοφά ο Κοντολέων την τοποθετεί μέσα στον κύκλο των άλλων προσώπων που (άμοιροι και αυτοί) υπακούουν στα προδιαγεγραμμένα, επικεντρώνοντας αφενός στο δίπολο Κλυταιμνήστρα-Ορέστης και στην εσωτερική της διάσταση ανάμεσα στη γυναίκα-θύτη και στη γυναίκα-θύμα.  Έτσι, μας παραδίδει στην ουσία μια νέα τραγωδία, στα ίχνη των παλαιών, κάτι περισσότερο από μια νέα ανάγνωση, όσο προσωπική κι αν είναι αυτή.

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο, Πόλις, 2021

Ως φυσική συνέχεια στο προηγούμενο βιβλίο (Υπό το φως του μυθιστορήματος, Πόλις 2015) έρχεται το Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο. Γιατί η ενασχόληση του Ζουμπουλάκη με τη μεγάλη αφήγηση δεν εξαντλείται, αποτελώντας αφορμή όχι μόνο για εμβριθείς αναλύσεις αλλά, κυρίως, για μοναδικές στο είδος τους επισημάνσεις ουσίας. Οι αναγνώσεις του (είκοσι δύο αυτή τη φορά) επικοινωνούν μεταξύ τους σε εμφανείς ή όχι συνδέσεις, κυρίως όμως αποτελούν εναύσματα για συνδέσεις με την εποχή μας (πώς, για παράδειγμα, ο Καμύ με την Πανούκλα του φέρνει αυθόρμητα στον νου την τωρινή πανδημία) ή για στοχαστικές σκέψεις διαχρονικής αξίας. Περισσότερο φαίνεται να προτείνει μια νέα ανάγνωση της λογοτεχνίας, την ουσιαστικότερη, πέρα από την αισθητική απόλαυση που προσφέρει· έναν πυρήνα σκέψης και στοχασμού, μια αφορμή για ηθική τελείωση, έστω για έναν υγιή προβληματισμό ως προς την παντοδύναμη αμφιβολία και αμφισβήτηση, τη γενεσιουργό κάθε δημιουργίας. Μέσα από τις αναγνώσεις του (Καμύ, Ουελμπέκ, Ροθ, Ροτ, Ρόμπινσον, Γκρην , Λέβι, Μπελ κ. α.) αναδεικνύει τον ρόλο του αναγνώστη που επιλέγει προσεκτικά, διαβάζει ανακαλύπτοντας τα διαφορετικά επίπεδα της γραφής και, εν τέλει, αναλύει και ερμηνεύει στη βάση των δικών του βιωμάτων και γνώσεων μοιράζοντας τη δική του οπτική ως πρόταση ζωής.

Άννα Κιμ, Παγωμένος χρόνος, μτφρ. Ελένη Τζατζιμάκη, Βακχικόν 2021

Βραβευμένο το βιβλίο της Αυστριακής (με κορεάτικες ρίζες) Άννα Κιμ(Βραβείο Λογοτεχνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης 2012), στηρίζει την πλοκή της σε αληθινό γεγονός, στον τεράστιο αριθμό των αγνοούμενων του εμφυλίου πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο Παγωμένος χρόνος περιέχει ως αφορμή την ιστορία πολλών ανθρώπων, τις αφηγήσεις των οποίων η Κιμ άκουσε και λογοτεχνικά μετέφερε τον απόηχό τους στη δική της μυθοπλασία. Με εμβόλιμο φιλοσοφικό στοχασμό, ως βιωμένη στάση ζωής, η Κιμ χειρίζεται την ιστορία του Κοσοβάρου που ψάχνει την αγνοούμενη σύντροφό του, όπως τη διαβάζουμε μέσα από την οπτική της αφηγήτριας-μέλους του Ερυθρού Σταυρού. Ο αναγνώστης κατανοεί πέρα από τη συγκεκριμένη περίπτωση τη διαχρονική τραγικότητα (ίδια για κάθε λαό και κάθε εποχή) της απώλειας μέσα στον παραλογισμό του πολέμου και του ιδεοληπτικού εθνικισμού που οδηγεί σε φυλετικές και εθνοτικές «εκκαθαρίσεις», εκεί που ο άνθρωπος χάνει την ταυτότητά του καταλήγοντας ένα νούμερο χωρίς όνομα. Αλλά και πέρα από τα γεγονότα της ευρύτερης ιστορίας η Κιμ ψάχνει τις προσωπικές μικρές (πολύτιμες για τον καθένα) ιστορίες που εν τέλει ζυγίζουν πιο πολύ καθορίζοντας αφενός τον ιδιωτικό βίο και αφετέρου συναποτελούν με τις ψηφίδες τους τη συνολική εικόνα.