Fractal
Home / ΜΟΥΣΙΚΗ / Ο Μπετόβεν και «Ο Ύμνος στη Χαρά»
11/07/2014, 12:58 μμ

Ο Μπετόβεν και «Ο Ύμνος στη Χαρά»

της Έφης Μαρκουλάκη //

 

eurwpaikos ymnos-eikonaΟ Ludwig van Beethoven (Βόννη 1770 – Βιέννη 1827) και η μουσική του είναι ταυτισμένα σε μεγάλο βαθμό, με έμμεσο ή άμεσο τρόπο, με την πολιτική κατάσταση και τις κοινωνικές εξελίξεις της εποχής του στην Ευρώπη. Η Βιέννη, η πόλη όπου έζησε και δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ήταν εκείνη την εποχή το κέντρο της Ευρώπης. Κι εκείνος, ως η κορυφαία μουσική προσωπικότητα, υπερασπιζόταν και προέβαλε με κάθε τρόπο τα κοινωνικά, φιλοσοφικά και ανθρωπιστικά πιστεύω του, τα οποία όμως ήταν πολύ ευρύτερης αντίληψης και θεώρησης από τα αντίστοιχα των τότε ηγεμόνων.

Ο ίδιος ο Beethoven είναι ο πρώτος, που προώθησε την ιδέα ότι το έργο του έχει πατριωτική αξία λόγω της αισθητικής του σημασίας. Είναι ο ίδιος επίσης που βάζει τα έργα του – το 1814 – στην υπηρεσία του «Κονσέρτου της Ευρώπης», ενός συστήματος του πρίγκιπα Clemens Metternich, που αφορούσε σε μια καινούρια γεωπολιτική μοιρασιά, οικοδομημένη γύρω από την ιδέα μίας ευρωπαϊκής ισορροπίας. Άλλωστε είναι μία εποχή, όπου η πολιτική μουσική γνωρίζει μία περίοδο μεγαλείου. Κι ακόμα είναι μία εποχή – η δεκαετία του 1820 – όπου εισάγεται η ιδέα ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού συστήματος και μιας Ευρώπης θεωρούμενης ως μία πολιτική οντότητα, πέρα από την απλή γεωγραφική έννοια ή «τη δημοκρατία των Γραμμάτων» της εποχής του Βολταίρου. Επιπλέον προβάλλεται και η θεώρηση μιας ενότητας ως προς την προέλευση του πολιτισμού της.

Σε συναυλίες της εποχής και μέσα από αρκετά έργα του ο Beethoven θα τονίζει με κάθε τρόπο την ένωση «της αγάπης και της δύναμης» υπό την κυριαρχία των Τεχνών.

Η μουσική του – και όταν ήταν στη ζωή και μετά τον θάνατό του – χρησιμοποιήθηκε από τους εκάστοτε άρχοντες της χώρας του προς ίδιον ιδεολογικό όφελος.

Στη δεκαετία του 1920 το όνομα του Beethoven – με αφορμή τους εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από τον θάνατό του – συνδέεται με το πολιτικό ιδεώδες μιας ενωμένης Ευρώπης, μέσα από τις αναφορές στο έργο του σημαντικών διανοούμενων όπως ο Romain Rolland και ο Eduard Herriot, οι οποίοι ονειρεύονται τον «Ύμνο στη Χαρά» από την Ένατη Συμφωνία (έργο του 1822/24) ως παγκόσμιο ύμνο.

Ο κόμης Richard Coudenhove – Καλλέργης, ένας αριστοκράτης παθιασμένος με τον Schopenhauer και τον Nietzche, είχε ιδρύσει το 1923 στη Βιέννη την πιο σημαντική από τις ευρωπαϊστικές οργανώσεις του μεσοπολέμου, την Παν-Ευρώπη.

L.v. BeethovenΤο 1929, γυρίζοντας από την περιοδεία του με τον Eduard Herriot σε Βιέννη, Πράγα και Βερολίνο, όπου έδωσε διαλέξεις, δημοσιεύει στο περιοδικό του την εξαγγελία, ότι η Παν-Ευρώπη διάλεξε ένα ηχητικό σύμβολο για να την εκπροσωπεί:

«Το Πανευρωπαϊκό κίνημα έγινε κίνημα των μαζών. Χρειάζεται δίπλα στη σημαία του και ένα μουσικό σύμβολο, έναν ύμνο.
Μόνο ο μεγαλύτερος ευρωπαίος συνθέτης είναι άξιος να είναι ο δημιουργός του ύμνου της Παν-Ευρώπης.
Ο μεγάλος ευρωπαίος Ludwig van Beethoven έχει γράψει μία μελωδία που εκφράζει στον υπέρτατο βαθμό τη θέληση, την επιθυμία των μαζών για χαρά, ένωση και αδελφοσύνη:
Είναι ο Ύμνος στη Χαρά της Ένατης Συμφωνίας».

Μεσολαβεί η υιοθέτηση της μουσικής του Beethoven, όπως και εκείνης του Wagner από τους Γερμανούς Ναζί.

Το 1945, στην κατεχόμενη από τους συμμάχους Γερμανία, ανάμεσα στα ερείπια της πρωτεύουσας του Βερολίνου, που καπνίζουν ακόμη, το άκουσμα από τα μεγάφωνα της Σονάτας της Άνοιξης του Beethoven, θα σηματοδοτήσει τον ερχομό μιας εποχής ευαισθησίας.

Το 1955 ο Coudenhove, με επιστολή του προς το Συμβούλιο της Ευρώπης – το πρώτο θεσμικό ευρωπαϊκό όργανο μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο – προτείνει τον «Ύμνο στη Χαρά» από την Ένατη Συμφωνία ως ευρωπαϊκό ύμνο.

Η απάντηση που θα πάρει εμπεριέχει τόσο σεβασμό όσο και αναβλητικότητα και του προτείνει να προωθήσει την εκτέλεση του «Ύμνου» σε όλες τις ευρωπαϊκές εκδηλώσεις. Σε πολλές κοινές εκδηλώσεις των τότε δύο Δημοκρατιών της Γερμανίας, όπως στους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1952 έως το 1966, ο «Ύμνος στη Χαρά» παίρνει τη θέση του εθνικού ύμνου.

Θα υπάρξουν στο μέλλον πολλές αναφορές, αναλύσεις, ερμηνείες, αντεγκλήσεις από τους επαΐοντες σχετικά με το θέμα: τη σημασία του «Ύμνου στη Χαρά», την επαναστατικότητα, το συμβολισμό του.

Μόλις το 1970, οι εορτασμοί για τα διακόσια χρόνια από την γέννηση του Beethoven, θα έχουν ως επακόλουθο την επίσημη υιοθέτηση του «Ύμνου στη Χαρά» ως ευρωπαϊκό ύμνο.

Πρέπει να σημειωθεί βέβαια το παράδοξο, ότι η Συμβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Ιούλιο του 1971, δεν υιοθετεί ούτε την Ένατη Συμφωνία, ούτε το 4ο μέρος της (το οποίο περιέχει τον «Ύμνο στη Χαρά»), ούτε τον ίδιο τον “Ύμνο στη Χαρά” αλλά εκείνο που αποκαλεί “το πρελούδιο” του «Ύμνου στη Χαρά». Το δε ποίημα του Friedrich Schiller “Ode an die Freude” (= Ωδή στη Χαρά) που χρησιμοποιεί ο συνθέτης στο μέρος αυτό, δεν συμπεριλαμβάνεται στην απόφαση.

eurwpaikos ymnos-score

Η διαστρέβλωση της οικουμενικής ερμηνείας της Ένατης Συμφωνίας προς την κατεύθυνση μίας «ευρωπαϊκής» ερμηνείας, η οποία είναι απούσα τόσο από το έργο του Beethoven όσο και από την υποδοχή του, γίνεται με το τίμημα της αποσιώπησης εκείνων ακριβώς των στίχων που την κατέστησαν το έμβλημα των δημοκρατικών αξιών – αξίες στις οποίες φυσικά το Συμβούλιο της Ευρώπης θέλει να αφοσιωθεί.

Και μαζί τους εξαφανίζεται και η ανθρώπινη φωνή.

Ο ευρωπαϊκός ύμνος δεν είναι λοιπόν ούτε φωνητική, ούτε ορχηστρική μουσική αλλά ένα τραγούδι, ένα «βουβό άσμα» μόνο 47 μέτρων σε σύνολο 940 όλου του 4ου μέρους διαρκείας μόλις 2.15 έναντι 24.30 λεπτών, από το οποίο λείπει το κείμενο δηλαδή είναι ένα ημιτελές σύμβολο.

Επίσης μία ειδική ενορχήστρωση με στόχο την ενίσχυση του ήχου σε βάρος του πλούτου της υφής και της χροιάς του πρωτοτύπου, θα ζητηθεί από τον μαέστρο Herbert von Karajan, ο οποίος επιβράδυνε αισθητά και το τέμπο.

Ανάμεσα στον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1972 ο Karajan ηχογραφεί με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου αυτήν του τη διασκευή. Στις 5 Μαΐου 1972, ημέρα της Ευρώπης, η Eurovision παρουσίασε τον ευρωπαϊκό ύμνο συνοδευόμενο από μήνυμα σε 13 γλώσσες ενώ την ίδια ημέρα ο ύμνος αναμεταδόθηκε από 50 ραδιοφωνικούς σταθμούς.

Friedrich Schiller «Ode an die Freude» – 1785

Χαρά, κάλλος θείας φεγγοβολής
Κόρη των Ηλυσίων,
Εισβάλλουμε μεθυσμένοι από φωτιά,
Ουράνια, στον ιερό σου τόπο.
Εσύ ενώνεις με τα μάγια σου
Εκείνα που χώρισε η δύναμη του συρμού·
Όλοι οι άνθρωποι γίνονται αδέλφια,
Όπου πλανάται η ανάλαφρη φτερούγα σου.

Εκείνος που του χαμογέλασε η τύχη
Να’ ναι φίλος ενός φίλου,
Εκείνος που κατέκτησε μία καλοσυνάτη γυναίκα,
Ας σμίξει εδώ τη χαρά του με τη δική μας!
Ναι – όποιος έχει σ’ αυτή τη γη έστω και μία ψυχή
Που να μπορεί να την πει δική του!
Και οι άλλοι ας φύγουνε λαθραία
Θρηνώντας που δεν ανήκουν σ’ αυτή την κοινότητα.

Όλα τα πλάσματα πίνουν τη χαρά
Απ’ τα στήθη της φύσης.
Όλοι οι καλοί, όλοι οι κακοί
Ακολουθούν τα ρόδινά της ίχνη.
Μας έδωσε φιλιά, σταφύλια,
Έναν φίλο δοκιμασμένο στο θάνατο.
Έδωσε στο σκουλήκι την ηδονή
Και το χερουβείμ στέκεται μπροστά στον Θεό!

Χαρούμενα, όπως πετούν οι ήλιοι της
Διασχίζοντας τη θαυμαστή πεδιάδα του ουρανού,
Τρέξτε, αδέλφια, ακολουθήστε το δρόμο σας,
Χαρούμενοι, σαν ήρωες που τρέχουν προς τη νίκη.

Αγκαλιαστείτε, εκατομμύρια πλάσματα.
Αυτό το φιλί ας πάει στον κόσμο όλο!
Αδέλφια, πάνω από τον έναστρο θόλο,
Πρέπει να υπάρχει ένας φιλεύσπλαχνος πατέρας.
Προσκυνάτε, εκατομμύρια πλάσματα;
Κόσμε, διαισθάνεσαι τον Δημιουργό;
Ψάξε τον πάνω από το στερέωμα!
Θα πρέπει να ζει πάνω από τ’ αστέρια.

[Από τη μελέτη του Esteban Buch, Αργεντινού με γαλλική υπηκοότητα, καθηγητή στην École des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS) του Παρισιού (ειδικευμένου στις σχέσεις μεταξύ μουσικής και πολιτικής στον 20ο αιώνα), BEETHOVEN – Η ΕΝΑΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ – MΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (Εκδόσεις Χρήστος Ε. Δαρδανός, 2003, μετ. Έλενα Αναστασάκη)].

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top